Φανοί, Μωμόγεροι και Ρουγκάτσια είναι μερικά από τα δρώμενα
που πραγματοποιούνται στη Βόρεια Ελλάδα
και μας μεταφέρουν στον κόσμο που γέννησε το θέατρο...
Κείμενα
Γρηγόρης Κοντός
Κώστας Αλεξανδρίδης
Χρήστος Ζάλιος
Επιμέλεια αφιερώματος, εισαγωγή
Στέλιος Κούκος
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Η εισαγωγή του αφιερώματος
Τα ελληνικά δρώμενα των μεταμφιεσμένων, Δωδεκαημέρου και Αποκριάς, αποτελούν ανακεφαλαίωση του ελληνικού πολιτισμού και μάλιστα από αρχαιοτάτων χρόνων. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η διάσωσή τους στον χώρο της Βόρειας Ελλάδας, τόσο από τους γηγενείς πληθυσμούς όσο και από τους εκπατρισθέντες πρόσφυγες, κυρίως του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης. Και ίσως τα πατροπαράδοτα αυτά δρώμενα, που κατά τόπους επιβίωσαν ολοζώντανα μέχρι τις μέρες μας, να αποτελούν την πιο απερίφραστη μαρτυρία της αργόσυρτης ελληνικής συνέχειας.
Είναι γνωστό πως όλοι οι μελετητές αναφέρουν πως τα δρώμενα αυτά απορρέουν από την ίδια μήτρα που γέννησε το θέατρο. Τα ίδια όμως παραμένουν πάντα δρώμενα της λαϊκής παράδοσης. Σε κάποια από τα έθιμα αυτά είναι ιδιαίτερα εμφανή τα αρχέγονα αρχαιοελληνικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα οι τραγόμορφες στολές των κουδουνοφόρων, τα προσωπεία, το βάψιμο του προσώπου.
Πάντως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς πως τα δρώμενα αυτά έχουν μείνει πανομοιότυπα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Άλλωστε τόσα έχουν αλλάξει, και ιδιαίτερα οι θρησκευτικές αναφορές. Έτσι, σε κάποιες περιπτώσεις βλέπουμε πως τα αρχαιοπρεπή αυτά έθιμα έχουν περάσει μέσα στον ίδιο τον χριστιανικό ναό για να πάρουν την ευλογία του ιερέα για την έναρξη της τέλεσής τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κατά κάποιον τρόπο μετάλλαξη των ευετηριακών, καλοχρονιάτικων αυτών εθίμων, όπως για παράδειγμα των τραγόμορφων κουδουνοφόρων του Σοχού, όπου η σχετικά πρόσφατη παράδοση τους θέλει ως παλικάρια του Αγίου Θεόδωρου οι οποίοι προστάτευαν την περιοχή από τους Τούρκους.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, το σίγουρο είναι πως η μελέτη και η παρακολούθηση της τέλεσής τους ανοίγει σε μας κάποιες ρωγμές στον χωρόχρονο για να αντιληφθούμε το "λίκνο" της γένεσης του αρχαίου δράματος, της τραγωδίας και της κωμωδίας - αφού δεν είναι λίγες οι στιγμές που νιώθεις έντονα τα συστατικά της τραγωδίας, τον έλεο και τον φόβο, να σε κατακλύζουν και να σε καθηλώνουν.
Εντύπωση όμως μας κάνει η προσθήκη της αλληλεγγύης πλάι στον έλεο και τον φόβο. Για παράδειγμα, στα Ρουγκάτσια οι συμμετέχοντες συλλέγουν χρήματα και καρπούς για κάποιον κοινωφελή κοινοτικό σκοπό.
Αλλά τα πράγματα δεν είναι πάντα ιδανικά και ειδυλλιακά, αφού ελλοχεύει ο κίνδυνος της απώλειας του μέτρου και η έκθεση στην ύβρη. Αναφερόμαστε βέβαια στον ανταγωνισμό μεταξύ των ασκεριών των ρουγκατσιάρηδων, με αποτέλεσμα τη σύγκρουση για την καθυπόταξη και ταπείνωση του αντίπαλου ασκεριού. Οπότε, στο σημείο που ο Χάρος έχει στήσει το δικό του καρτέρι, τον λόγο πλέον έχουν τα φονικά ξίφη...
Από την άλλη δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα δρώμενα αυτά, αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον στα οποία τελετουργούνται, δεν μπορεί να αποτελούν απλώς μια ετήσια ευκαιρία προς διάχυση, συμποσιασμό και διασκέδαση, αλλά μια ευρύτερη ψυχαγωγική δυνατότητα.
Η Αποκριά και γενικότερα η περίοδος του Τριωδίου όμως αποτελεί επίσης το κατώφλι και την εισαγωγή στη μεγάλη Σαρακοστή. Από την Καθαρά Δευτέρα τα προσωπεία αποσύρονται, για να δώσουν μια δυνατότητα για καλλιέργεια αυτοσυνειδησίας για την εύρεση του προσώπου μέσα στο στάδιο της Σαρακοστής. Ένα στάδιο πνευματικής άσκησης που λήγει την Κυριακή των Βαΐων, για να ανοίξει η Μεγάλη Εβδομάδα που θα μας οδηγήσει στη Μεγάλη Πασχαλιά και την Ανάσταση.