Υπ. Master Ποιμαντικής Ψυχολογίας

της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Κορωπί 2010

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Πρόλογος.......................................................................................... 4

Εισαγωγή.......................................................................................... 5

Κεφάλαιο Α – Ο Γάμος και η Θεολογία του.

1. Ο Γάμος׃ Προς μία νέα ανακάλυψή .................................................   6

2. Η Αγάπη ως θυσία και ελευθερία. Μία αναγκαία προϋπόθεση για έναν

αληθινό Γάμο....................................................................................... 7

3. Ο Εκκλησιαστικός Γάμος׃ Η Σχέση με την Θεία Ευχαριστία. Εσχατολογική προοπτική..... 9

4. Μόνιμες παρανοήσεις γύρω από το Μυστήριο του Γάμου.................... 11

Κεφάλαιο Β – Ποιμαντική αντιμετώπιση των προβλημάτων του Γάμου.

1. Το Ιερατικό έλλειμμα.........................................................................12

2. Ο <<Οι τρίτοι>> και ο <<Τρίτος>> στον Γάμο...................................... 13

3. Τα Οικογενειακά προβλήματα............................................................14

Κεφάλαιο Γ – Κριτική αποτίμηση.

1. Κριτική προσέγγιση του Γάμου στο έργο του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη.... 15

2. Λογισμοί για τον Γάμο και την Οικογένεια 2000 χρόνια μετά............... 16

Επίλογος...............................................................................................17

Βιβλιογραφία.........................................................................................18

***

Πρόλογος

Η σύγχρονη εποχή, έχει ως πρότυπο και κανόνα επιτυχίας την ευτυχία του ατόμου. Είναι κάτι σαν είδωλο που λατρεύεται ως Θεός. Μέσα σε αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο, η οικογένεια αγωνίζεται να δώσει στα μέλη της, την διαπαιδαγώγηση μίας άλλης λογικής. Το ίδιο κοπιάζει και η Εκκλησία, με την θεολογική της παράδοση, την ασκητική, την χάρη των Μυστηρίων της. Στον Γάμο καλούνται οι δύο μέχρι πρότινος άγνωστοι και ξένοι μεταξύ τους άνθρωποι, να συνυπάρξουν. Να εξέλθουν από την αυτάρκεια του ατόμου στην περιπέτεια της συν-οδοιπορίας. Σε έναν δρόμο λυτρωτικό μα και συνάμα μαρτυρίου και αγιασμού. Φυσικά, κάτι τέτοιο μοιάζει ανθρώπινα, ανέφικτο. Εδώ με την ευλογία Του ο Θεός δια της Εκκλησίας, έρχεται να βάλει τον αναγκαίο Τρίτο, το Κύριο μας, τον Ιησού Χριστό, ως καθοδηγητή του ζεύγους. Όμως πόσο είναι πρακτικά έτοιμη σήμερα η Εκκλησία να μας δώσει με ζωντάνια και ενάργεια αυτό το μεγάλο Μυστήριο; Μπορεί να μας μιλήσει για τα Άγια των Αγίων από την πείρα της και να μας δείξει πρότυπα επιτυχημένων Γάμων; Αρκεί ο λόγος της, ως λόγια; Από την άλλη οι μελλόνυμφοι, έχουν αγωγή και συνείδηση προετοιμασίας για κάτι τόσο σημαντικό ως γεγονός, ή έρχονται στα τυφλά χωρίς καμία υποψία; Ο Γάμος είναι η κατάληξη μιας πορείας ωριμάνσεως του ανθρώπου. Όχι αποτέλεσμα μόνο επιθυμίας ή αναγκαιότητας. Άλλωστε το Μυστήριο δεν επενεργεί μαγικά. Θέλει κόπο, χρόνο, ασκητική διάθεση και προσπάθεια για να αναπτυχθεί, να κρατηθεί ζωντανό.

Αυτά και πολλά άλλα μας τα παρουσιάζει ο αείμνηστος και σεβαστός ποιμένας και διδάσκαλος π. Μιχαήλ Καρδαμάκης, ο οποίος για πολλές δεκαετίες μόχθησε συλλέγοντας τις εμπειρίες των ανθρώπων γύρω του. Μας δείχνει την ανεπάρκεια της διακονία μας, κληρικών και λαϊκών. Προτείνει λύσεις για μια σωστή και αρμονική συμβίωση, με κριτήριο την θυσιαστική αγάπη και την παρουσία του αναγκαίου Τρίτου, του Θεού, ανάμεσα στο ζεύγος, ώστε η ρουτίνα να μην φθείρει το Μέγα Μυστήριο του Γάμου׃ Εκείνος, είναι παρών. Εμείς φθάνει να σηκώνουμε τον καθημερινό Σταυρό της θυσιαστικής συνύπαρξης και της εγκοπής του ιδίου θελήματος, μέσα στην κατ’ οίκον Εκκλησία, την οικογένεια, μακριά από αυταρέσκειες και ναρκισσισμούς. Τότε, η ιερουργία του Γάμου θα μας κάνει Ιερείς στην οικογένεια μας, στην κατ’ οίκον Εκκλησία, μυσταγωγούς και των υπόλοιπων μελών της στο Μυστήριο του νοήματος της ζωής μας, στην απροϋπόθετη και ανεξάντλητη έμπρακτη Αγάπη που φανερώνεται με την έξοδο από τον εγωισμό και την είσοδο στην σχέση, στην συνύπαρξη.  

π. Ν. Γ. Κ.

Εισαγωγή

Η Εκκλησία πάντοτε, βρισκόταν σε διάλογο με τον κόσμο γύρω της. Δεν φοβόταν, ούτε δαιμονοποιούσε το ιστορικό της σώμα. Όπως η αναγκαία και σωτήρια εισπνοή και εκπνοή του αέρα είναι εκείνη που κρατάει ζωντανό έναν οργανισμό, παρόμοια και η Εκκλησία εισπνέει και εκπνέει μέσα στον κόσμο. Ταυτόχρονα βίωνε την αλήθεια της και εκφραζόταν πάντοτε με τον λόγο της εποχής της, ο οποίος είναι εμβολιασμένος στην Παράδοσή της.

   Όμως σιγά αλλά σταθερά, με το πέρασμα των αιώνων, η δημιουργική πρόσληψη του κόσμου επιβραδύνθηκε. Τα Μυστήρια, η Κατήχηση, το Ιερατείο, η Παράδοση, ακόμη και η αρχιτεκτονική της, άρχισαν να διατυπώνονται στερεότυπα και φωτοτυπικά. Χωρίς ζωντάνια και αμεσότητα. Τα Μυστήρια της, έγιναν κοσμικές εκδηλώσεις. Ο Γάμος από Μέγα Μυστήριο, έγινε κοσμική σύμβαση ατομικών δικαιωμάτων, χωρίς ιερότητα, θυσία και βάθος. Το διαζύγιο είναι η φανέρωση, η κατάληξη της αβάστακτης επιφάνειας που σήμερα χαρακτηρίζει τον Γάμο. Το Ιερατείο αντί να μυσταγωγεί, πλέον διεκπεραιώνει την οργάνωση σε καθορισμό τόπου και χρόνου, μίας τελετής που έχει πολλά μυστήρια αλλά όχι το Μυστήριο. Τα παραπάνω δεν είναι μία υποκειμενική άκριτη άποψη κάποιου που στέκεται απέξω και κρίνει άκοπα τα τελούμενα׃ Είναι ο πόνος ενός Πρεσβυτέρου της Εκκλησίας που ζει την αλλοτρίωση των Μυστηρίων και προσπαθεί να κάνει ότι μπορεί με τις περιορισμένες του δυνατότητες. Αυτό είναι και το κίνητρο της συγγραφής της παρούσας μελέτης, η παρουσίαση του έργου του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη αφού και ο ίδιος ως Ποιμένας πόνεσε μπροστά στην παθολογία του σημερινού Γάμου.

Οφείλω πολλές ευχαριστίες στον καθηγητή μου, ελλογιμότατον κ. Κωνσταντίνο Δεληκωνσταντή, ο οποίος και μου πρότεινε την διαπραγμάτευση αυτού του θέματος. Μεθοδολογικά, αυτό χωρίζεται σε τρείς ενότητες׃ Στην πρώτη, παρουσιάζονται η Θεολογία και οι προϋποθέσεις του Γάμου. Στην δεύτερη, ορισμένα πρακτικά προβλήματα που προκύπτουν και μερικές προτάσεις για μια σύγχρονη ποιμαντική του Γάμου. Τέλος στην Τρίτη ενότητα, γίνεται μία απόπειρα κριτικής αποτιμήσεως της συμβολής στην Θεολογία του Γάμου του Ποιμένα και Διδασκάλου, αειμνήστου, π. Μιχαήλ Καρδαμάκη, με την παράθεση και ορισμένων προσωπικών μας σχολίων για τον Γάμο και την Οικογένεια στην σημερινή εποχή. Η εργασία μας είναι μία σταγόνα στον ωκεανό. Ευτυχώς υπάρχουν πολλοί Ποιμένες που προσπαθούν αλλά και ζευγάρια που σέβονται την συζυγία τους και επιθυμούν έναν Γάμο όπως η Εκκλησία τον τιμά׃ Μυστήριο θυσιαστικής αγάπης, συνδημιουργίας ανθρώπων και οικογένειας, χαράς που κάνει το Μυστήριο του Γάμου άθλημα αγιότητας, αναγεννητική ελπίδα που δίνει την ζωή μέσα σε έναν κόσμο που έχει χάσει τον προσανατολισμό του και αδυνατεί να αντισταθεί στην αυτοθέωση του.    

Κορωπί, Ιανουάριος του 2010

Πρεσβύτερος π. Νεκτάριος Κουτρουμάνης

Κεφάλαιο Α – Ο Γάμος και η Θεολογία του.

1.         Ο Γάμος׃ Προς μία νέα ανακάλυψη.

Στην ανθρώπινη κοινωνία, οι σχέσεις, οι επιθυμίες, η ίδια η καθημερινότητα, συνήθως φωτίζονται επιφανειακά και μονοσήμαντα. Μια απέραντη και αβάστακτη επιφάνεια, καλύπτει τον κύκλο των δραστηριοτήτων μας έτοιμη να μας κάνει να ξεχάσουμε τα βαθύτερα και τα σημαντικότερα׃ Αλήθεια, είναι η μη λήθη. Είναι η συνείδηση ότι ο άνθρωπος ενεργεί πολυδιάστατα στην ιστορία. Ασχολείται, πράττει με το είναι του. Στον χώρο της Εκκλησίας, τα μυστήρια είναι η φανέρωση του σκοπού της ζωής ως αποκάλυψης της αγάπης του Θεού. Αυτή η επιστήμη της Θεολογίας, στην ποιμαντική διάσταση της παρουσίας του Θεού μέσα στην ζωή δύο ανθρώπων, είναι πάνω από κάθε <<τεχνολογία>>.1 Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ιδέες αλλά με την ίδια την ζωή, αφού ούτε η φαντασία δεν είναι τόσο πλούσια όσο η ίδια η ζωή.2 Οι Ιερείς δεν είμαστε κατά κόσμο επιστήμονες, όμως οφείλουμε να είμαστε προφήτες. Να φανερώνουμε την κρυμμένη ομορφιά του Θεού στον κόσμο. Δυστυχώς τις περισσότερες φορές, τελούμε τα μυστήρια και τις υπόλοιπες Ιεροπραξίες, άψυχα, μηχανικά και αναγκαστικά. Σαν παραγωγή, υποχρέωση και ρουτίνα. Κριτήριά μας ο χρόνος, το χρήμα και η χρησιμοθηρία. Αντί να εμπνέουμε, να δείχνουμε την ομορφιά, την χάρη στην ζωή των ανθρώπων, εμείς γινόμαστε θρησκευτικοί υπάλληλοι, παγεροί στην ιερότητα της ζωής, δυσκίνητοι στην διάθεση και άχαροι στην μυσταγωγία, στα βαθύτερα των πράξεων μας. Αυτό που λείπει σήμερα στην Εκκλησία και στην Θεολογία, είναι η βίωση, η ουσιαστική σιωπή ως ζωντανή εμπειρία στα πρόσωπά μας. Μπορεί να κομπάζουμε για την πατερική μελέτη στα σπουδαστήρια, ή την άρτια κατάρτιση των κληρικών μας στα Ιερατικά μηνιαία Σεμινάρια, αλλά φαίνεται τραγικά πρώτα σε εμάς του Ποιμένες, η έλλειψη πίστης. Ιερατείο και λαός, μοιάζουμε εξόριστοι στην απέραντη έρημο της επιφάνειας δίχως βάθος, φτωχοί διότι δεν μπορούμε να δούμε τον πλούτο που έχουμε μπροστά μας. Είναι επόμενο, ο Γάμος μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, να κινδυνεύει να χάσει το μυστηριακό του νόημα. Χρειαζόμαστε, μία νέα προσέγγιση του Μυστηρίου από την αρχή. Μία εκ’ νέου ανακάλυψη των κριτηρίων του και της σημασίας τους. Είναι κρίμα πράγματα που ζητούν ουσιαστική αγάπη, να τα διαχειριζόμαστε μίζερα, αναγκαστικά, από απόγνωση.3 Είναι καιρός να μετανοήσουμε συλλογικά. Να δούμε κατάματα την ζωή, όχι μόνο ορθολογιστικά, πέρα από τις οικονομικές της απαιτήσεις, τα νομικά και εγωκεντρικά κίνητρα μας για ατομική ευτυχία.4 Να ανακαλύψουμε τον Γάμο ως μέγα Μυστήριο αυτογνωσίας, σαν κλήση της ανθρώπινης ελευθερίας να μοιάσει στην σχέση αγάπης και θυσίας του Χριστού και της Εκκλησίας. Τότε η σχέση αποκτάει τον σκοπό και την ομορφιά της. 

2.         Η Αγάπη ως θυσία και ελευθερία.

Μια αναγκαία προϋπόθεση για έναν αληθινό Γάμο.

Η σημερινή πραγματικότητα των σχέσεων των ανθρώπων, αγνοεί το Μυστήριο. Είναι πρακτική, γρήγορη και χρησιμοθηρική. Ζητάει απτά αποτελέσματα. Ο Γάμος στην σημερινή εποχή έχει μία μεταμοντέρνα όψη׃ Δεν είναι πια η κοινή μοίρα που συνδέει δύο ανθρώπους, αλλά επιλογή ωφέλειας. Ο ατομικισμός και ο δικαιωματισμός έχουν επιβάλλει στον Γάμο, άλλο ήθος.5 Από την άλλη όμως, το Μυστήριο, δεν μπαίνει σε εξέταση αντιδραστηρίου, είναι κάτι πέρα από την αποδεικτική δύναμη, βιώνεται. Ερευνώμενο, γίνεται περισσότερο ανεξερεύνητο.6 Ένας Γάμος, που αρνείται την μυστηριακή του πηγή, εγκλωβίζεται σε εμπαθείς επιθυμίες, σε διαρκή παρακμή. Συγκροτείται χρησιμοθηρικά, στην ενστικτώδη ή συναισθηματική κίνηση του άνδρα προς την γυναίκα και το αντίστροφο. Για την Εκκλησία η δημιουργία της γυναίκας από την πλευρά του Αδάμ, είναι ένα δώρο του Θεού.7 Δεν υπάρχει θέμα ανωτερότητας ή κατωτερότητας του ενός έναντι του άλλου, αλλά ομοτιμία και ενότητα. Με την πτώση του ο άνθρωπος μετέτρεψε την αγάπη του προς τον συνάνθρωπό του σε ατομικισμό, ορθολογισμό, αισθησιασμό που η φυσική ανάγκη της διαιώνισης καταντάει το μέτρο της συνάψεως ενός δεσμού.8 Τελούμε το Μυστήριο με κριτήρια χρησιμοθηρικά׃ Η αγωνία μας είναι επιφανειακή׃ Οι Ιερείς κανονίζουν την ημερομηνία τελέσεως, οι μελλόνυμφοι την φιέστα του κτήματος ως ύψιστη κοινωνική υποχρέωση. Ευτελίζουμε το Μυστήριο, χωρίς ουσιαστικές προϋποθέσεις, σε μία αναγκαία ψυχαναγκαστική νομική πράξη. Ο κίνδυνος εδώ δεν βρίσκεται στην ραγδαία αύξηση των πολιτικών Γάμων, αλλά στην κενότητα του χριστιανικού Γάμου όπως τελείται σήμερα. Ο Γάμος στον πυρήνα του είναι Μυστήριο Μέγα που ομοιάζει στην σχέση του Χριστού με την Εκκλησία.9 Η Θεία Ευχαριστία νοηματοδοτεί την ζωή μας. Η λειτουργική μελέτη μας διαβεβαιώνει ότι όλα τα Μυστήρια τελούνταν γύρω από εκείνη. Ο Γάμος δεν ήταν μία ιδιωτική υπόθεση αλλά ένα εκκλησιαστικό γεγονός της τοπικής κοινότητας. Ο διαχωρισμός του Γάμου από την Ευχαριστία, οδήγησε στην από-μυστηριοποίηση του.10 Εδώ ο Γάμος γίνεται αποστολή μέσα στην αποστολή της Εκκλησίας. Ακολουθεί μία έντονη ασκητική οδό, τον σταυρό της συζυγικής αγάπης. Ο άνδρας και η γυναίκα δεν νιώθουν πλέον την κτητικότητα. Η συζυγική ένωση είναι ένας συγκεκριμένος και επώδυνος τρόπος ζωής, που οι δύο σταδιακά με τα χρόνια γίνονται ένας.11

Η αγάπη του ενός προς τον άλλο είναι ανιδιοτελής και πηγαία.   Το αντίθετο μέσα στον Γάμο θα ήταν κόλαση, αφού όπως αναφέρει και ο Ντοστογιέφσκη <<Κόλαση είναι το μαρτύριο του να μην αγαπάει κανείς>>.12 Ως καρπός ταπεινώσεως, ο Γάμος έχει κόπο και οδύνη. Μία τέτοια αγάπη για να αντέξει πρέπει να ξεκινάει από τον Θεό και να καταλήγει σε Εκείνον. Όταν το εγώ μειώνεται σταδιακά για να αναπτυχθεί το εμείς, η Αγάπη ωριμάζει και πλησιάζει στην αγιότητα. Ο Γάμος είναι θάνατος και ζωή. Πρέπει να πεθάνεις για να αναγεννηθείς. Αν δεν αναγεννηθείς μέσα στην καρδιά του άλλου και ο άλλος μέσα στην καρδιά σου, τότε ο Θεός απουσιάζει.13 Η αγάπη εδώ είναι δωρεά, χάρισμα, αγιοπνευματικό δώρο. Είναι εύκολο να ερωτευτείς, δύσκολο να αγαπήσεις. Μπορεί να ερωτευτεί κανείς μία γυναίκα μισώντας την.14         Ο έρωτας έχει ηδονή, η αγάπη οδύνη. Είναι οδύνη προσφοράς του εγώ στον άλλον. Το Αποστολικό ανάγνωσμα του Μυστηρίου μας ομιλεί για την αγάπη του Χριστού προς την Εκκλησία και την ταύτιση της αγάπης για τα σώματά μας, με την αγάπη προς τους/τις συζύγους μας.15   Ο Απόστολος Παύλος εξαίρει την τέλεια αφοσίωση της γυναίκας προς τον άνδρα της. Καμία ατομοκρατική αντίληψη δεν μπορεί να σταθεί μέσα σε έναν αληθινό Γάμο. Γίνονται ελεύθεροι με την βαθιά αυταπάρνηση των εαυτών τους μέσα από την αυτοπαραίτηση του ναρκισσισμού τους.16

   Εδώ θα δούμε και την έλξη των δύο φύλων όχι ως κάτι το μιαρό, ή το επικίνδυνο αφού η Σεξουαλικότητα ανήκει στην ουσία της συζυγικής αγάπης. Είναι δόσιμο, μία ιδιαίτερη κεκρυμμένη χαρά, μια κοινή εμπειρία της ενότητας των συζύγων. Η αγάπη και η χαρά απαιτούν την κένωση, την έξοδο από την ατομικότητα και εκφράζονται και με τον σωματικό τρόπο αφού ο άνθρωπος είναι μεθόριος δύο κόσμων, που ποτέ δεν θα πρέπει να αρνείται, του πνευματικού και του υλικού.

Ο πόνος και ο κόπος είναι μέσα στον Γάμο εντελώς φυσιολογικές καταστάσεις για τον μεταπτωτικό άνθρωπο. Η σταύρωση είναι προϋπόθεση για την χαρά τους μέσα στον Γάμο. Διαφορετικά, εάν ο σκοπός του Γάμου είναι ένας διαρκής ηδονισμός, όση οικονομική αυτάρκεια και εάν υπάρχει, θα καταντήσει η συζυγία, θλιβερή μιζέρια που θα οδηγήσει στο διαζύγιο, που ήδη κυοφορείται μέσα στα λανθασμένα κριτήρια των περισσότερων νέων ανθρώπων οι οποίοι μένουν στο όραμα μιας φανταχτερής τελετής. Όταν ξεκινούν την πορεία τους με αυτές τις κοσμικές και επιφανειακές αρχές, βιώνουν ανυπόφορα αυτά που άλλοι, ταπεινά και θυσιαστικά χαίρονται, αιώνες τώρα μέσα στην ιστορία, αλλά και στο παρόν της ζωής τους με την απλότητα της συνύπαρξης πενήντα και εξήντα χρόνων πάνω στην γη! Τα διαζύγια υπήρξαν αδιανόητα αφού παρόλο που οι Γάμοι τελούνταν με προξενιό, οι άνθρωποι με την απλότητά τους ζούσαν ως την σταθερή και μόνιμη επιλογή της ζωής, από την αρχή μέχρι το βιολογικό τέλος τους.  

3.         Ο Εκκλησιαστικός Γάμος׃ Η Σχέση με την Θεία Ευχαριστία. Εσχατολογική προοπτική.

   Στην εποχή μας ο άνθρωπος ως μονάδα, ως άτομο, είναι το μέτρο των πάντων. Σε μια εκκοσμικευμένη κοινωνία, το χρήμα και η χρησιμοθηρία είναι το κίνητρο για οποιασδήποτε συνεργασία, εμπορική, διακρατική, ακόμη και για τις διαπροσωπικές σχέσεις. Η αγάπη έχει ταυτισθεί με την ευτυχία.

Ο απέναντι υπάρχει μόνο όταν εξυπηρετεί το εγώ μου. Τα Μυστήρια της Εκκλησίας, η ευχαριστιακή της δομή, η θεολογία της, είναι αντίθετα με την σύγχρονη λογική του ατόμου. Η σχέση, η θυσία, η ταπείνωση, η έξοδος από την αυτάρκεια, η άσκηση, αποτελούν τα δομικά χαρακτηριστικά του Γάμου, που τελικά τείνουν στην ομοίωση και συνάντηση με τον έναν Τριαδικό Θεό. Κάτι τέτοιο μας παραπέμπει και στην κλήση του ανθρώπου να υπάρχει κατ’ εικόνα και ομοίωση τριαδική του ενός Θεού. Η σχέση σώζει׃ Κατά την διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, στην αρχαία Εκκλησία, τελούνταν όλα τα Μυστήρια. Γύρω από τον Χριστό, ο άνθρωπος, έβλεπε τις χαρές και τις λύπες του να συνδέονται με Εκείνον, αλλά και με την υπόλοιπη κοινότητα των πιστών. Τίποτα λοιπόν στην Εκκλησία δεν ήταν ιδιωτικό.17 Η Σύναξη και η συνύπαρξη των πιστών γύρω από την Αγία Τράπεζα, είναι ο κανόνας της πίστης μας. Τότε ο Γάμος δεν μπορεί να είναι ένα κοινωνικό συμβάν, αλλά ένα εκκλησιαστικό γεγονός, ένα Μυστήριο. Οι νεόνυμφοι κοινωνούσαν πρώτοι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού με μάρτυρες και συμμέτοχους, όλους τους πιστούς της τοπικής Εκκλησίας׃ Το μυστήριο ήταν έκφραση αυθεντικής εκκλησιαστικής συνάξεως και προϋπόθεση εκείνη να συνεχίσει να υπάρχει ιστορικά.18

Σήμερα τελούμε Γάμους Σάββατα ή και Παρασκευές ως ιδιωτικές τελετές και μάλιστα σε αρκετούς, με μισή ώρα διάρκεια τον καθένα το πολύ! Το Μυστήριο δεν διαφυλάττεται ούτε από τους Ιερείς, ούτε από τους λαϊκούς. Η Ιερά Σύνοδος θα έπρεπε να ασχοληθεί άμεσα με την εκκοσμίκευση του Μυστηρίου, όπως και του Χρίσματος και του Βαπτίσματος ως άμεσες απειλές για την ταυτότητά της.

Τα αντισώματα θα έπρεπε να είχαν κινητοποιηθεί άμεσα ώστε η αλλοίωση να είχε ήδη αντιμετωπισθεί. Τότε το μυστήριο του Γάμου θα επενεργούσε σωστικά και μεταμορφωτικά στην ζωή του ανδρογύνου και όχι όπως σήμερα απρόσωπα και μαγικά.19 Αν επιχειρήσουμε μία υπέρβαση αυτής της αλλοτρίωσης, θα ανακαλύψουμε τον Γάμο ως γεγονός Αγιότητας. Θα τον βλέπαμε σε άλλη βάση. Άλλωστε τον Θεό δεν μπορείς να τον συναντήσεις παρά μόνο μέσα από τον άλλο.20 Ο γνήσιος Γάμος, είναι κένωση, άδειασμα του εγώ για να περιχωρηθεί η ύπαρξη στην ύπαρξη του άλλου. Αυτή η σχέση για να γίνει δυνατή, μπολιάζεται μέσα από το Άγιο Ποτήριο, γίνεται άφθαρτη και αποκτάει την προοπτική των εσχάτων αφού συνεχίζει να υφίσταται όχι μόνο στην ιστορία αλλά και στα έσχατα, στη βασιλεία των Ουρανών.

   Επιπλέον είναι ο Γάμος μία πράξη παραίτησης από την ατομική ζωή. Αυτή η αγάπη, με τη Χάρη του Θεού, νικά τους φόβους, τις ανησυχίες μιας έγγαμης ζωής, μέσα από την ενδυνάμωση της κοινής αγάπης.

Η ελευθερία από την υπέρβαση του εγώ, εκλύει πνευματική ενέργεια, γίνεται αγιότητα. Το Μυστήριο γίνεται τόπος και τρόπος συνάντησης Θεού και ανθρώπων. Δεν υπάρχει ατομική σωτηρία, αλλά σωτηρία συγκεκριμένη και υπεύθυνη με τους άλλους και για τους άλλους.

Ο Χριστιανικός Γάμος διαφέρει από τον κοσμικό, στην ποιότητα׃ Άλλο είναι να αναμένεις να γίνεις ευτυχισμένος/η από την ανταπόδοση που περιμένεις από τον/την άλλο/η (κοσμική νοοτροπία) και άλλο είναι να χαίρεσαι τον Γάμο, την συνύπαρξη με τον σύντροφο σου, χωρίς να περιμένεις μια κάποια συναλλαγή/αμοιβή για την δική σου θυσιαστική προσπάθεια.  

Εδώ, η συνάντηση άνδρα και γυναίκας, μετατρέπεται από αντιπαλότητα και καχυποψία, όπου ήταν, σε ένωση, σε εικόνα του Τριαδικού Θεού. Η Προσφορά, η ελεύθερη αφοσίωση έχουν καρπούς τη χαρά της κοινής ζωής, την παρουσία του Ιησού Χριστού που μετατρέπει το σπίτι σε κατ΄ οίκον Εκκλησία, σε κοινή μυστηριακή ζωή των συζύγων που καλούνται να συνεχίσουν την Λειτουργία μέσα στον κόσμο με το ζωντανό τους παράδειγμα που λειτουργεί ευεργετικά σε όλη την κοινωνία μιας και την αναζωογονεί εκ βάθρων.

Ο Γάμος είναι η αρχή ενός αυθεντικού τρόπου ζωής, μιας υπεύθυνης πράξης που μπροστά στον Θεό μεταμορφώνει το ζευγάρι σε μία σάρκα. Όπως η αγάπη του Χριστού έχει θεμέλιο τον Σταυρό, το ίδιο και η συζυγική αγάπη, έχει ανάγκη από τη θυσία.21 Το δόγμα πηγάζει από τις εμπειρίες των ανθρώπων και τον φωτισμό του Θεού και δεν είναι θεωρητικές αρχές που ψυχαναγκαστικά οφείλουν να εφαρμόζονται από τους Χριστιανούς, αλλά προτάσεις ζωής που δείχνουν ως οδοδείκτες την αυθεντική ζωή.

Την ώρα της Θείας Λειτουργίας ο άνθρωπος, το ζευγάρι, οι δύο, αλλά και όλοι οι πιστοί, είναι μία νέα ύπαρξη. Με την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος και την ελεύθερη συνέργεια των συζύγων, κάθε πράξη τους στον Γάμο, αποβαίνει σωτηριολογική, στον παρόντα, αλλά και στον μέλλοντα αιώνα.

Όλα αυτά αποκαλύπτουν το αυθεντικό ήθος της Εκκλησίας. Εδώ η καθημερινότητα δεν μπορεί να είναι ρουτίνα, πλήξη και κορεσμός. Αποκτά μια διαφορετική χροιά, ανεξήγητη για τους πολλούς ανυποψίαστους κοσμικούς που βλέπουν την ηδονή και την κατανάλωση ως το μόνο σκοπό κάθε ανθρώπινης ενέργειας. Μια οικογένεια που ζει αυθεντικά, δημιουργικά, εξέρχεται από την νοοτροπία του παρόντος κόσμου και προγεύεται την χαρμονή του μέλλοντος. Ο τόπος και το χρήμα, η αξία και η ομορφιά, είναι γεγονότα εσωτερικά που τα κουβαλάει κανείς μέσα του όπου και να πάει. Η Εκκλησία δείχνει, αποκαλύπτει αυτήν την αλήθεια και τον καθιστά αποκλειστικά υπεύθυνο της πορείας του χωρίς να τον παραπλανάει και να του ωραιοποιεί καταστάσεις. Η κοινή εξομολόγηση του ζευγαριού στον πνευματικό είναι η αποκάλυψη του ρεαλισμού και της απλότητας της ζωής τους και των τρόπων με τους οποίους η σχέση τους θα γίνει καρποφόρα γόνιμη και λειτουργική. 

4.         Μόνιμες παρανοήσεις γύρω από το Μυστήριο του Γάμου.

Ο Γάμος, συνήθως αντιμετωπίζεται σαν ένα κοινωνικό γεγονός. Στις ημέρες μας ιδιαίτερα, είναι έντονη και χαρακτηριστική η εκκλησιολογική απογύμνωση του Μυστηρίου.22 Ήδη προ πολλού αντιμετωπίζεται καθεαυτό ως πάρεργο που απλώς είναι η αφορμή για μία κοινωνική επίδειξη πλούτου και κύρους. Είναι υποκριτικό και ανεύθυνο η Εκκλησία να συναινεί χωρίς να ενοχλείται για τις προϋποθέσεις μιας τέτοιας απόφασης. Σήμερα στους περισσότερους Γάμους, υπάρχει από την αρχή η τάση της διάλυσης.23 Η επίκληση της προσωπικής ευθύνης των μελλονύμφων για την ωριμότητα των αποφάσεων τους είναι υπεκφυγή μιας και η ίδια η κοινωνία ως οικογένεια, ως εκπαίδευση ή η Εκκλησία, δεν έδειξαν με συνέπεια έργων και λόγων, την υπεύθυνη και σοβαρή στάση που χρειάζονταν στην ετοιμασία των χαρακτήρων των παιδιών μας.

Πολλοί από εμάς τους Ποιμένες είμαστε ανίκανοι να χαρούμε το Μυστήριο που τελούμε. Λόγο προβληματικών ψυχολογικών προσωπικών βιωμάτων, θεωρούμε τον Γάμο σαν κατά παραχώρηση Μυστήριο, όπου η σεξουαλικότητα είναι αμαρτία. Τότε το Μυστήριο μετατρέπεται σε μία αναγκαστική φυσική λειτουργία με την τεκνογονία ως την μόνη νομιμοποίηση του. Όταν για παράδειγμα δεν έρχονται παιδιά, ο Γάμος είναι κατάρα; Όμως η αγάπη των συζύγων είναι αυτή που οδηγεί στην τεκνογονία και όχι το αντίθετο. Το πρώτο είναι σκοπός, το δεύτερο καρπός. Σε αντίθετη περίπτωση οδηγούμαστε σε έναν υποβιβασμό της γυναίκας σε μηχανή σεξουαλικής ικανοποίησης ή γέννησης παιδιών. Η σεξουαλικότητα όμως, είναι μια πράξη θεμελιώδης και φυσιολογική για την λειτουργία της συζυγίας που ολοκληρώνει την ανθρώπινη ύπαρξη, την κάνει πληρότητα ζωής και κοινωνίας, ώστε ο άνθρωπος να γίνεται πραγματικά εικόνα Θεού και να πορεύεται προς το καθ’ ομοίωση.24

Η Χριστιανική μονογαμία, είναι η πραγμάτωση της μοναδικότητας μιας σχέσης, μιας δυνατότητας, να αγαπήσουμε αποκλειστικά και για πάντα. Ο Γάμος, μας πάει πολύ πιο μακριά, από τους εφήμερους σκοπούς που τον εντάσσουν οι Θρησκείες. Είναι ευχής έργον, οι Ποιμένες μας να εξετάζονται εξονυχιστικά πριν γίνουν Ιερείς εάν έχουν τα ουσιαστικά κριτήρια, για να συμπαρασταθούν στο ζεύγος. Η σωστή Ποιμαντική θέλει κατάλληλους διακόνους. Τότε οι ανάγκες της χωμάτινης κοσμικής ύπαρξης, θα μπορούσαν να μεταμορφωθούν σε είσοδο στην άλλη λογική της Βασιλείας των Ουρανών.25 Ουσιαστικά ο Γάμος είναι ένα γεγονός που ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό και με ολόκληρη την δημιουργία. Κάνει την ζωή τόσο μεγάλη και όμορφη, πραγματικά ένα Μέγα Μυστήριο, όσο και η ένωση του Χριστού με την Εκκλησία. Παράλληλα εμπνέει τα παιδιά, με το ομαλό παράδειγμα της ειρηνικής συμβιώσεως, στην μίμηση και την δημιουργία υγιών προτύπων.

Κεφάλαιο Β – Ποιμαντική αντιμετώπιση των προβλημάτων του Γάμου.

1.         Το Ιερατικό έλλειμμα.

Τα Μυστήρια της Εκκλησίας, η ζωή της, είναι χαρά και πληρότητα. Όμως πρώτοι εμείς το Ιερατείο, λησμονήσαμε το χαμένο πια στην πράξη, όραμα της Αγιότητας. Βιώνουμε την καθημερινότητα μας στην Ενορία επαγγελματικά, υποχρεωτικά και με άγχος. Το πρώτο βήμα που θα μπορούσε κανείς να κάνει για την αντιστροφή του κλίματος, είναι να αναγνωρίσει ότι υπάρχει πρόβλημα. Το δεύτερο, να προσπαθήσει να κάνει κάτι, ό,τι μπορεί. Για παράδειγμα ο Κληρικός, να εμπνεύσει την ιερότητα του Μυστηρίου στο Γάμο. Ο Ιερέας δεν είναι ο επαγγελματίας, ο ειδικός στο να τελεί ιεροπραξίες. Όλοι, κληρικοί και λαϊκοί συνυπάρχουμε. Ο Εφημέριος είναι πρώτιστα Ποιμένας.26 Ακόμη χρειάζεται να γίνει ενεργοποίηση της Θεολογίας ώστε τα τελούμενα να έχουν τον φωτισμό των Πατέρων της Εκκλησίας. Άλλωστε η μυσταγωγία αυτή, είναι πορεία σωτηρίας.27 Η εκκοσμίκευση αντιμετωπίζεται με υπομονή, κατήχηση και αγάπη. Εάν μία Σύναξη έχει καλή συνοχή και τα μέλη της είναι συνεπή στο άθλημα της συνύπαρξης, τότε αυτό θα κάνει την τέλεση του όποιου Μυστηρίου στον χώρο αυτό, ποιοτικότερο και αληθινή φανέρωση της Παρουσίας του Κυρίου μας. Η ιερότητα του Γάμου φαίνεται από την αρχική του σύνδεση με το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ως πράξη συνειδητής συνύπαρξης προσώπων.

Η παιδεία και η σωστή δια βίου προετοιμασία των μελλονύμφων, θα απομάκρυνε τον Ποιμένα από τον απρόσωπο ρόλο του και κάθε πειρασμό θεατρινισμού στην τελετουργία, ή τον φόβο για κάποιο διαζύγιο του ζεύγους μετά από σύντομο χρονικό διάστημα.28 Ταυτόχρονα, θα βοηθούσε και στην δημιουργία γνήσιων ιερατικών κλίσεων στην Εκκλησία, αφού μια σωστή οικογένεια θα γεννούσε υγιή τέκνα, ώστε τα ίδια της τα παιδιά αργότερα, με την ισσόροπη διαπαιδαγώγηση τους, να έχουν τις σωστές προϋποθέσεις να γίνουν Ποιμένες, καθοδηγητές και Πατέρες σωματικά και πνευματικά που θα μπορούσαν υπεύθυνα και με συνέπεια να διαγνώσουν και να αντιμετωπίσουν ορθά με την σειρά τους, τα όποια προβλήματα του Γάμου. Το σημερινό έλλειμμα Ιερατικής συνείδησης, έχει το αντίκρισμά του, στον λανθασμένο τρόπο με τον οποίο σήμερα πορεύεται η οικογένεια. Εάν μια μήτρα είναι άρρωστη θα αναπαραγάγει προβληματικά παιδιά. Εάν η Εκκλησία μας σήμερα έχει προβληματικούς Ποιμένες είναι διότι η ίδια η κοινωνία στην οικογένεια, στο πρώτο κύτταρο της, απώλεσε πρώτη την υπευθυνότητα και την ιερότητα της ταυτότητας της. Εάν η κοινωνική μήτρα είναι προβληματική μοιραία και το γέννημα θα κληροδοτήσει την ασθένεια της. Ο ρεαλισμός της σημερινής ανισορροπίας είναι αρκετά απλός στην ανάλυσή του׃ Μια κοινωνία που έχει λησμονήσει την μετάνοια και την ταπείνωση, έχει χάση και την ομορφιά της.            

2.         Ο <<Οι τρίτοι>> και ο <<Τρίτος>> στον Γάμο.

Ο Έρωτας δύο ανθρώπων είναι Θείο μυστικό που μένει κρυμμένο από τα μάτια των άλλων. Κανένας έξω από το συγκεκριμένο ζεύγος, δεν μπορεί να κατανοήσει πλήρως την ταυτότητα και τον χαρακτήρα, την ποιότητα της σχέσης τους, ώστε να δίνει απροβλημάτιστα και εκ του ασφαλούς συνταγές για την συζυγική τους ζωή.29 Βέβαια, μοιραία θα εμφανισθούν στην ζωή τους και οι <<τρίτοι>>. Ένας πρώτος τρίτος, θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η παρουσία των παιδιών. Με την γέννηση ενός, ή περισσοτέρων παιδιών, η σχέση των δυο, δοκιμάζεται, αλλάζει, επεκτείνεται απρόβλεπτα από τους αρχικούς τους υπολογισμούς. Μπαίνει σε πολλούς πειρασμούς και προβληματισμούς׃

Να δουν τα παιδιά με πνεύμα ιδιοκτησίας, κτητικά, ως ψυχολογική αναπλήρωση του ελλείμματος αγάπης από το άλλο μέλος, τον ή την σύζυγο. Ο Έριχ Φρόμ, αναφέρει ότι ο ρόλος των γονέων πρέπει να είναι προσεχτικός και η αγάπη τους, ισσόροπα αλληλοσυμπληρούμενη. Μόνον τότε θα διαμορφώσουν ένα παιδί ικανό να σταθεί στην κοινωνία ως ανεξάρτητο ώριμο πρόσωπο, χωρίς ψυχικά προβλήματα εξαιτίας της δικής τους ανωριμότητας.30

Τα ελλείμματα των γονέων κάνουν τα παιδιά ανεύθυνα μπροστά στον Γάμο, ανώριμα και εγωπαθή. Άλλες φορές, άλλοι τρίτοι, όπως τα πεθερικά, εξαιτίας του δικού τους αποτυχημένου Γάμου, προβάλλουν πάνω στους Γάμους των παιδιών τους, τα δικά τους λάθη. Ένας ακόμη <<τρίτος>> ο οποίος είναι χρήσιμος σύμβουλος, αλλά και μερικές φορές ολέθριος σύμμαχος, είναι και ο Πνευματικός του ζεύγους. Χρειάζεται πολύ λεπτότητα και διάκριση για να τους εμπνεύσει την ωριμότητα, την διάκριση και το βάθος του Μυστηρίου, χωρίς να καταλυθεί η προσωπική αυτενέργεια και η ελευθερία τους. Πολλές φορές Πνευματικοί, με αδιακρισία η και ακαταλληλότητα, κατέστρεψαν Γάμους ή τους στέρησαν τις ομορφιές και τις χαρές τους, μιλώντας για παράδειγμα για την αμαρτωλότητα του σεξουαλικού στοιχείου μέσα στην συζυγική σχέση, ή δίνοντας συμβουλές εκεί που δεν πρέπει. Στον κάθε Γάμο, πρώτος <<Γέροντας>> είναι ο σύζυγος ή η σύζυγος αντίστοιχα. Ένας τελείως διαφορετικός αλλά και αναγκαίος <<Τρίτος>> που πρέπει να συμμετέχει στην ζωή του ζεύγους, είναι ο Τριαδικός Θεός. Κάθε ανθρώπινη προσπάθεια, ιδιαίτερα η τιτάνια μάχη για συνύπαρξη, χρειάζεται τον Θεό ως συνοδοιπόρο της. Η καθημερινή φθορά αναιρείται από την αφθαρσία της σωστικής Του παρουσίας׃ Η Αγάπη Του, ενώνει τους δύο με τον εαυτό Του, σε μία τριαδική κοινωνία.31 Τότε ο Γάμος είναι αληθινά Μέγα Μυστήριο. Ο Δημιουργός Θεός μεταμορφώνει την ένωσή τους από μία φυσική και φθαρτή ενότητα. Την θεώνει, και την τοποθετεί στην προοπτική της αιωνιότητας. Τότε ο Γάμος καθαίρεται από την μιζέρια των υπολογισμών, των συναισθηματισμών και της συμβατικότητας, βιώνεται με τον πόνο του ρεαλισμού, με κόπο μα και με χαρά, ως Μέγα Μυστήριο ζωής, κρυμμένο μέσα στην ιστορία, από τους ανθρώπους και αποκαλυπτόμενο μόνον ενώπιον του Θεού και των απλών ανθρώπων.

3.         Τα Οικογενειακά προβλήματα.

Οι σύζυγοι, συνήθως είναι απροετοίμαστοι για τις απαιτήσεις που έχει ένας Γάμος. Μεταφέρουν στις ψυχολογικές τους αποσκευές, τους εγωκεντρισμούς τους και αδυνατούν να συνυπάρξουν, πόσο μάλλον να αντιμετωπίσουν τα ποικίλα καθημερινά προβλήματα που ανακύπτουν. Ένας Γάμος ακυρώνεται από τις λανθασμένες του προδιαγραφές και όχι από τις δυσκολίες καθαυτές που θα αντιμετωπίσει στην πορεία του. Για παράδειγμα, η απόκτηση παιδιών ή η ατεκνία δεν ερμηνεύονται μονοσήμαντα ως ευλογία αντίστοιχα, ή κατάρα׃ Η συζυγική αγάπη δίνει νόημα, βάθος, ομορφιά, χαρά στην οικογένεια. Το ουσιαστικό ερώτημα δεν είναι εάν έχει το ζεύγος ή δεν έχει παιδιά.32 Η ποιότητα και όχι η ποσότητα συγκροτεί την οικογένεια. Σε πολλές οικογένειες, υπάρχει μία σχέση ιδιοκτησίας με τα παιδιά. Οι γονείς σε πολλές περιπτώσεις, αντί να έχουν και να δίνουν θυσιαστική αγάπη που οικοδομεί, που παιδαγωγεί και δομεί ώριμες και ανεξάρτητες, αυτάρκεις προσωπικότητες, απαιτούν συναισθηματική υποταγή και οικονομική εξάρτηση από τα τέκνα τους. Αυτοί οι Γάμοι τελικά παράγουν καλομαθημένα παιδιά που μαθαίνουν με την σειρά τους ως μόνο ιδανικό την ναρκισσιστική τους ευτυχία και να ζουν μόνο ως άτομα με δικαιώματα, ανάπηρα στην ασκητική της συνύπαρξης, στην δημιουργία σχέσεων και αργότερα, υγειών και λειτουργικών Γάμων.

Ένα άλλο θέμα είναι η εργασία των γυναικών. Στην σύγχρονη εποχή, με τις πολλές ανάγκες, η μητέρα και σύζυγος αναγκάζεται να επωμισθεί και τον ρόλο της εργαζόμενης γυναίκας. Το κενό που δημιουργείται στο σπίτι, είναι δυσαναπλήρωτο. Τα παιδιά μεγαλώνουν μόνα τους με την παρουσία ενός τρίτου ξένου ανθρώπου που δεν είναι πλέον η γιαγιά, αλλά η αλλοδαπή οικιακή βοηθός. Έτσι, δημιουργούνται νέα προβλήματα στον Γάμο και στην οικογένεια. Το όλο σύγχρονο περιβάλλον δεν εμπνέει στα μέλη του θυσιαστική αγάπη, την ανάγκη για κοινωνικότητα, την επικοινωνία, ούτε και τα νοήματα του Χριστιανικού Γάμου.33 Η σύγχρονη κοσμική τάση, βλέπει τον Γάμο και την οικογένεια σαν έναν ευέλικτο θεσμό, σαν μία οικονομική σύμβαση με δικαιώματα και ελάχιστες υποχρεώσεις. Η χρηστικότητα, η ταχύτητα και η ευτυχία ως ατομική απόλαυση κάνουν τους ανθρώπους να συμβιώνουν χωρίς να αισθάνονται τον Γάμο σαν κάτι ιερό που μπορεί η Εκκλησία να τους τον προσφέρει ως ευλογία. Εάν πιστεύουν ότι υπάρχει Θεός, θεωρούν ότι μόνοι τους ιερουργούν την σχέση τους, χωρίς καμία υποχρέωση να την εισαγάγουν στην Εκκλησία την οποία και βλέπουν ως γραφείο εκμεταλλεύσεως των ανθρωπίνων σχέσεων. Όμως γνωρίζουμε καλά ότι η Εκκλησία δεν είναι όλα τα παραπάνω, αλλά ο τόπος όπου ο Θεός συναντά σε κάθε Θεία Ευχαριστία τον άνθρωπο. Ο Παράδεισος, η χαρά της έγγαμης κοινωνίας δεν είναι θεωρία. Είναι τρόπος ζωής. Για όσους αναζητούν τον Παράδεισο, η αγάπη είναι η απάντηση׃ Να αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου, αυτό είναι όλο, δεν χρειάζεται τίποτε άλλο. Αμέσως θα μάθεις πως κτίζεται ο Παράδεισος.34

Κεφάλαιο Γ – Κριτική αποτίμηση.

1.         Κριτική προσέγγιση του Γάμου, στο έργο του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη.

Ο Γάμος έχει αρχή και κατάληξη στην ιστορική διαδρομή κάθε ζεύγους. Από την γέννηση του ο άνθρωπος πορεύεται, ετοιμάζεται για να μαθητεύσει στο μέγα άθλημα της συνύπαρξης. Ο Γάμος αποτελεί την ουσιαστικότερη ευκαιρία ενώσεως δύο ανθρώπων. Επίσης ίσως να αποτελεί και την μοναδική ευκαιρία του ανθρώπου να απαγκιστρωθεί από την τυραννία του ναρκισσισμού του.          Οι δύο από κοινού ανακαλύπτουν τον πόνο, τον κόπο, αλλά και την ομορφιά της συζυγίας. Ο Ποιμένας είναι μάρτυρας αυτής της σχέσης. Ως Ποιμένας λοιπόν, ο π. Μιχαήλ καταθέτει, το πώς η Εκκλησία βιώνει αληθινά τον Γάμο μέσα στη σύγχρονη ατομική κοινωνία. Ταυτόχρονα, εκφράζεται και ως δάσκαλος, ως θεολόγος. Κρίνει, επικρίνει και αναδεικνύει τα προβλήματα, τις αναπηρίες των μελλόνυμφων, των γονέων τους, ακόμη και των Ιερέων που κάνουν το μεγάλο αυτό Μυστήριο να φαίνεται φιέστα, κοινωνική εκδήλωση, επίδειξη, μικρότητα. Μας φανερώνει τα λάθη μας και ταυτόχρονα, το κύριο περιεχόμενο του Γάμου, που ο λόγος της Εκκλησίας μας καλεί να προσέξουμε. Μεθοδολογικά, χωρίζει το θέμα του στην Θεολογία, στις προϋποθέσεις του Γάμου και στα πρακτικά του ζητήματα. Φυσικά, εξαιτίας του πελώριου εύρους του θέματος, υπάρχουν και κάποια σημεία στα έργα του που δεν υπήρξε αναλυτική ανάπτυξη σημαντικών παραμέτρων, όπως για την κρίσιμη θέση του Πνευματικού Πατέρα στον Γάμο, για σημασία των κουμπάρων, ως πνευματικών συμβούλων, για την προετοιμασία γενικότερα των μελλονύμφων, την θέση της αγωγής και του Σχολείου στην διαπαιδαγώγηση τους, για την ευεργετική επίδραση των παππούδων μέσα στην οικογένεια, για την κρίσιμη απομυθοποίηση που βιώνει το ζεύγος μετά το Μυστήριο, στην καθημερινότητα του, κ. α. Αυτά που τονίζονται ιδιαίτερα (και σωστά) κατά την άποψή μας, είναι η ιστορική αφετηρία και η διαδρομή του Γάμου μέσα στην Εκκλησία, η θεολογία του Μυστηρίου και οι πολλές παρεκτροπές του σε μία εκκοσμικευμένη εκδήλωση οικονομικής προβολής των οικογενειών στην τοπική κοινωνία. Η απο-μυστηριοποίηση οφείλεται κατά τον ίδιο, στην άγνοια του υπαρξιακού νοήματος του Γάμου, αλλά και στην επιφανειακά διαχειριστική νοοτροπία του Κλήρου. Όμως η ευθύνη της ποιμαντικής μας αυτοσυνειδησίας, θα πρέπει να μας ενεργοποιήσει τα σωστά πνευματικά αντισώματα ώστε να ανανήψουμε πριν να είναι πολύ αργά. Ο π. Μιχαήλ είναι διαφωτιστικός στις περιγραφές της φαινομενολογίας της εκκοσμικευμένης τελέσεως του Μυστηρίου. Υπάρχει όμως και κάποιο υστέρημα σε αυτό που όλοι αναμέναμε από τον π. Μιχαήλ׃ Την εκτεταμένη εξαιτίας του πλούτου των εμπειριών του, παράθεση προτάσεων, σκέψεων για το πώς θα ξεφύγουμε από την ρηχότητα της σημερινής καταστάσεως. Φυσικά η πνευματικότητα και η ωρίμανση έχουν ως βασικό όρο την προσωπική ευθύνη. Θα έπρεπε όμως από την άλλη, μετά από τόσες δεκαετίες παρεκκλίσεων, να υπάρξει ένας γενικός και συστηματικός σχεδιασμός σε επίπεδο Ενορίας, Μητροπόλεων, μια ενεργοποίηση, ένας προβληματισμός από κοινού, Πολιτείας και Εκκλησίας, ώστε να θέσουν σε συνεργασία ένα πλαίσιο παιδείας προσανατολισμένο σε ορθές βάσεις.

2.         Λογισμοί για τον Γάμο και την Οικογένεια 2000 χρόνια μετά.

Η Ενορία είναι το κέντρο της ζωής μας ως Χριστιανών. Πως μπορεί αυτό να το βιώσει πρακτικά σήμερα, ένας άνθρωπος που αγωνίζεται μέσα στην καθημερινότητα; Φυσικά και ο κάθε άνθρωπος θα είχε να μας πει και κάτι διαφορετικό. Η Οικογένεια, η Ιερωσύνη, η Συζυγία, υπάρχουν ως θεσμοί, αιώνες τώρα. Πάντοτε αναμιγνυόμενοι με ερωτήματα, απορίες, με κόπους, με μικρές η μεγάλες χαρές και λύπες. Προσωπικά, όταν τελώ έναν Γάμο, βλέπω μπροστά στο ζεύγος, την δική μου ζωή, τις επιλογές, τα λάθη μου, τις ομορφιές που ο ίδιος δεν εκτίμησα. Απορώ πως τόση ομορφιά στον Γάμο και στην Ιερωσύνη, είναι περιτριγυρισμένη από τόσες μικρότητες που παλεύουν να την εξαλείψουν και όμως εκείνη αντιστέκεται, υπάρχει παρούσα και καρποφορεί! Την κουβαλάμε μέσα μας τόσο ανεπαίσθητα. Ψάχνουμε τον Παράδεισο ενώ αυτός είναι φυτεμένος μέσα μας και γύρω μας ως δυνατότητα συνύπαρξης, στον έρωτα του ή της συζύγου μας και στην αγάπη των μελών της οικογένειας.

Η ιστορική Εκκλησία σήμερα, βρίσκεται σε τεράστια κρίση. Υπάρχει διάχυτο ένα κλίμα από-ιεροποίησης των πάντων. Ο Ιερέας δεν είναι Ιερέας, ο γονέας δεν αισθάνεται γονέας, ο σύζυγος δεν υποψιάζεται την μεγάλη αξία της θέσεως του. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο η άγνοια, ή η σωστή κατήχηση κλήρου και λαού, αλλά η βίωση. Λείπει η αγάπη. Το μεράκι, η πίστη ως ζωή. Σήμερα ο άνθρωπος φαίνεται να ζει χωρίς όνειρα, πίστη και συνείδηση. Όλα γίνονται ταχύτατα, απρόσωπα, με υπολογισμό και επιφανειακά. Είναι λυπηρό που οι περισσότερες Ενορίες μας διαχειρίζονται τις θρησκευτικές ανάγκες των πιστών με την λογική της εξυπηρέτησης και με συνθήκες του κόσμου τούτου. Για παράδειγμα, η Βάπτιση, ο Γάμος, απαιτούν συνείδηση της ιερότητας τους. Κάτι τέτοιο θα έπρεπε να καλλιεργείται νωρίς, από την Οικογένεια, το Σχολείο και την Εκκλησία, όχι ως διαχείριση ποσότητας, αλλά ποιοτικά, ως παιδεία προσώπων. Είναι υποκριτικό να ζητάμε από τους νέους σήμερα να γίνουν καλοί σύζυγοι και γονείς, όταν όλοι γύρω τους είναι ασυνεπείς με τον ρόλο τους. Εξασκούμαστε σε ένα συλλογικό προσωπείο με μόνο κίνητρο το ατομικό ή και το συλλογικό οικονομικό όφελος. Φυσικά εάν κάποιος είναι αληθινός, ως Γονέας, ως Σύζυγος, ως Ιερέας, θα πληρώσει το ανάλογο τίμημα. Είναι επώδυνο να είναι κανείς αντίθετος στην συλλογική ευτυχία και στην θεοποίηση του παρόντος αιώνος. Βέβαια, από την άλλη, η σύγχρονη κρίση της μετανεωτερικής ελευθερίας στο πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων, μπορεί να γίνει αφετηρία για έναν αναστοχασμό, ώστε να προκύψουν νέες δυνατότητες αυτοσυνειδησίας της.35 Η κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία για αφύπνιση και μετάνοια.

Η αλήθεια της θυσιαστικής αγάπης ελευθερώνει, είναι δρόμος επώδυνος και σταυρικός. Οδηγεί στην Αγιότητα, χωρίς κοντόφθαλμους καιροσκοπικούς υπολογισμούς με μόνη χαρά την αγάπη. Όμως όποιος προσπαθεί να ζει όλα αυτά σε μία σχέση, σιωπά και πορεύεται. Ενισχύεται από τον αναγκαίο Τρίτο, τον Τριαδικό Θεό που στηρίζει τα ελλείποντα και αναπληρώνει τα ανθρώπινα. Που μπολιάζει την ανθρώπινη αγάπη και ατέλεια, στην Θεία Χάρη, άτρεπτα, αχώριστα, αδιαίρετα και ασύγχυτα, ώστε το Μυστήριο του Γάμου να οικοδομεί την σχέση του ζευγαριού και στα έσχατα, στην Βασιλεία των Ουρανών.

Επίλογος

Κάνοντας κανείς ένα σύντομο ταξίδι στην σημερινή παθολογία του Γάμου, ανακαλύπτει πόσο μακριά από την πατρίδα του μπορεί να βρεθεί. Το Μέγα αυτό Μυστήριο, είναι εγκλωβισμένο και κρυμμένο από τις μικρότητες μας. Από τα Μ.Μ.Ε. εμφανίζεται ως μία εντυπωσιακά γραφική στιγμή, ως παραμύθι.

Η συνέχεια όμως, το μετά αυτής της στιγμής, καθόλου δεν παραμυθεί τους νεόνυμφους׃ Οι περισσότεροι συναντήθηκαν με λάθος κριτήρια, κατά λάθος παντρεύτηκαν και με τρόμο συνειδητοποιούν, εάν το καταλάβουν, ότι όλα ήταν ένα λάθος. Εάν στο μεταξύ έχουν έλθει και παιδιά, το λάθος γίνεται τραγωδία και εφιάλτης που δεν μπορεί να θεραπεύσει ή να ανακαλέσει από την ζωή.

Η Εκκλησία μας μιλά για αγάπη, ταπείνωση, άσκηση, για αγιότητα, σε κάθε στιγμή. Πόσο ωφέλιμο θα ήταν εάν ο ιεροκήρυκας συνέδεε το κυριακάτικο κήρυγμά του και τον συσχετισμό των ευαγγελικών περικοπών, με την ζωή μέσα στην οικογένεια! Χρειάζεται στην Εκκλησία να δούμε κατάματα και να πάρουμε στα σοβαρά τα θέματα του Γάμου και της Οικογένειας. Όμως πέρα από τα λόγια και τις θεωρίες, πόσοι Ποιμένες έχουν αληθινά προσωπικά οικογενειακά βιώματα και κατάλληλα ισόρροπη ψυχοσύνθεση και παιδεία για να μας προτείνουν όχι διδακτισμό, αλλά αληθινό βίωμα; Μπορούν τα μέλη της Εκκλησίας να μας δείξουν πώς το ζουν; Μήπως η εικόνα της από-μυστηριοποίησης του Γάμου και των υπόλοιπων Μυστηρίων, εκφράζει πρώτιστα την αναντιστοιχία των έργων και των λόγων μας; Η ευθύνη είναι προσωπική μα ταυτόχρονα και συλλογική׃ Να σώσουμε ό,τι σώζεται, στην κατ’ οίκον Εκκλησία, στην οικογένεια. Η κρίση έχει προ πολλού αλλοιώσει την δομή της κοινωνίας μας. Προχωρεί ασταμάτητα και αποδιοργανώνει κάθε φιλότιμη προσπάθεια.

   Όμως τελικά πιστεύουμε, ότι ο Θεός ως Πρόσωπο, διακριτικά αλλά συνάμα και αποφασιστικά ενεργεί άμεσα στην ανθρώπινη ιστορία. Περισώζει όπως πάντα, την αναγκαία μαγιά, κάτι που όλοι βλέπουμε στα πρόσωπα όσων παλεύουν με ειλικρίνεια να ομορφαίνουν τον κόσμο μας, με τις υγιείς οικογένειές τους. Για να εξακολουθήσει να ζυμώνεται σωστικά όλο το φύραμα.

π. Ν. Γ. Κ.

Υποσημειώσεις

1. 1.Καρδαμάκη π. Μιχαήλ, Ο Γάμος, Μυστήριο Μέγα, Τήνος, Αθήνα 2004, σ.21
2. 2.Ταρκόφσκι Αντρέϊ, Σμιλεύοντας τον χρόνο, Νεφέλη Αθήνα 1987, σ.53,175.
3. 3.Καρδαμάκη π. Μ., ο Γάμος............, ο. π., σ. 34.
4. 4.Καρδαμάκη π. Μιχαήλ, Αγάπη και Γάμος, Ακρίτας, Αθήνα 2001, σ. 17 κ. ε
5. 5.Πρβλ. Δεληκωσταντή Κωνσταντίνου, στο׃ Γάμος και Οικογένεια, μεταμοντέρνες απορίες και Χριστιανικές αποκρίσεις Φάκελος Μαθήματος׃ Φύλο και Παιδεία, Αθήνα 2005, σελ. 98κ.εξ.
6. 6.Καρδαμάκη π. Μ., ο Γάμος............, ο. π., σ. 40 κ. ε.
7. 7.Γεν. 2,18-24.
8. 8.Καρδαμάκη π. Μ., ο Γάμος............, ο. π., σ. 50 κ. ε.
9. 9.Εφεσ. 5,32.
10. 10.Σμέμαν π. Αλεξάνδρου, Για να ζήση ο Κόσμος, Μετ. Ζ. Λορεντζάτου, Δόμος, Αθήνα 1970, σ. 141κ.ε.
11. 11.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 105 κ. ε.
12. 12.Ντοστογιέφσκη Φ., Αδελφοί Καραμαζόβ, Μετ. Α. Αλεξάνδρου, Γκοβόστη, Αθήνα 1991, τ. Β, σ. 186.
13. 13.Γαβριηλίας Γερόντ., Η ασκητική της αγάπης, Επτάλοφος, Αθήνα 1997, σ. 207.
14. 14.Ντοστογιέφσκη Φ., Αδελφοί Καραμαζόβ, ο. π., τ. Α, σ. 124.
15. 15.Εφεσ. 5,1 κ. ε.
16. 16.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 127 κ. ε.
17. 17.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 213 κ. ε.
18. 18.Φλωρόφσκυ π. Γ., Θέματα Ορθοδόξου Θεολογίας, Άρτος Ζωής, χ. τ. 1973, σ. 169.
19. 19.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 229 κ. ε.
20. 20.Καρδαμάκη π. Μ., Αγάπη.............., ο. π., σ. 72 κ. ε.
21. 21.Πατρώνου Π. Γεωργίου, Θεολογία και Εμπειρία του Γάμου, Δόμος, Αθήνα 1992, σ. 250 κ. ε.
22. 22.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 159 κ. ε. και Καρδαμάκη π. Μ., Αγάπη.............., ο. π., σ. 80 κ. ε.
23. 23.Φάρου π. Φιλόθεου– Κοφινά π. Στ., Συζυγία, Ακρίτας, Αθήνα 1987, σ. 63 και σ. 132.
24. 24.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 203 κ. ε.
25. 25.Φάρου π. Φ.– Κοφινά π. Στ., Συζυγία.........., ο. π., σ. 113.
26. 26.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 214-216.
27. 27.Εφεσ. 5,32.
28. 28.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 229-230.
29. 29.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 264-267.
30. 30.Φρόμ Έριχ, Η Τέχνη της Αγάπης, Μπουκουμάνη, Αθήνα 1987, σ. 56-57.
31. 31.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 276-278.
32. 32.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 290.
33. 33.Καρδαμάκη π. Μ., Ο Γάμος............, ο. π., σ. 297 κ.ε.
34. 34.Ντοστογιέφσκη Φ., Το όνειρο ενός γελοίου, Μετάφραση Σ. Γουνελά, εκδ. Αρμός, Αθήνα 1996, σ. 60
35. 35.Πρβλ. Δεληκωσταντή Κωνσταντίνου, στο׃ Γάμος και Οικογένεια........., Αθήνα 2005, σελ. 99.

Βιβλιογραφία

Α΄ Πηγές

1.         Καρδαμάκη π. Μιχαήλ, Αγάπη και Γάμος, Ακρίτας, Αθήνα 2001.

2.         Του ιδίου, Ο Γάμος, Μυστήριο Μέγα, Τήνος, Αθήνα 2004.

Β΄ Βοηθήματα

1. 1.Γαβριηλίας Γερ., Η ασκητική της αγάπης, Επτάλοφος, Αθήνα 1997.2

2.         Δεληκωσταντή Κωνσταντίνου, Γάμος και Οικογένεια, μεταμοντέρνες απορίες και Χριστιανικές αποκρίσεις, Φάκελος Μαθήματος׃ Φύλο και Παιδεία, , Αθήνα 2005,

3.         Ντοστογιέφσκη Φ., Αδελφοί Καραμαζόβ, Μετ. Α. Αλεξάνδρου, Γκοβόστη, Αθήνα 1991, τ. Α και Β.

4.         Του ιδίου, Το όνειρο ενός γελοίου, Μετάφραση Σ. Γουνελά, Αρμός, Αθήνα 1996.

5.         Πατρώνου Π. Γεωργίου, Θεολογία και Εμπειρία του Γάμου, Δόμος, Αθήνα 1992.

6.         Σμέμαν π. Αλεξάνδρου, Για να ζήση ο Κόσμος, Μετ. Ζ. Λορεντζάτου, Δόμος, Αθήνα 1970.

7.         Ταρκόφσκι Αντρέϊ, Σμιλεύοντας τον χρόνο, Νεφέλη Αθήνα 1987.

8.         Φάρου π. Φιλόθεου– Κοφινά π. Στ., Συζυγία, Ακρίτας, Αθήνα 1987.

9.         Φλωρόφσκυ π. Γ., Θέματα Ορθοδόξου Θεολογίας, Άρτος Ζωής, χ. τ. 1973.

10.        Φρόμ Έριχ, Η Τέχνη της Αγάπης, Μπουκουμάνη, Αθήνα 1987.