Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης

Ο παρακάτω προβληματισμός γεννήθηκε στον απόηχο του επίκαιρου θορύβου για τη θέση των θρησκευτικών συμβόλων στους δημόσιους χώρους, και ειδικότερα στην εκπαίδευση. Αφορμή, η γνωστή και ενδιαφέρουσα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Για μια ακόμη φορά, η πρόσληψη της είδησης από την εγχώρια κοινή γνώμη ανέδειξε νέα Βαβέλ ασυνεννοησίας. Ανάγκη, λοιπόν, για βασικές υπενθυμίσεις και οριοθέτηση των αυτονόητων.

Καταρχάς, στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο της εκπαίδευσης έχουν θέση τα σύμβολα και οι εκδηλώσεις θρησκευτικότητας; Αναντίρρητα, ναι. Διδάσκοντες και διδασκόμενοι στα σχολεία δεν είναι άμοιροι πολιτιστικής ταυτότητας, προσωπικών πεποιθήσεων και θρησκευτικών στάσεων. Έχουν δικαίωμα να εκφράζονται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς. Ταυτόχρονα, δικαιούνται να απολαμβάνουν τη συνταγματική πρόνοια για ανάπτυξη «εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης», στο πλαίσιο της εκπαίδευσης. Έτσι δικαιολογούνται ο Αγιασμός στην έναρξη της σχολικής χρονιάς, η πρωινή προσευχή, η αργία της Κυριακής, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, οι διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα.

Από την άλλη πλευρά, η ελευθερία της συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η παραδοχή είναι θεμελιώδης και στην ορθόδοξη θεολογική θεώρηση, η οποία ακυρώνεται όταν καταστρατηγείται η ανθρώπινη ελευθερία. Γι’ αυτό, πολύ σωστά, ξαναγράφω με βάση το υφιστάμενο καθεστώς, για όσους επιθυμούν, προβλέπεται διαδικασία αποχής ή απαλλαγής από τα παραπάνω. Οι εικόνες μέσα στη σχολική τάξη είναι δηλωτικές της θρησκευτικής ταυτότητας της τάξης; Εδώ, η απάντηση είναι διαφορετική.

Στις σχολικές αίθουσες εκτίθεται υλικό που υπηρετεί τους γενικούς σκοπούς της εκπαίδευσης και σχετίζεται με το περιεχόμενο των σπουδών. Στους σχολικούς τοίχους έχει θέση οτιδήποτε, φθάνει να έχει διδακτικούς και παιδαγωγικούς σκοπούς. Όλα τα μαθήματα υπηρετούν τη γενική παιδαγωγική αποστολή του σχολείου. Είναι απολύτως φυσιολογικό ο φιλόλογος να αναρτήσει ένα ιστορικό ντοκουμέντο, ο χημικός ένα πίνακα με χημικά στοιχεία, οι μαθητές ένα φιλοσοφημένο νεανικό πόστερ ή το αναγνωρισμένο αποτέλεσμα μιας μαθητικής εργασίας. Παρομοίως, η έκθεση εικόνων από την παράδοση του χριστιανισμού είναι αυτονόητη και αποδεκτή διδακτική δράση. Αυτές οι εικόνες δεν είναι σύμβολα της θρησκευτικής ταυτότητας ή ιδεολογίας της σχολικής κοινότητας ή της τάξης αλλά δείγματα τέχνης, ιστορίας και πολιτισμού της τοπικής -ενίοτε με οικουμενικές προεκτάσεις- θρησκευτικής παράδοσης. Η ύπαρξη των εικόνων στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν αφορούν μόνο στο μάθημα των θρησκευτικών αλλά και στα μαθήματα της ιστορίας, της τέχνης, της γεωγραφίας κτλ.

Η απολυτοποίηση της λογικής για αφαίρεση των πάσης φύσεως θρησκευτικών αναφορών από τα βιβλία και τις αίθουσες, μοιραία, θα οδηγήσει στην απόρριψη της παιδαγωγικής αξίας του μεγαλύτερου μέρους της αρχαίας γλυπτικής, της ζωγραφικής του μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Μπορούμε να αρνηθούμε την τοποθέτηση μιας φωτογραφίας του Παρθενώνα στην τάξη, επειδή οι μαθητές μας είναι χριστιανοί και όχι δωδεκαθεϊστές; Υπάρχει λόγος για κατάργηση των θρησκευτικών εικόνων του Μιχαήλ Άγγελου ή του Θεοτοκόπουλου επειδή οι μαθητές μας είναι ορθόδοξοι και όχι ρωμαιοκαθολικοί; Μήπως πρέπει να αφαιρεθούν από τα διδακτικά βιβλία φωτογραφίες πολιτικών προσώπων του πρόσφατου ιστορικού παρελθόντος για το φόβο του ιδεολογικού-κομματικού προσηλυτισμού; Είναι αστείο. Υποτίθεται ότι το σχολείο είναι χώρος έρευνας, παιδείας, διαλόγου και πολιτισμού. Σύμφωνα με αυτό το πνεύμα, είναι συνηθισμένο και δεν παραβιάζεται η θρησκευτική ελευθερία όταν σε μια αίθουσα αναρτηθεί η εικόνα ενός αρχαίου θεού ή ναού. Χωρίς κανένα πρόβλημα, σε διάφορα σχολικά βιβλία παρατίθενται εικόνες θεών, ημιθέων, φαραώ, ρωμαίων αυτοκρατόρων, του Βούδα, του Λουθήρου, παπών και άλλων ιερών προσώπων και συμβόλων διαφόρων θρησκειών.

Ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, σωστή ή λανθασμένη, αναφέρεται στην τοποθέτηση του χριστιανικού Σταυρού στις σχολικές αίθουσες και όχι γενικά στις εικόνες. Με δεδομένο ότι η εικονογραφία της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας ουσιαστικά δεν διαφοροποιείται από τη θρησκευτική ζωγραφική, η τυχόν γενική απαγόρευση των εικόνων ουσιαστικά θα ενοχοποιούσε την τέχνη της ζωγραφικής.

Στην τέχνη δεν χωρεί λογοκρισία, ούτε αρμόζει απαγόρευση σε οποιοδήποτε είδος της. Η τέχνη δεν προσβάλλει και δεν μειώνει κανέναν. Όπως η αγάπη η οποία «ουδέποτε εκπίπτει». Όπως η ποίηση που δεν καταργείται όταν είναι ακατανόητη ή αιρετική. Η ορθόδοξη εικονογραφία είναι μια σιωπηλή ποίηση με υψηλές παιδαγωγικές προδιαγραφές. Σε σχέση με τα συμβατικά διδακτικά μέσα, ο θεολόγος του χριστιανισμού Γρηγόριος Νύσσης θα έλεγε ότι «ζωγραφία σιωπώσα εν τοίχω λαλεί πλείονα και ωφελιμότερα». Ο Ιωάννης Δαμασκηνός έγραψε ότι «οι εικόνες είναι τα βιβλία των αγραμμάτων». Η μελέτη τους είναι ζήτημα παιδείας, πνευματικής καλλιέργειας και μόρφωσης. Η κατάργηση των εικόνων δεν διαφέρει από την κατάργηση, ή εάν θέλετε το κάψιμο, των βιβλίων.

Το τι θα κρεμαστεί στους τοίχους μιας σχολικής αίθουσας, ασφαλώς, είναι ζήτημα της σχολικής κοινότητας, των εκάστοτε διδασκόντων και διδασκόμενων. Δεν μπορεί να επιβληθεί ομοιομορφία, με διοικητικές ή δικαστικές αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι σε ορισμένες αίθουσες, ενδέχεται να μην υπάρχουν εικόνες ή ακόμη να αναρτηθεί ένα θέμα από ξένη θρησκευτική παράδοση, εάν αυτό εκφράζει τη συγκεκριμένη σχολική τάξη.

Πριν από χρόνια, σε εποχή που ήμασταν ανυποψίαστοι για τα σημερινά προβλήματα, σε κάποιο σχολείο στο οποίο υπηρετούσα έγιναν εργασίες συντήρησης. Οι εικόνες που υπήρχαν εξαφανίστηκαν. Προβληματίστηκα για τη συνέχεια. Αποφάσισα να προτείνω στους μαθητές κάθε τμήματος να διαβουλευτούν στο πενταμελές συμβούλιο ή σε συνέλευση εάν θέλουν εικόνα, τι εικόνα θέλουν κτλ. Δούλεψα το θέμα στην τάξη από παιδαγωγική σκοπιά και παράλληλα προσφέρθηκα να βοηθήσω στα πρακτικά. Φυσικά, δήλωσα και ήμουνα έτοιμος να αποδεχτώ ακόμη και την αρνητική ή την αδιάφορη απάντηση. Εξεπλάγην όταν σε όλες τις τάξεις τοποθετήθηκαν εικόνες και μάλιστα υψηλής καλλιτεχνικής και θεολογικής αξίας. Όταν το θέμα σχολιάστηκε στο σύλλογο διδασκόντων, ενημέρωσα ότι πρόκειται για πρωτοβουλία των μαθητών και το ζήτημα έκλεισε.

Σε διάφορες ανακοινώσεις και σχόλια από εκκλησιαστικούς και θεολογικούς παράγοντες τονίστηκε η «θεολογική» σημασία των εικόνων, μέσα από μια ηθικοπατριωτική και επιφανειακή συναισθηματική προσέγγιση. Προφανώς, τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται. Οι εικόνες στις σχολικές τάξεις δεν είναι λάβαρα θρησκευτικής ταυτότητας. Ούτε λατρευτικά αντικείμενα. Αν και προβλέπεται η προσευχή στο σχολείο, οι εικόνες δεν χρησιμοποιούνται για λατρευτικούς σκοπούς. Καθηγητές και μαθητές δεν συνηθίζουν να τις προσκυνούν. Η τάξη δεν είναι ναός. Οι σχολικές εικόνες έχουν κυρίως παιδαγωγική, αλλά και διακοσμητική αποστολή. Όλοι γνωρίζουμε ότι στο ναό η αποστολή τους είναι τελείως διαφορετική. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Το σπουδαιότερο είναι ότι οι εικόνες δεν θεωρούνται ιδεολογικά σύμβολα της χριστιανικής κοινότητας ούτε στην ορθόδοξη θεολογία. Έχουν ιστορικό, παιδαγωγικό, ερμηνευτικό και παραπεμπτικό χαρακτήρα. Οι ορθόδοξες εικόνες είναι ανοικτές προτάσεις νοήματος. Αγκαλιάζουν ρεαλιστικά το παρελθόν και ταυτόχρονα είναι προσανατολισμένες προς το μέλλον. Αναδεικνύουν και διασώζουν την αξία του ανθρώπινου προσώπου και την ελευθερία του. Παραπέμπουν σιωπηλά σε μια βιωτή άλλης τάξεως, μαρτυρώντας τη δυνατότητα μετοχής σε αυτήν μέσα από αγώνα για προκοπή και φωτισμό.

Ο Πλάτων έγραψε ότι η παιδεία είναι μια πορεία προς το φως. Εάν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε τι είναι το φως, δεν έχει νόημα να ξορκίζουμε το σκοτάδι σβήνοντας τα λιγοστά φώτα που υπάρχουν.

πηγή: http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/arthrografia/eikones.doc

αναδημοσίευση από: http://religiousnet.blogspot.com/2009/11/blog-post_26.html

***

Σχόλια:

Περίεργες θέσεις Συμβούλου Θεολόγων για τις εικόνες στις τάξεις

Περίεργες θέσεις διαβάσαμε σε άρθρο του Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης με τον τίτλο «Παιδαγωγία σιωπηλής ποίησης». Το άρθρο παραπέμπει απευθείας στις «κουλτουριάρικες» απόψεις των ευρω-θεολόγων της πολυπολιτισμικότητας με τους οποίους φαίνεται πως ο Σύμβουλος σε πολλά συμφωνεί.

Δεν θα σχολιάσουμε ολόκληρο το άρθρο ούτε θα αναφερθούμε σε όλες τις θεολογικές αστοχίες που περιέχει. Επειδή όμως ένας Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων είναι και στέλεχος της εκπαίδευσης και Θεολόγος γι’ αυτό θα προχωρήσουμε στην επισήμανση τριών σημείων του άρθρου, δύο που αφορούν την εκπαιδευτική νομοθεσία γύρω από το θέμα των εικόνων

στις τάξεις και την πρωινή προσευχή και ένα που αναφέρεται στη θεολογική αξία και σημασία των εικόνων......

1. Γράφει ο κ. Σύμβουλος: «Διδάσκοντες και διδασκόμενοι …. δικαιούνται να απολαμβάνουν τη συνταγματική πρόνοια για ανάπτυξη «εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης», στο πλαίσιο της εκπαίδευσης. Έτσι δικαιολογούνται ο Αγιασμός στην έναρξη της σχολικής χρονιάς, η πρωινή προσευχή, η αργία της Κυριακής, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, οι διακοπές των Χριστουγέννων και του Πάσχα.

Από την άλλη πλευρά, η ελευθερία της συνείδησης είναι απαραβίαστη… Γι’ αυτό, πολύ σωστά, ξαναγράφω με βάση το υφιστάμενο καθεστώς, για όσους επιθυμούν, προβλέπεται διαδικασία αποχής ή απαλλαγής από τα παραπάνω».

Ερωτούμε: «Για όσους επιθυμούν» προβλέπεται αποχή ή απαλλαγή από την πρωινή προσευχή; Ποιο «υφιστάμενο καθεστώς» προβλέπει κάτι τέτοιο; Τα Προεδρικά Διατάγματα και οι εγκύκλιοι που αναφέρονται στο ζήτημα της πρωινής προσευχής χορηγούν δικαίωμα «απαλλαγής» από την προσευχή και τον εκκλησιασμό «στους ετερόδοξους ή αλλόθρησκους μαθητές» και όχι «σε όσους επιθυμούν». Ανάμεσα στους «όσους επιθυμούν» ανήκουν και οι Ορθόδοξοι μαθητές; Ποια εγκύκλιος ή ποιο Προεδρικό Διάταγμα χορηγεί σε αυτούς δικαίωμα απαλλαγής από την πρωινή προσευχή; Γιατί ο κ. Σύμβουλος διευρύνει το δικαίωμα απαλλαγής από την πρωινή προσευχή παραβιάζοντας ή παρερμηνεύοντας τους νόμους; Μήπως γιατί αυτό του επιβάλλει η δική του «ορθόδοξη θεολογική θεώρηση» προκειμένου να μην «καταστρατηγείται η ανθρώπινη ελευθερία»; Ή μήπως πρόλαβε κιόλας να «προσαρμοστεί» σε όσα ανέφερε η Υπουργός Παιδείας προ ημερών;

2. Αφού μετά πολλών λόγων αποφαίνεται ο κ. Σύμβουλος ότι οι εικόνες στην τάξη δεν είναι «σύμβολα θρησκευτικής ταυτότητας» αλλά απλώς «δείγματα τέχνης» προτείνει τα εξής: «Το τι θα κρεμαστεί στους τοίχους μιας σχολικής αίθουσας, ασφαλώς, είναι ζήτημα της σχολικής κοινότητας, των εκάστοτε διδασκόντων και διδασκόμενων. Δεν μπορεί να επιβληθεί ομοιομορφία, με διοικητικές ή δικαστικές αποφάσεις. Αυτό σημαίνει ότι σε ορισμένες αίθουσες, ενδέχεται να μην υπάρχουν εικόνες ή ακόμη να αναρτηθεί ένα θέμα από ξένη θρησκευτική παράδοση, εάν αυτό εκφράζει τη συγκεκριμένη σχολική τάξη».

Ποιος νόμος προβλέπει την ανάρτηση ή όχι εικόνων στις σχολικές αίθουσες μετά από απόφαση του εκάστοτε συλλόγου διδασκόντων; Με το σκεπτικό του Συμβούλου είναι ανεκτό σε μία σχολική αίθουσα ελληνικής τάξης να μην αναρτήσουμε καμία εικόνα επειδή οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί ενός συλλόγου μπορεί να δηλώσουν άθεοι ή να αναρτήσουμε εικόνα του Μωάμεθ επειδή ένα τμήμα μπορεί να έχει μερικούς μουσουλμάνους μαθητές; Όλα αυτά αποτελούν σαφώς προτάσεις που έρχονται σε αντίθεση με τους νόμους του ελληνικού κράτους.

3. Ο Σύμβουλος ισχυρίζεται ότι οι εικόνες στις αίθουσες δεν αποτελούν παρά μόνο εκπαιδευτικό υλικό όπως ένας χάρτης, ένας πίνακας με χημικά στοιχεία, ένα ιστορικό ντοκουμέντο. Απορρίπτει μάλιστα κάθε λατρευτική χρήση των εικόνων της σχολικής αίθουσας και στρέφεται ενάντια σε όσους ορθοδόξως υπερασπίζονται την ύπαρξη εικόνων στις τάξεις. Γράφει: «Σε διάφορες ανακοινώσεις και σχόλια από εκκλησιαστικούς και θεολογικούς παράγοντες τονίστηκε η «θεολογική» σημασία των εικόνων, μέσα από μια ηθικοπατριωτική και επιφανειακή συναισθηματική προσέγγιση. Προφανώς, τέτοιο ζήτημα δεν τίθεται. Οι εικόνες στις σχολικές τάξεις δεν είναι λάβαρα θρησκευτικής ταυτότητας. Ούτε λατρευτικά αντικείμενα. Αν και προβλέπεται η προσευχή στο σχολείο, οι εικόνες δεν χρησιμοποιούνται για λατρευτικούς σκοπούς. Καθηγητές και μαθητές δεν συνηθίζουν να τις προσκυνούν. Η τάξη δεν είναι ναός. Οι σχολικές εικόνες έχουν κυρίως παιδαγωγική, αλλά και διακοσμητική αποστολή. Όλοι γνωρίζουμε ότι στο ναό η αποστολή τους είναι τελείως διαφορετική. Αυτή είναι η πραγματικότητα». Αν όμως έτσι έχουν τα πράγματα, τότε γιατί οι εικόνες τίθενται σε περίοπτη θέση μέσα στην τάξη (συνήθως πάνω από τον πίνακα) και όχι σε ένα πλαϊνό τοίχο όπως άλλο εκπαιδευτικό υλικό (π.χ. ένας χάρτης). Γιατί οι εικόνες βρίσκονται πάντοτε απέναντι από τους μαθητές και σε σημείο υψηλότερο από τις απλές φωτογραφίες ή τα πόστερ που μπορεί να υπάρχουν σε μια αίθουσα; Ποιος επίσης μπορεί να ξέρει εάν η μορφή του Κυρίου δεν κινεί το νου των μαθητών σε προσευχή; Και γιατί, όταν η προσευχή γίνεται εντός της τάξης (όπως προβλέπουν και οι νόμοι για την περίπτωση κακοκαιρίας) μαθητές και εκπαιδευτικοί όρθιοι στρέφουμε το βλέμμα μας προς την εικόνα του Κυρίου που έχουμε στην τάξη; Δεν έχει τότε η εικόνα λατρευτική χρήση; Και αν έχει, αυτό είναι μεμπτόν; Έλεος πια!

Δυστυχώς στην πορεία αποχριστιανοποίησης της παιδείας μας ο χειρότερος αντίπαλος δεν είναι το αντίχριστο μένος κάποιων πολιτικών μας όσο η αλλοιωμένη ψευτο-θεολογία μερικών ημετέρων. «Δια τας αμαρτίας ημών» όμως ο Θεός μπορεί να επιτρέψει την πλήρη έξωση και των εικόνων και των θεολόγων από τα ελληνικά σχολεία. Εκτός κι αν στο μεταξύ βάλλουμε μυαλό και μετανοήσουμε…

πηγή: http://thriskeftika.blogspot.com/2009/11/blog-post_71.html

***

Απάντηση στο άρθρο

 "Περίεργες θέσεις Συμβούλου Θεολόγων για τις εικόνες στις τάξεις"

του  Γεωργίου Στριλιγκά

Λάβαμε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από το Σχ. Σύμβουλο Θεολόγων κ. Στριλιγκά την παρακάτω απάντηση στο άρθρο μας Περίεργες θέσεις Συμβούλου Θεολόγων για τις εικόνες στις τάξεις και τη δημοσιεύουμε:

Σε απάντηση άρθρου που δημοσιεύτηκε στο ιστολόγιό σας στις 25/11/2009, με τίτλο «Περίεργες θέσεις Συμβούλου Θεολόγων για τις εικόνες στις τάξεις», παρακαλώ να δημοσιεύσετε ως έχουν τα παρακάτω:

Αξιότιμο αρθογράφο του ιστολογίου thriskeftika.blogspot.com με το ψευδώνυμο «Θεολόγος»

Διάβασα πολύ προσεκτικά τις παρατηρήσεις σας. Ευχαριστώ για το νομικό, παιδαγωγικό και θεολογικό μάθημα.

Αδυνατώ να πιστέψω ότι δεν καταλάβατε τίποτε από τα γραφόμενα στο λογοκρινόμενο άρθρο μου.

Γι’ αυτό εκφράζω ειλικρινή απορία γιατί αποκρύπτετε την κεντρική θέση του άρθρου, γιατί βγάζετε αυθαίρετα θεολογικά συμπεράσματα, γιατί χρησιμοποιείτε υπαινικτικό και καχύποπτο λόγο, γιατί απομονώνετε φράσεις για να θεμελιώσετε ψευδείς ισχυρισμούς, γιατί ενοχοποιείτε χωρίς να γνωρίζετε και πάνω απ’ όλα γιατί δεν γράφετε την άποψή σας χωρίς να υβρίζετε;

Επιπλέον, γιατί γράφετε ανώνυμα; Εάν ήξερα ότι δεν είστε εκπαιδευτικός ή θεολόγος, ενδεχομένως δεν θα προχωρούσα στο παρόν σχόλιο, το οποίο, προφανώς, είναι έκφραση έντονης διαμαρτυρίας και όχι απόπειρα ανούσιας δημόσιας αντιπαράθεσης.

Γ. Στριλιγκάς

Σχ. Σύμβουλος Θεολόγων

***

Ανώνυμος είπε...

Στα ερωτήματα που τέθηκαν από το ιστολόγιο, πότε θα απαντήσει ο Σύμβουλος;

Ένας Ορθόδοξος μαθητής δικαιούται αποχή από την πρωινή προσευχή;

Οι Σύλλογοι καθηγητών θα αποφασίζουν για την ανάρτηση ή όχι εικόνων στις τάξεις;

Η εικόνα στις τάξεις δεν έχει λατρευτικό σκοπό;

Σαφή ερωτήματα που μένουν αναπάντητα.

***

25 Νοέμβριος 2009 8:59 μμ 

thriskeftika είπε...

Αφήνουμε στην κρίση των αναγνωστών μας την εξαγωγή των τελικών συμπερασμάτων. Μπορούν να μελετήσουν τόσο το άρθρο του κ. Συμβούλου (http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/arthrografia/eikones.doc)

όσο και το δικό μας σχόλιο (http://thriskeftika.blogspot.com/2009/11/blog-post_71.html) και τέλος την απάντηση του κ. Συμβούλου στο άρθρο μας (http://thriskeftika.blogspot.com/2009/11/blog-post_9982.html)

Τα συμπεράσματα δικά σας, αγαπητοί αναγνώστες.

πηγή: http://thriskeftika.blogspot.com/2009/11/blog-post_9982.html