Οδεύουμε προς κατάργηση των θρησκευτικών; Η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας αλλά και εκπαιδευτικοί που διδάσκουν το μάθημα στις τάξεις απαντούν κάθετα «όχι». Η απλοποίηση της διαδικασίας απαλλαγής από τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών δεν οδηγεί στην κατάργησή του. Οι μαθητές έχουν το δικαίωμα απαλλαγής και σε άλλα μαθήματα, όπως η Γυμναστική ή η Γλώσσα, χωρίς αυτό να έχει αλλάξει σε τίποτε την καθημερινή διδασκαλία τους ή να έχει μειώσει τα ποσοστά των μαθητών που τα παρακολουθούν πανελλαδικά. Παρ' όλα αυτά η συζήτηση επί του θέματος ξεκίνησε. Ορισμένοι ιεράρχες διατυπώνουν τις επιφυλάξεις τους, ενώ άλλοι φοβούνται την αντικατάσταση του υπάρχοντος τρόπου διδασκαλίας με ένα μάθημα θρησκειολογικού και συγκριτικού περιεχομένου. Η ηγεσία της Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΟΛΜΕ) ζητεί να αποκτήσει επιστημονική υπόσταση το μάθημα των θρησκευτικών και να μην έχει χαρακτήρα κατήχησης κατά τη διδασκαλία του.

Στη σχετική εγκύκλιο που έστειλε στα σχολεία το υπουργείο Παιδείας διευκρινίζεται ότι το μάθημα των θρησκευτικών είναι υποχρεωτικό, απλώς απλοποιείται η διαδικασία απαλλαγής των μαθητών που για λόγους συνείδησης δεν επιθυμούν να το διδαχθούν. Στην εγκύκλιο τονίζεται συγκεκριμένα ότι για να απαλλαγεί ένας μαθητής από την εξέταση του μαθήματος των θρησκευτικών, εφόσον το επιθυμεί, δεν είναι υποχρεωμένος να αιτιολογήσει την επιλογή του. Επίσης αναφέρεται ότι η Ελλάδα με την απάλειψη της αιτιολόγησης στην εξαίρεση μαθητών από τη διδασκαλία των θρησκευτικών εναρμονίζεται με τις αποφάσεις που κατά καιρούς έχει λάβει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά και με τις συμβατικές υποχρεώσεις που έχει αναλάβει για τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών.

Η πρόσφατη εγκύκλιος του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων σχετικά με τη διευκόλυνση της εγγραφής αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία «έλυσε», επ' ευκαιρία, με μια δεύτερη παράγραφο, και το μείζον ζήτημα της υποχρεωτικής ή μη παρακολουθήσεως του μαθήματος των θρησκευτικών!

Πρόκειται για την παλαιά και δοκιμασμένη πολιτική πρακτική της «επιλύσεως» ζητημάτων στον χώρο της Παιδείας μεσούντος του θέρους, όταν καθηγητές και μαθητές-φοιτητές βρίσκονται σε διακοπές. Με αποτέλεσμα, συνηθέστατα, να επαληθεύεται η γνωστή λαϊκή ρήση, να σπέρνουν δηλ. ανέμους το θέρος και να θερίζουν θύελλες από τον Σεπτέμβριο...

Τι ορίζει με απλά λόγια η εγκύκλιος του υπουργείου; Ορίζει ότι όποιος μαθητής θέλει να απαλλαγεί από το μάθημα των θρησκευτικών μπορεί να το πράξει με απλή δήλωση, δική του, αν είναι ενήλικος, ή του κηδεμόνα του, χωρίς να δηλώνει τον λόγο για τον οποίο ζητά αυτή την απαλλαγή.

Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, πρέπει να επικροτήσει κανείς αυτή τη λύση και τους εμπνευστές της, διότι για ποιο λόγο θα πρέπει να δημοσιοποιήσει κανείς τι πιστεύει ή δεν πιστεύει προκειμένου να μην παρακολουθήσει το μάθημα των θρησκευτικών.

Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα;

Το ζήτημα του μαθήματος των θρησκευτικών και ειδικότερα της αιτιολογήσεως της αποχής από την παρακολούθησή του έχει μακρά ιστορία. Επειδή το επίκαιρο ζήτημα αναφέρεται στο δεύτερο σκέλος, θα περιοριστώ σε μερικές πολύ σύντομες σκέψεις για το πρώτο σκέλος του ζητήματος και θα αναφερθώ στη συνέχεια στο δεύτερο.

Το κυρίως ερώτημα στο ζήτημα του μαθήματος των θρησκευτικών είναι εάν το μάθημα αυτό χρειάζεται να διδάσκεται στη στοιχειώδη και μέση παιδεία ή όχι. Και εάν χρειάζεται, τι διδάσκεται στα πλαίσια του μαθήματος αυτού και ποιοι το διδάσκουν.

Είναι προφανές ότι το μάθημα των θρησκευτικών δεν θα πρέπει να σχεδιάζεται σαν να απευθύνεται σε τροφίμους εκκλησιαστικών σχολών, αλλά να αποτελεί μάθημα γενικής παιδείας και κατά συνέπεια να διαθέτει και ικανά στοιχεία ενός μαθήματος θρησκειολογικού περιεχομένου. Στα πλαίσια του μαθήματος αυτού θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να αναδεικνύονται τα πολιτικά και πολιτιστικά στοιχεία της Ορθοδοξίας ανά την οικουμένη, η διάστασή της στην προάσπιση του περιβάλλοντος, της Κτίσεως, και στην ενότητα του «σύμπαντος κόσμου».

Το μάθημα αυτό πρέπει να κληθούν να διδάξουν εμπνευσμένοι δάσκαλοι, οι οποίοι θα επιλεγούν ανάμεσα στους χιλιάδες άνεργους πτυχιούχους Θεολογίας που η παντελής έλλειψη εκπαιδευτικής, αλλά και εκκλησιαστικής πολιτικής έχει δημιουργήσει, ασφαλώς όχι με κριτήρια κομματικής αφοσιώσεως ή ομολογιακής προσηλώσεως, ακριβώς διότι το μάθημα πρέπει να απευθύνεται σε όλους τους ελληνόπαιδες με σκοπό την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεώς τους, όπως επιβάλλει το Σύνταγμα της πατρίδας μας.

Ειδικότερα τώρα στο ζήτημα που απασχολεί την επικαιρότητα. Από πολλών ετών τόσο η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων όσο και ο Συνήγορος του Πολίτη είχαν ταχθεί υπέρ της λύσεως που υιοθετεί η πρόσφατη εγκύκλιος του υπουργείου Παιδείας, υπέρ δηλ. της δηλώσεως χωρίς αιτιολογία προκειμένου κάποιος μαθητής να μην παρακολουθεί το μάθημα των θρησκευτικών.

Εχω εν τούτοις τη γνώμη ότι η εγκύκλιος του υπουργείου μπορεί να βελτιώνει ή και να θεραπεύει τον «τύπο», παραγνωρίζει όμως ή και παραβλάπτει την ουσία. Και εξηγούμαι:

Εν πρώτοις, είναι προφανές ότι όσοι μαθητές ζητήσουν να μην παρακολουθούν το μάθημα των θρησκευτικών, προφανώς λόγω του ομολογιακού και κατηχητικού του χαρακτήρα, θα έχουν να παρακολουθούν ένα μάθημα λιγότερο. Συνεπώς θα έχουμε μαθητές δύο ταχυτήτων, με λιγότερα και περισσότερα μαθήματα, με λιγότερες και περισσότερες υποχρεώσεις.

Δεν θα ήταν εύλογο, εφόσον κρίνεται ότι πρέπει να δοθεί αυτή η ευχέρεια, οι μαθητές που θα απέχουν από τα θρησκευτικά να παρακολουθούν ένα άλλο, σχετικό γνωστικό αντικείμενο, λ.χ. ηθική ή ιστορία των θρησκειών ή θρησκειολογία;

Πέραν τούτου, διερωτώμαι, τι θα εμποδίσει στο μέλλον να τεθεί και ζήτημα εξαιρέσεως από το μάθημα λ.χ. της ιστορίας, εάν συγκεκριμένος μαθητής ή ο κηδεμόνας του θεωρήσουν ότι ο τρόπος καταγραφής της ιστορίας απηχεί τις απόψεις της καθεστηκυίας τάξεως και δεν συνάδει με τα φιλοσοφικά τους πιστεύω.

Μήπως με τον τρόπο αυτόν οδηγούμεθα, βαθμιαίως, σε ένα σύστημα παροχής της μέσης εκπαιδεύσεως a la carte;

Στις εύλογες αυτές απορίες δεν όφειλαν να έχουν απάντηση οι ανεξάρτητες Αρχές. Οφειλε όμως να έχει απάντηση, και μάλιστα πειστική, η πολιτεία. Και τούτο, αν μη τι άλλο, διότι σύμφωνα με το Σύνταγμα βασική αποστολή της πολιτείας αποτελεί η παιδεία και μεταξύ των σκοπών της παιδείας καταλέγεται η ανάπτυξη, πλην της εθνικής, και της θρησκευτικής συνειδήσεως, συνεπώς η τόνωση του θρησκευτικού συναισθήματος. Θεωρώ, λοιπόν, για τους λόγους αυτούς βιαστική και πρόχειρη την πρόσφατη απόφαση του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Ισως θα ήταν πολύ πιο έντιμο και πολιτικώς ορθό η ηγεσία του υπουργείου να μιλήσει ευθέως για κατάργηση του μαθήματος των θρησκευτικών και να αφήσει στην Εκκλησία και γενικώς σε κάθε θρησκευτική κοινότητα την κατήχηση των πιστών της. Είναι όμως προφανές ότι για κάτι τέτοιο η Εκκλησία δεν είναι έτοιμη και η πολιτεία δεν θα το τολμήσει!

Η απόφαση αυτή του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων αποτελεί όμως και μια καλή προειδοποίηση προς την ποιμαίνουσα Εκκλησία, η οποία θα πρέπει να προετοιμάζει σε όλα τα επίπεδα την πλήρη αυτονόμησή της από την πολιτεία, προκειμένου να μη βρεθεί, εν καιρώ, προ οδυνηρών εκπλήξεων.

Ο κ. Ι. Μ. Κονιδάρης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.