Εκδόσεις «Εν πλω», 2008

Ο Νικόλαος Βελιμίροβιτς (1881-1956) υπήρξε Επίσκοπος της Ορθόδοξης Σερβικής Εκκλησίας και θεολόγος με οικουμενικό κύρος και ακτινοβολία.

Γεννήθηκε στο μικρό χωριό Λέλιτς της δυτικής Σερβίας στις 23 Δεκεμβρίου του 1880 (με το παλαιό ημερολόγιο -Ιανουάριο του 1881 με το καινούργιο). Παρακολούθησε το Ορθόδοξο Σεμινάριο του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι απ' οπού και αποφοίτησε το 1902. Κατά το 28ο έτος της ηλικίας του αναγορεύθηκε διδάκτωρ Θεολογίας του Πανεπιστημίου της Βέρνης. Το 1909 αναγορεύθηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης και την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε μοναχός. Το 1919 εξελέγη επίσκοπος Ζίτσας και το 1920 μετετέθη στην επισκοπή της Οχρίδας, όπου διακόνησε μέχρι το 1934 πού επέστρεψε στη Ζίτσα. Το 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στο μοναστήρι της Ζίτσα, συνέλαβαν τον Επίσκοπο Νικόλαο και τον περιόρισαν έγκλειστο στο μοναστήρι της Λιουμποστίνια. Αργότερα, τον μετέφεραν στο μοναστήρι Βοίλόβιτσα, όπου κρατούνταν και ο Πατριάρχης Γαβριήλ Ντόζιτς, και στη συνέχεια τον έστειλαν μαζί με τον Πατριάρχη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου όπου υπέστη κακουχίες και βασανιστήρια.

Μετά τον πόλεμο δεν επέστρεψε στην ήδη κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία και κατέφυγε στις Η.Π.Α., όπου δίδαξε σε διάφορες Ορθόδοξες Χριστιανικές Πανεπιστημιακές Σχολές και Σεμινάρια.

Πέθανε τον Μάρτιο του 1956. Τα λείψανα του από την Αμερική μεταφέρθηκαν στο Λέλιτς στη Σερβία το 1991.

Το Μάιο του 2003, η Ιερά Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Σερβίας τον διεκήρυξε Άγιο και τον ενέταξε στο Αγιολόγιο της στις 18 Μαρτίου (Κοίμηση) και στις 3 Μάιου (Μεταφορά λειψάνων).

***

(161) Στον μοναχό Σάββα για τις επιθέσεις εναντίον του μοναχισμού.

Επιτίθενται σ' εσάς τους μοναχούς, λες, με σφοδρότητα. Κάποιοι επιτίθενται σ' εσάς απλά επειδή δεν τολμούν να επιτεθούν σε κανέναν άλλον, αφού ξέρουν, ότι εσείς δεν θα τους απαντήσετε ούτε θα τους μηνύσετε. Κάποιοι πάλι επειδή θα ήθελαν να τα βάλουν όλα στην υπηρεσία του σώματος και παντού βλέπουν μόνο ύλη. Κάποιοι, τελικά, απλά επειδή δεν αντέχουν τη σταθερότητα της Εκκλησίας. Αυτοί παραξενεύονται πού στην τωρινή δίνη των ασταμάτητων αλλαγών, μόνο η Εκκλησία του Χριστού στέκει αμετάβλητη, σαν κάποιος βράχος στη θάλασσα, από τον όποιο αποκρούονται όλα τα κύματα.

Άς αφήσουμε τις προσωπικές επιθέσεις στην άκρη. Η μοναχική υπόσχεση είναι η υπομονή και με την υπομονή σώζει την ψυχή του ο μοναχός. «Ο δε υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται» (Ματθ. 10,22), είπε Εκείνος πού τα ξέρει όλα και τα βλέπει όλα. Άς εστιάσουμε την προσοχή μας μόνο στις επιθέσεις πού εμπεριέχουν συγκεκριμένη πρόταση ή σχέδιο. Αυτές οι κατ' αρχήν προτάσεις όσων σας επιτίθενται, εάν πραγματοποιούνταν, θα οδηγούσαν αναπόφευκτα στην καταστροφή του μοναχισμού της Ορθόδοξης Εκκλησίας και στη μεταμόρφωση των μοναστηριών σε μαγαζιά ή σε μουσεία, γήπεδα κ.λπ. Όμως τέτοια αλλαγή θα πρόσβαλε όχι μόνο τις αγιότατες ψυχές στην ιστορία μας, πού με τις δωρεές τους αγίασαν αυτή τη χώρα και τη στόλισαν σαν με αστέρια, αλλά και ολόκληρο τον ευσεβή λαό μας. Οι επιθέσεις εναντίον των μονών μας είναι ιδιαίτερα προσβλητικές σ' αυτήν τη χρονιά της μετανοίας, όταν ο λαός περισσότερο από ποτέ συνωστίζεται σ' αυτά τα ιερά, σαν σε κάποια πνευματικά σανατόρια, για να καθαρίσει την ψυχή του, να τη διορθώσει, να τη φρεσκάρει και να τη δυναμώσει. Αφού για τον ευσεβή λαό τα μοναστήρια είναι κυρίως πνευματικά σανατόρια, όπου αναζητείται η υγεία της ψυχής, η παρηγοριά και η έμπνευση. Σε κανενός το μυαλό από όλο τον λαό δεν πέρασε καν η σκέψη, ότι εκείνο πού ορίζεται για την ψυχή μεταμορφώνεται σε ξενοδοχειακό συμπόσιο για το σώμα. Αφού ούτε οι βασιλικοί δωρητές αυτών των ιερών το ήθελαν, και ούτε ο βασιλικός λαός τους το θέλει, ο άνθρωπος αναρωτιέται: εν ονόματι ποίου τότε το θέλουν αυτοί πού σας επιτίθενται και σας κριτικάρουν;

Πάντα υπάρχει η απαίτηση απ' όλους τους χριστιανούς, να είναι καλύτεροι απ' ό,τι είναι, πόσω μάλλον από τους καλόγερους, των οποίων οι υποσχέσεις είναι οι πλέον πνευματικές και οι πλέον αυστηρές. Όμως να απαιτούν την αλλαγή του σκοπού των μοναστηριών εξαιτίας του ότι κάποιοι καλόγεροι είναι αμελείς ως προς τις υποσχέσεις τους; Εάν κάποιος από την πνευματική τάξη σκόνταψε στον υλισμό είναι λογικό να απαιτούν ένα ολόκληρο πνευματικό ίδρυμα εξαιτίας αυτού να μεταμορφωθεί σε στάχτη της ύλης; Η απαίτηση του σατανά από τον Χριστό να μεταμορφώσει την πέτρα σε ψωμί -δηλαδή κάτι υλικό πάλι σε υλικό- φαίνεται λιγότερο επικίνδυνη από την απαίτηση κάποιων συγχρόνων μας, το πνεύμα και όλα τα πνευματικά να μεταμορφωθούν σε ψωμί, σε στάχτη. Ποιος ξέρει, εξάλλου, τί καιροί έρχονται; Ο πνευματικός χρυσός πάντα μπορεί εύκολα να μεταμορφωθεί σε χαρτί από καλαμπόκι, αλλά το χαρτί δεν είναι εύκολο να μετατραπεί σε χρυσό.

Ειρήνη σε σένα και χαίρε εν Κυρίω.

(194) Στον θεολόγο Κ. Ί. για τους αντίπαλους της πίστης.

Γιατί φοβήθηκες; Ξεσηκώθηκαν οι φτωχοί εναντίον του πλούτου σου κι εσύ φοβήθηκες! Ανέκαθεν ήταν έτσι, οι φτωχοί να βλέπουν τους πλούσιους με δυσαρέσκεια. Η πίστη σου είναι ο πλούτος σου. Η χριστιανική σου πίστη περιλαμβάνει τον ουρανό και την αιωνιότητα και τη ζωή και την αλήθεια και τη δικαιοσύνη και τη χαρά και το φως και τους αγγέλους και το τραγούδι. Και εκείνοι πού είναι χωρίς όλα αυτά εξεγείρονται εναντίον σου, του αληθινά πλούσιου. Εάν αυτοί εξεγείρονταν, για να γίνουν και οι ίδιοι πνευματικά πλούσιοι σαν εσένα, τότε να χαιρόμασταν. Άλλα όχι· αυτοί θέλουν μόνον να φτωχύνουν εσένα. Σ' αυτό έγκειται η διαφορά μεταξύ των εξεγειρόμενων εναντίον των κοσμικά πλουσίων και των εξεγειρόμενων εναντίον των πνευματικά πλουσίων. Εκείνοι οι πρώτοι θα 'θελαν να τους αφαιρέσουν τον πλούτο και να τον οικειοποιηθούν, ενώ αυτοί οι δεύτεροι να τον αφαιρέσουν και να τον πετάξουν. Σ' εκείνους τους πρώτους είναι συχνή η ανάγκη, καμιά φορά και η ζήλια, ενώ στους δεύτερους είναι η μοχθηρία. Και η μοχθηρία τρέφεται με το σκοτάδι της άγνοιας, και στα στήθη της φέρει την τιμωρία για τον εαυτό της. Εάν μισείς τον μοχθηρό, τον τιμωρείς διπλά. Εάν τον φοβάσαι, τιμωρείς τον εαυτό σου. «Μη πτυρόμενοι εν μηδενί υπό των αντικειμένων,», μας διδάσκει ο απόστολος αφού, λέει, «ήτις αυτοίς μεν εστίν ένδειξις απώλειας, υμίν δε σωτηρίας, και τούτο από Θεού» (Φιλ. 1,28). Ο Κύριος πού βλέπει τα πάντα, βλέπει κι εσένα και τους αντιπάλους σου ασταμάτητα, από το πρωί έως το βράδυ και από το βράδυ έως το πρωί. Να σκέπτεσαι τον Κύριο και δεν θα φοβάσαι. Ένας θαρραλέος νεαρός μου έγραφε πώς παλεύει για την ψυχή του. «Όταν σκέπτομαι», λέει, «τον Θεό δίπλα μου, ούτε καν φοβάμαι τον αντίπαλο· όμως μόλις η σκέψη μου για την εγγύτητα του Θεού απομακρυνθεί από μένα, με καταλαμβάνει ο φόβος». Και το πρόβατο αισθάνεται θαρραλέο δίπλα στον ποιμένα του. Πλησίασε κι εσύ δίπλα στον καλό Ποιμένα. τον Χριστό. Να προσεύχεσαι σ' Αυτόν, να μην σε εγκαταλείψει. Και να προσεύχεσαι σ' Αυτόν, να ανοίξει τα μάτια και την καρδιά στους αντιπάλους της πίστης, για να μπορέσουν να δουν, ότι αυτοί δεν είναι αντίπαλοι κανενός παρά μόνο του εαυτού τους. Για να μπορέσουν να δουν μόνο τη σωτηρία τους.

Ειρήνη σε σένα από τον Θεό.

(223) Στον αρχηγό μιας ομάδας: Προσευχή για τους διώκτες.

Ρωτάτε γιατί η Εκκλησία μισεί τους κομμουνιστές. Ποιος σας το είπε αυτό; Την Εκκλησία μπορούν να τη μισούν αλλά η Εκκλησία δεν επιτρέπεται να μισεί τους εχθρούς της. Η Εκκλησία κρίνει κάποιες άσχημες ενέργειες των κομμουνιστών και ποτέ τους κομμουνιστές ως ανθρώπους. Η Εκκλησία κατακρίνει τη βία των κομμουνιστών, τη δολοφονία του Τσάρου και των παιδιών του, την εκτέλεση μοναχών, αρχιερέων και ιερέων, τη σύλληψη και δίωξη των χριστιανών, τον χλευασμό της πίστεως, την προσβολή των ιερών, την πώληση των αγίων εικόνων, τη βεβήλωση των τάφων των αγίων, τον σαρκασμό έναντι των αγίων λειψάνων, τη μετατροπή των ναών σε θέατρα, τις χλευαστικές ύβρεις απέναντι στον Θεό και τον Χριστό, τον ανόητο ευτελισμό της ανθρώπινης προσωπικότητας μέχρι του σημείου να θυμίζει αυτή πίθηκο, το ότι οδήγησαν την αξία του ανθρώπου τόσο χαμηλά ώστε να είναι ίση με την αξία μιας βίδας της μηχανής, την υλιστική τύφλωση, πού δεν βλέπει ούτε Θεό ούτε ψυχή ούτε οποιαδήποτε άλλη πνευματική πραγματικότητα. Αυτά η Εκκλησία ανέκαθεν τα κατέκρινε, τα κατακρίνει και θα τα κατακρίνει. Όλα αυτά δεν είναι αρεστά στον Θεό ούτε στην Εκκλησία του Θεού αρέσουν. Άλλα δεν αληθεύει διόλου ότι η Εκκλησία μισεί ανθρώπους ακόμα κι αν αυτοί είναι διώκτες της. Η Εκκλησία όχι μόνον δεν τους μισεί, αλλά προσεύχεται γι' αυτούς στον Θεό. Θέλετε άραγε να το πιστέψετε όταν σας λέω ότι η Εκκλησία προσεύχεται στον Θεό για τους Ρώσους κομμουνιστές; Η Εκκλησία ουδέποτε ξέχασε την εντολή του Διδασκάλου της: Προσευχηθείτε στον Θεό και γι' αυτούς πού σας διώκουν. Γεμάτη με αμέτρητη θλίψη εξαιτίας των κακών έργων των διωκτών της και μάλιστα βαπτισμένων ανθρώπων, η Εκκλησία με ανείπωτη θέρμη παρακαλεί τον Χριστό γι' αυτούς. Με ποιόν τρόπο η Εκκλησία προσεύχεται γι' αυτούς; Όπως ο Χριστός : «Πάτερ άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τί ποιούσι» (Λουκ. 23,34). Άνοιξε, Πατέρα μας το πνεύμα τους, να κοιτάξουν και να δουν Εσένα, τον Δημιουργό τους. Συνέτισέ τους, Χριστέ μας, για να γνωρίσουν ότι χωρίς Εσένα δεν μπορούν τίποτα να κάνουν. Απότρεψε τους, Κύριε, από το μίσος εναντίον Σου και απέναντι στους ανθρώπους Σου.

Έτσι προσεύχεται η Εκκλησία, με πίστη ότι θα εισακουστεί από τον Θεό, όπως έκανε κι Εκείνος με τους διώκτες Του. Έτσι θα κάνει καλό εν γένει στην ανθρωπότητα η Εκκλησία.

                                                          ***

''Λέτε ότι πιστεύετε στον Θεό και το θεωρείτε αρκετό. ''Και τα δαιμόνια πιστεύουσι και φρίσσουσι'' (Ιακ. 2,19). Εσείς ως άνθρωπος πρέπει να έχετε κάτι περισσότερο. Ας πούμε, σας οφείλει κάποιος πέντε διαφορετικά πράγματα, και σας επιστρέφει μόνο το ένα, δεν θα θυμώσετε; Και από εσάς ο Δημιουργός ζητά πέντε πράγματα, ενώ εσείς Του προσφέρετε μόνο το ένα. Αυτά τα πέντε πράγματα είναι τα εξής: Η πίστη στον Θεό, η γνώση της αγάπης του Θεού, η γνώση της θέλησης του Θεού, η γνώση της ενέργειας του Θεού, η γνώση της κρίσης του Θεού.

Στην πίστη στον Θεό μπορούσατε να φθάσετε όπως θα έφθανε ένας οποιοσδήποτε παγανιστής, παρατηρώντας τη φύση, και συμπεραίνοντας ότι η ύλη προϋποθέτει και Δημιουργό. Όμως όλα τα άλλα ο παγανιστής δεν μπορεί να τα γνωρίσει χωρίς το Ευαγγέλιο του Χριστού...

Δεν φτάνει, λοιπόν, μονό η πίστη στον Θεό, αλλά είναι απαραίτητα και όλα τα αλλά που ο Σωτήρας του κόσμου ανήγγειλε στους ανθρώπους και ζήτησε απ' αυτούς. Αφού εάν ήταν αρκετό μόνο εκείνο που η φύση μας υπαινίσσεται, και που εσείς θεωρείτε αρκετό, τότε και ο ερχομός του Υιού του Θεού στον κόσμο θα ήταν άχρηστος, και τα πάθη Του στον σταυρό ανόητα. Γι' αυτό βιαστείτε, μέχρι να έρθει ο θάνατος, να ντύσετε τον νεκρό σκελετό της πίστης σας με σάρκα και ζωή''.

Περιεχόμενα:

--------------------------------------------------------------------------------

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ 17

131. Στον διάκονο Π. Ν. για τη δεισιδαιμονία των αθεϊστών 19

132. Στον γονέα που ρωτάει: «Υπάρχουν τα πνεύματα; » 21

133. Προς μια γερόντισσα για την ανάσταση των σωμάτων 23

134. Στον καθηγητή Μίλαν Ι. που ρωτά για το Α' Κορ. 3, 18 24

135. Στον δημόσιο υπάλληλο Σ. Π.: Η ιστορία περί υιοθετημένου 26

136. Προς ένα φιλότιμο άνθρωπο: Περί συκοφαντών 29

137. Προς το αφεντικό Ν. Ν. για την αθέτηση του λόγου 30

138. Σ' έναν μπακάλη για το σωστό ζύγισμα 33

139. Σ' έναν ουνίτη για την αλλαγή πίστεως 34

140. Στον αλουμινά Στόγιμιρ Π. για τη λιτανεία 36

141. Σ' ένα γονέα για μια ολέθρια προίκα 39

142. Στον εργάτη Νικόλα Τσ. για το πνευματικό έλεος 42

143. Προς έναν άρρωστο στρατάρχη για το αιώνιο κέρδος 44

144. Στον δικαστή Πέτρο Π. για την αίτηση που απορρίφθηκε 46

145. Στον Λούμπισαβ Ι. για την ήμερα του Θεού 48

146. Στον φοιτητή, ο οποίος ρωτά για την επιρροή του άλλου κόσμου σ' αυτόν εδώ 50

147. Στον σιδερά Ράντοσαβ Ι. για τον προδότη Ιούδα 53

148. Στον ίδιο για τη σωτηρία όλων των αμαρτωλών 56

149. Σ' έναν κηδεμόνα για την ιερωσύνη 59

150. Προς μια φτωχή γυναίκα για την επιτυχημένη προσευχή 61

151. Στον αχθοφόρο Μπρανίμιρ 1. για το «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε » 63

152. Στον εκπαιδευόμενο Κ. Τ. για τη ρωσική τραγωδία 66

153. Προς έναν ιερέα για τις εξωτερικές «λεπτομέρειες» 70

154. Σ' έναν καθηγητή για το μάθημα των θρησκευτικών 72

155. Για τον μοναχό Συμεών: Περί ημέρας και νύχτας 74

156. Προς τον κύριο Ι. Π.: Για τον πονηρό δούλο 76

157. Στον εργάτη Πρέντραγκ Α. για τα τρία φόβητρα των δαιμόνων 77

158. Στη μοναχική κυρία για την προσευχή 79

159. Στον τυπογράφο Γ. Κ. για τον ασπασμό του ιερέα 80

160. Στον φιλαναγνώστη της Αγίας Γραφής: Για την «ευωδία» και την

       «οσμή» (Β' Κορ. 2, 14-16) 82

161. Στον μοναχό Σάββα για τις επιθέσεις εναντίον του μοναχισμού 84

162. Στον αρχάριο της πίστης: Για την επιστροφή στην πίστη 86

163. Στον καθηγητή Βλαδίμηρο Κ.: Πάνω στόν λόγο του Μάρκ. 4, 12 88

164. Προς μια γυναίκα για την τρέλα 89

165. Στον πρόεδρο Βόιν Β.: Περί του πτώματος και των αετών 91

166. Στον κλειδαρά Ι. Τ. για τη ζωή του αμαρτωλού 92

167. Σ' έναν σλαβόφιλο για την πείνα στον «Παράδεισο» 94

168. Στον ιερέα Ντραγκούτιν Δ. για τους δύο μάρτυρες του Θεού 96

169. Σ' ένα ανυπόγραφο γράμμα για το τι το περίεργο έκανε ο Χριστός 100

170. Στον καλλιτέχνη Σ. Ζ. για τον απλό λαό 101

171. Στον προϊστάμενο Πέτρο Ι. για την πίστη στ φύση 103

172. Στον γιατρό Τ.: Περί των οδών της πρόνοιας 104

173. Προς έναν τεχνίτη για τον πραγματικό κύριο 105

174. Στον Αμερικανό Ιωάννη Κ. σχετικά με το ποιόν πρέπει να εμπιστευόμαστε 107

175. Στον κύριο οικονόμο για την εκκλησιαστική λαμπρότητα 109

176. Πάλι στον κύριο οικονόμο για την εκκλησιαστική λάμψη 110

177. Στην κυρία Ι. για τα ανεξήγητα πάθη 112

178. Στον ανταποκριτή δίχως όνομα: Περί του κύριου καταστρεπτικού δόγματος 114

179. Στον δικηγόρο Σ. Μ. για τον φόβο του Κάιν 116

180. Προς μια ευσεβή ψυχή για τη σημαντικότερη άσκηση 118

181. Στον οδηγό Γ. Κ. περί άφρονος όρκου 119

182. Σ' έναν άγνωστο άνθρωπο για τη βοήθεια του Θεού 120

183. Στον κύριο Μίλια Τζ. περί ελλιπούς πίστεως 122

184. Στον εργοστασιάρχη Σ. Σ. για το κενό της ψυχής 124

185. Στον κύριο Θωμά Ο.: Υπάρχει ή μοίρα; 125

186. Σ' έναν νέο ουτοπιστή για τους ξένους επισκέπτες 127

187. Στη ράφτρα Τζ. για το πώς να υπερνικούμε το κακό 130

188. Στην αδελφότητα του Αγίου Στεφάνου για την Αγαθή Ημέρα.. 131

189. Στην αδελφότητα του Αγίου Ιωάννου για την ειρήνη του Θεού 133

190. Σ' έναν απομακρυσμένο από τον λαό άνθρωπο για τα έθιμα 135

191. Γιατί ψάλλουμε το «Ησαΐα χόρευε»; 136

192. Στον πωλητή Αντζέμ Σ. για τον πεινασμένο Χριστό 138

193. Στον νεαρό κληρονόμο για την τελευταία επιθυμία 139

194. Στον θεολόγο Κ. Ι. για τους αντίπαλους της πίστης 141

195. Στον ανώνυμο για την Παναγία Παρθένο 142

196. Προς έναν επαναστάτη για τη συμπόνια 144

197. Στον Ρώσο διωκόμενο περί Εκείνου. του μόνου που δεν διέψευσε τις ελπίδες 145

198. Στον καθηγητή Β. Β. για τους αγίους στα τραπουλόχαρτα 147

199. Προς διάφορα πρόσωπα για διάφορα πράγματα 150

200. Σε μια μητέρα για την αιώνια ζωή 152

201. Στον αδελφό Ζίβαν Α. για τον καλό καπετάνιο 153

202. Στον υπάλληλο του σιδηροδρόμου Μιλίβοϊ Μ. για τον λόγο «και εποίησεν ημάς

                βασιλείαν» (Αποκ. 1, 6) 155

203. Στον συγγραφέα Σ. Κ. για τον νοικοκύρη 156

204. Στον αγρότη Φίλιππο Μ. περί καλάμου και λινού 158

205. Στον νεόφυτο στην πίστη για τους καρπούς της πίστης 160

206. Στον Βούλγαρο καθηγητή Χρήστο Γ. για την ειρήνη και τη φιλαδελφία 162

207. Προς τον φίλο της αλήθειας για τα κακά πνεύματα 163

208. Στον οινοποιό Σ.: Περί αδελφού χωρίς αδελφοσύνη 165

209. Στον αδελφό Γ. Σ. για το κλάμα του Χριστού 167

210. Στον μαθητή του σχολείου για το ποιος είναι ο Νέος άνθρωπος 169

211. Προς ένα ζηλωτή της πίστης για τον πιο φτωχό 171

212. Στον πρόεδρο Γεώργιο Π. περί της σύντομης έκφρασης-προσευχής «Κύριε,

       ελέησον» 173

213. Στον εργάτη Μάτα Σ. για την αδελφοσύνη των ανθρώπων 175

214. Στην αδελφότητα των «Αγίων Αποστόλων» για τη μετονομασία του ιερού ναού 177

215. Στον εργάτη Μ. Γ.: «Όστις γαρ έχει, δοθήσεται αυτώ» 179

216. Στον κύριο Στέβαν Ι.: Μέτρο αντί μέτρου 182

217. Προς μια ευκατάστατη κυρία για τον άνεργο εργάτη 184

218. Στον διοικητή Κ. Π.: Περί του γνωρίσματος του Χριστού 185

219. Στον εφημεριδοπώλη Ιωάννη για τα βάσανα της ζωής 187

220. Στον Ιερέα Αβραάμ Γ. για την αποδοχή και την απόρριψη του Χριστού 189

221. Στον χριστιανό Π. Τ. στη Λόζνιτσ για την ελεημοσύνη των σεκταριστών 190

222. Στον δερματέμπορο Μ. Σ.: Και ο υπηρέτης είναι άνθρωπος 192

223. Στον αρχηγό μιας ομάδας: Προσευχή για τους διώκτες 194

224. Στους διωγμένους από τον παράδεισο για την ανάσταση των νεκρών 196

225. Σε κάποιον μοναχικό για την ταραχή της ψυχής 198

226. Στον ξενιτεμένο αδελφό για εκείνους που πέφτουν 199

227. Στον συγγραφέα Β. Ντ. για το πώς η τσάπα κοροϊδεύει τον σιδερά 201

228. Στην κυρία Ρ. Ζ. για τον πολιτισμό και τον άνθρωπο 204

229. Σ' έναν από τη Μάτσβα που ρωτά κάτι που δεν επιδέχεται ερωτήσεις 206

230. Στον αναγνώστη που δεν καταλαβαίνει για το ουράνιο έλεος 207

231. Σ' έναν ένθερμο παρτιζάνο για τη χριστιανική κοινοκτημοσύνη 209

232. Στον Μάρκο Ν. για την αγωγή ενήλικων και νέων 211

233. Στον εργάτη Σβέτολικ Τζ. για την ανάγκη ενός πνεύματος 213

234. Στον «ερευνητή της αλήθειας» για το άγιο Πνεύμα 215

235. Στον μοναχό Βαραχήλ για τον γέροντα Μιχαήλ 217

236. Σ' ένα νεαρό Ιερέα για τη μοναξιά και την αληθινή επικοινωνία 219

237. Στον προσκυνητή Α. Βάσιτς για την εκπλήρωση της υπόσχεσης 221

238. Στον καθηγητή Π. σχετικά μέ την προσευχή για την αύξηση της αγάπης και το

       ξερίζωμα του μίσους 222

239. Στον άνθρωπο που δεν βλέπει καθαρά τον εαυτό του: Για τα πάθη 224

240. Στον αδελφό Τ. Μ για τα γεράκια της Ερζεγοβίνης 225

241. Στον άνθρωπο μέ τα τρία παράσημα. για την ελεημοσύνη απέναντι στους άλλους 227

242. Στον εργάτη Μπράνισλαβ Στ.: περί Χριστού στόν Παύλο 228

243. Σ' έναν ατομιστή για τον «κίνδυνο» της ευτυχίας 230

244. Στον ιερέα Στάνκο Σ. για την ανοικοδόμηση και το γκρέμισμα 231

245. Στον ποιητή Σ. Σ. για το πώς πεθαίνουν οι άνθρωποι 233

246. Στον χατζή Σαββατιανό Ν. για τους νέους και παλαιούς ζηλωτές 234

247. Στον χρυσοχόο Α. Π. για τον πόνο πριν τον θάνατο 235

248. Σ' έναν κάτοικο του Πόντριντς για τη λάμψη των δικαίων 237

249. Στον αντιγραφέα Νάρκισσο Π. για την επαναφορά των αμαρτωλών 238

250. Στον Ιερέα Ντοόσαν Τ.: περί της τρίτης Ραβάνιτσα 241

251. Στον κύριο Παύλο Α. για την εγρήγορση πάνω από τον θησαυρό 243

252. Στον γέροντα Γιόκσιμο Μπ. για την αλήθεια και την πειθαρχία 244

253. Σ' έναν βίαιο από το Σαράγιεβο: περί «αμαρτιών» (« λαθών») της λαϊκής πίστης 246

254. Στον ταχυδρόμο από το Ζάγκρεπ για τη μυστική προσευχή. 248

255. Στην καλή γυναίκα για τον αιρετικό σύζυγο 250

256. Στον δάσκαλο Σλ. Μ. για τη μεγαλύτερη μεταστροφή 251

257. Σ' έναν Αγιορείτη για το κοινόβιο 253

258. Στον χωρικό Μίλοβαν Μ. για το φθηνό βιβλίο 255

259. Στον παλιό καθηγητή για το Βασίλειο του Πιλάτου 256

260. Σ' έναν αναγνώστη για το ζωντανό νερό 258

261. Στον κύριο Ράντοϊ Ι. για την ουσία των πραγμάτων 260

262. Σε μια λυπημένη μητέρα για τα κακά παιδιά 262

263. Στον μελισσοκόμο Μ. Α. για το δίδαγμα των μελισσών 263

264. Στον δικαστή Μ. Ντ. για τη σπάνια ανακάλυψη 265

265. Στον ορθόδοξο Σλοβένο του Τσέλ για την Εκκλησία της Ρωσίας 267

266. Στην αδελφότητα του Αγίου Πέτρου για το βάπτισμα 269

267. Στον βουλευτή Παύλο Ν. για τον υλισμό 270

268. Στον καφεπώλη Τζ. στο Μόσταρ 272

269. Σ' ένα συνταξιούχο από το Νις για τους πολλούς ναούς 274

270. Προς έναν απλό άνθρωπο για την ομολογία της πίστης 275

271. Στον μαθητή του Γυμνασίου στο Ζάγιετσαρ για τη θέα του Χριστού 277

272. Στον έμπορο των ζώων για την καθυστέρηση 278

273. Στον προσβεβλημένο γείτονα για τα λόγια του Χριστού «καλώς ποιείτε τοις

       μισούσιν υμάς» (Ματθ. 5, 44) 279

274. Στον έμπορο Κ. Κ. της Πάλανκα για τους καρπούς της νηστείας 281

275. Στην αδελφότητα « Αγία Παρασκευή» για την πηγή των δύο υδάτων 282

276. Στον ανύπαντρο σύζυγο για τη διπλή αδικία 283

277. Σ' ένα συγγραφέα στο Ζάγκρεμπ για τον πόλεμο 284

278. Στην άτεκνη γυναίκα για τα παιδιά 286

279. Στον μοναχό Σάββα για το μαρτύριο 288

280. Στους αναγνώστες για τον θάνατο του Βασιλιά Αλέξανδρου 290

281. Στον Ρώσο επιστήμονα Π. Σ. για το όραμα από απόσταση 292

282. Σ' ένα κάτοικο του Ζέμουν για την καταστροφή των Σοδόμων 293

283. Προς τον ίδιο για τον στόχο της ζωής 294

284. Επιστολή για το ίδιο πράγμα 295

285. Σ' ένα φίλο της ακολασίας για την παροδικότητα 297

286. Στον αξιωματούχο από τη Μιτρόβιτσα: κατά Σαββατιανών 298

287. Στη δασκάλα Γ. Ζ. για την προσευχή 299

288. Στον Ρώσο ιερέα Ν. Σ. για την ανησυχία στην Εκκλησία 301

289. Στον πλούσιο που δεν ξέρει να συγχωρεί 302

290. Σε διάφορα πρόσωπα για διάφορα πράγματα 303

291. Στους ορθόδοξους αδελφούς για τα Χριστούγεννα 304

292. Στον ταμία της περιφέρειας Μπ. Τζ. για τους ιερείς 306

293. Στον κατατρεγμένο άνθρωπο για τα ανθρώπινα δικαστήρια 307

294. Στον οικονόμο Βλάνταν Τσ.: «Όποιος σκάβει τον λάκκο του άλλου » 308

295. Στον έφεδρο αξιωματικό σχετικά με το πώς ο Θεός δεν επιτρέπει 310

296. Περί ανθρώπου «και της βεβαιότητας του»: Για τον άγιο Κυπριανό 311

297. Στον φίλο της Γραφής για τους λόγους στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο στ. 26 312

298. Στον δημοσιογράφο Ντούσαν Σ. για το βασιλικό έλεος 313

299. Σ' έναν κομμουνιστή για τον Θεό και τους θεούς 315

300. Στον φοιτητή Σ. Β. για την προσαρμογή 316