Τα κείμενα που ακολουθούν,

του βιβλίου «Ο Γέροντας Θεόφιλος Παραϊάν - Χωρίς φως φωτισμένος»,

δημοσιεύονται από την ιστοσελίδα «Ζωηφόρος»

με την ευγενική άδεια των εκδόσεων «ΑΘΩΣ».

Στις εκδόσεις «ΑΘΩΣ» εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες.

Ο Γέροντας Θεόφιλος ως πνευματικός και καθοδηγητής των χριστιανών(1)

1.   Η διακονία της πνευματικής πατρότητας

Έχοντας την πεποίθηση ότι είμαι πνευματικός πατήρ, «διότι έτσι ευδόκησε ο Θεός», έχω λόγους για να είμαι ευχαριστημένος. Και τούτο, γιατί ο Θεός με διάλεξε, με κατέταξε στον ιερό κλήρο και δέχθηκε να Τον υπηρετώ ως ιερέας και πνευματικός. Όμως έχω ύπ' όψιν μου ότι η επιτυχία σ' αύτη τη διακονία δεν εξαρτάται αποκλειστικά από μένα. Ίσως κατά μεγαλύτερο μέρος εξαρτάται από την ειλικρίνεια αυτών πού έρχονται να εξομολογηθούν. Γνωρίζουμε ότι μερικοί έρχονται στην εξομολόγηση από συνήθεια. Άλλοι γιατί τους βρήκαν συμφορές και όχι τόσο γιατί αισθάνονται ότι είναι βεβαρημένοι από τις αμαρτίες. Γι' αυτό είναι πολύ λίγη η ικανοποίηση μου από αυτή την ιερή διακονία. Ακόμη περισσότερο θα έλεγα ότι έχω λόγους να είμαι δυσαρεστημένος, όταν διαπιστώνω ότι μερικοί οι όποιοι είναι σε επιτίμιο και δεν επιτρέπεται να μεταλάβουν, παρά ταύτα, μεταλαμβάνουν χωρίς κανέναν ενδοιασμό. Σ' αυτές τις περιπτώσεις διαπιστώνω την αδυναμία μου και φυσικά διερωτώμαι αν είμαι άξιος πνευματικός, αν βρίσκομαι στο ύψος της αποστολής μου, την οποία δεν εκπληρώνω στο μέτρο πού απαιτείται.

Ασφαλώς έχω και ικανοποίηση από το έργο μου ως πνευματικού πατέρα. Αυτό συμβαίνει, όταν διαπιστώνω ότι υπάρχουν μερικοί πού μπορούν να ανοίξουν την ψυχή τους. Εξομολογούνται ειλικρινά και επιθυμούν να αλλάξουν προς το καλό. Δέχονται τις συμβουλές πού τους δίνω. Και είναι διατεθειμένοι να ακολουθήσουν πιστά μία ζωή ανώτερη.

Δεν είχα και δεν έχω ούτε και τώρα την πεποίθηση ότι θα μπορούσα να μεταστρέψω τρόπον τινά κάποιον και να τον οδηγήσω σε μία ανώτερη ηθική ζωή. Ο Θεός είναι εκείνος ο όποιος κάνει τη μεταστροφή. Εμείς είμαστε απλώς διάκονοι Του και συμβάλλουμε σ' αυτή τη μεταστροφή με την εμπειρία, τη γνώση και τη χάρη του Θεού, όση έχουμε μέσα στην ψυχή μας, χάριν των ανθρώπων πού θέλει να βοηθήσει ο Θεός με τη δική μας διαμεσολάβηση. Εμείς, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο, φυτεύουμε και ποτίζουμε, αλλά ο Θεός είναι πού φέρνει την αύξηση(2). Δεν πρέπει να παίρνουμε επάνω μας ρόλους πού δεν έχουμε, αλλά και ούτε θα μπορούσαμε να έχουμε.

Ο Θεός εργάζεται «χάριτι και οικτιρμοίς και φιλανθρωπία». Εμείς έχουμε ένα κομμάτι συνεργασίας στο έργο του Θεού, χάριν της σωτηρίας αυτών πού ο Θεός στέλνει σε μας. Η δική μου συμβολή για τη σωτηρία και τη μεταστροφή αυτών πού μου εμπιστεύεται ο Θεός είναι να τους βοηθήσω με την προσευχή, την καθοδήγηση, τις συμβουλές, αναζητώντας να φέρω στο προσκήνιο πράγματα πού διαφεύγουν από το νου και την ψυχή αυτών πού συνδέονται μαζί μου. Αυτό το κάνω όχι μόνο την ώρα της εξομολόγησης, αλλά και σε άλλες προσωπικές συζητήσεις, μάλιστα με ανθρώπους πού δεν έρχονται μερικές φορές αποκλειστικά, για να εξομολογηθούν. Έρχονται όμως με πρόθεση να διαφωτιστούν πάνω σε μερικά πράγματα πού τους απασχολούν και τους καταβάλλουν.

2.   Τα μεγάλα αμαρτήματα και η αντιμετώπιση τους

Από όσα γνωρίζω, κάθε αμάρτημα έχει τη βαρύτητα του. Αν αναλογισθούμε ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός είπε ότι δεν επιτρέπεται να πει κανείς στον αδελφό του «μωρέ»(3), τότε δεν ξέρω αν υπάρχουν πλέον τα περιθώρια να κατατάξουμε τις αμαρτίες σε μικρές και μεγάλες, όταν μάλιστα ξέρουμε ότι θα λογοδοτήσουμε ενώπιον του Θεού και για κάθε ανώφελο λόγο(4).

Εγώ κάνω μία διάκριση μεταξύ των παθών (ως αμαρτωλών συνηθειών, όπως είναι η οργή, η ακολασία, η φιλαργυρία κ.ά.), των αμαρτημάτων (ως απομονωμένων κακών πράξεων), των σφαλμάτων (εν γνώσει ή εν αγνοία), των ελλείψεων και των αδυναμιών. Καθένα από τα ως άνω το αντιμετωπίζω στο βαθμό πού υπάρχει στο συγκεκριμένο άνθρωπο, λαμβάνοντας ύπ' όψιν το μυαλό του, την ηλικία, την παιδεία και την πνευματική κατάσταση του εξομολογούμενου. Όσον άφορα στα κατά μονάς αμαρτήματα, μία συχνότητα παρουσιάζουν αυτά στα όποια εμπλέκεται η ηδονή (ακολασία, μέθη), η ραθυμία (έλλειψη διάθεσης δέσμευσης στον αγώνα εκπλήρωσης του θελήματος του Θεού), ακόμη και η αδιαφορία για το θέλημα του Θεού, πράγμα πού οδηγεί στην έκτρωση, το διαζύγιο, την υποτίμηση της νηστείας. Όλα αυτά τα τελευταία γεννιώνται κατ' εξοχήν από έλλειψη πίστης στο Θεό.

Έξαλλου είναι γνωστό ότι ο Χριστός καταδίκασε ιδιαίτερα τρία αμαρτήματα και συγκεκριμένα: την έλλειψη πίστης στο Θεό και στα λόγια του Θεού, την αφροσύνη, δηλαδή τον εκτροχιασμό από την πίστη, και την υποκρισία. Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες θεωρήθηκαν ως βαριά αμαρτήματα ο φόνος, η πορνεία και η αποστασία. Σε τελευταία όμως ανάλυση το πιο μεγάλο αμάρτημα είναι αυτό πού εσύ έχεις, αυτό πού σε υποδουλώνει. Μου φαίνεται πολύ παράξενο, όταν κάποιος κατά την εξομολόγηση, απαριθμώντας κάποια αμαρτήματα, καταλήγει με τη δήλωση: «Άλλα δεν έχω να πω», ωσάν όσα είπε μέχρι στιγμής να μην ήταν αρκετά. Εξίσου παράξενο μου φαίνεται, όταν κάποιος λέει: «Διέπραξα όλες τις αμαρτίες» ή «Δε σκότωσα και δεν έβαλα φωτιά. Κατά τα άλλα όλα τα υπόλοιπα τα έκανα»(5). Ασφαλώς σ' αυτούς τους ανθρώπους δεν επιχειρηματολογώ για να τους αποδείξω ότι δεν έχουν έτσι τα πράγματα" ότι δηλαδή δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι κανένας δεν μπορεί να διαπράξει όλα τα αμαρτήματα, ούτε ακόμη και αυτός πού δηλώνει ότι τα διέπραξε σημαίνει ότι όντως τα διέπραξε.

Θα μπορούσε εν τούτοις να λεχθεί ότι τα πιο συχνά αμαρτήματα είναι αυτά πού γίνονται πιο εύκολα και ταιριάζουν σε όλες τις ηλικίες. Αυτό το αναφέρουν μερικοί πού εξομολογούνται και ο λόγος ασφαλώς εδώ είναι για τα αμαρτήματα πού γίνονται με τη γλώσσα και μάλιστα όταν συνοδεύονται με την οργή(6). Αυτά τα αμαρτήματα, με το να μη συνδέονται άρρηκτα με την ηλικία, τα συναντάμε σε ανθρώπους κάθε ηλικίας, όλων των τάξεων, άσχετα από την παιδεία πού έχουν και τη γλώσσα πού μιλούν.

Γενικά στην εξομολόγηση τα αμαρτήματα αναφέρονται ως αμαρτήματα, δηλαδή οι άνθρωποι έτσι τα αντιλαμβάνονται. Αν όμως, παρά ταύτα, οι άνθρωποι δικαιολογούν μερικά αμαρτήματα, όπως, για παράδειγμα, την πορνεία, το ψέμα, την έκτρωση, την κλοπή, επιχειρώ να παρουσιάσω μια πνευματική γραμμή με βάση τις εντολές του Θεού, τη διδασκαλία της Εκκλησίας και τους ιερούς κανόνες. Όταν χρειάζεται, κοντά στις θεωρητικές τοποθετήσεις, προσθέτω και μερικά πρακτικά παραδείγματα πού ξέρω, από τα όποια βγαίνει καθαρά ότι τα αμαρτήματα γκρεμίζουν τον άνθρωπο όχι μόνο κατά την ψυχική του πλευρά αλλά και τη σωματική του, όχι μόνο τη θρησκευτική-ήθική του πλευρά αλλά και τη βιολογική και κοινωνική. Ασφαλώς προσέχω πολύ κάθε φορά, ώστε τα πρόσωπα πού αναφέρω στα παραδείγματα να μην είναι δυνατόν να ταυτισθούν με συγκεκριμένα πρόσωπα.

Τελικά, ίσως εδώ είναι η στιγμή να αναφέρω τη διαπίστωση ότι η αληθινή αντιμετώπιση των αμαρτημάτων δε γίνεται την ώρα της εξομολόγησης αλλά την ώρα της προετοιμασίας για την εξομολόγηση(7) ή γενικά στα κηρύγματα. Στην εξομολόγηση ο χριστιανός πρέπει να προσέλθει αποφασισμένος, να έχει θέση απέναντι στην αμαρτία, να θεωρήσει τις αμαρτωλές πράξεις ως κάτι πού του προκαλεί ντροπή(8). Χωρίς αυτή τη συνείδηση και συναίσθηση δε γίνεται εξομολόγηση. Το πολύ-πολύ μπορεί να γίνεται μια μυστική συνομιλία, απαρίθμηση των λυπηρών του βίου, αναφορά σε ελλείψεις και ελαττώματα καθώς και σε λάθη δικαιολογημένα ή όχι. Αλλά βέβαια τέτοια νοοτροπία και συμπεριφορά δεν οδηγεί στη συγχώρηση και την άφεση, γιατί σε τέτοιες περιπτώσεις τα αμαρτήματα δεν ανήκουν μόνο στο παρελθόν, αλλά μπορούν να συμβούν και στο εγγύς μέλλον, ακόμη μπορούν να μπουν και σε πρόγραμμα.

3.   Η ποιμαντική χρήση, των επιτιμίων

Πρώτα-πρώτα μία διευκρίνιση. Δεν έχω την αίσθηση ότι όσοι εξομολογούνται σε μένα είναι και πνευματικά μου παιδιά. Αυτό το πιστεύω, παρότι στη συγχωρητική ευχή αναφέρεται: «...ο Κύριος να σε συγχωρήσει τέκνο (τάδε).. .»(9). Οι περισσότεροι από αυτούς πού εξομολογούνται σε μένα εξομολογούνται και σε άλλους πνευματικούς. Για παράδειγμα, εξομολογούνται στον ιερέα της ενορίας τους. Και εγώ ο ίδιος προτρέπω τους χριστιανούς να έχουν αληθινή πνευματική σχέση με τους ιερείς της ενορίας στην οποία περνούν ολόκληρη τη ζωή τους. Έπειτα υπάρχουν πολλοί χριστιανοί - σύμφωνα με την πνευματική τους κατάσταση - πού μπορούν να εξομολογηθούν σε οποιονδήποτε ιερέα. Έχω και μερικούς – αλλά βέβαια αυτοί είναι πολύ λίγοι(10) -τους οποίους καθοδηγώ εγώ και οι όποιοι επιμένουν να μένουν κοντά μου, τουλάχιστον μέχρι να οδηγηθούν σε ήρεμη πνευματική πορεία. Υπάρχουν και κάποιοι πού εξομολογήθηκαν σε μένα και δεν ξαναήλθαν σε μένα. Δεν ξέρω σε ποιο μέτρο άνθρωποι τόσο διαφορετικοί θα μπορούσαν να θεωρηθούν πνευματικά μου παιδιά.

Ακόμη μία διευκρίνιση. Υπάρχουν και χριστιανοί πού εγώ ο ίδιος τους προτρέπω να εξομολογούνται σε άλλους πνευματικούς. Πρόκειται για τις περιπτώσεις πού, όταν δεν ακολουθούν τις πνευματικές συμβουλές μου, τους λέω να μην ξανάρθουν σε μένα. Έξαλλου σε κάθε περίπτωση αναφέρω στους ανθρώπους πού εξομολογούνται σε μένα ότι «δεν εμπιστεύομαι την εξομολόγηση αυτών πού εξομολογούνται μία φορά το χρόνο» και προτρέπω όλους να εξομολογούνται τουλάχιστον τις τέσσερις νηστείες του έτους και βέβαια πολύ πιο συχνά. Σ' αυτά πάντοτε προσθέτω ότι, αν δεν ακολουθούν τις συμβουλές μου, να μην ξαναέρχονται σε μένα. Δεν έχω καιρό διαθέσιμο για ανθρώπους πού δεν κάνουν τίποτε, δε σέβονται τις συμβουλές και τον κανόνα του πνευματικού, ούτε πάλι για ανθρώπους πού ζουν όπως ζούσαν και πριν εξομολογηθούν.

Όσον άφορα στο επιτίμιο αποχής από τη θεία ευχαριστία, προσανατολίστηκα σύμφωνα με τη συμβουλή του αείμνηστου πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Στανιλοάε πού αναφέρει στη Δογματική του, να μη βάζουμε επιτίμιο στέρησης της θείας κοινωνίας μεγαλύτερο από τρία χρόνια. Δεν έβαλα και πιστεύω ότι δε θα βάλω επιτίμιο, όπως το πιο πάνω, διάρκειας μεγαλύτερης από τρία χρόνια. Σίγουρα υπάρχουν και περιπτώσεις πού δε μπορείς να προσδιορίσεις ακριβώς το χρόνο του επιτιμίου. Είχα περιπτώσεις στην εξομολόγηση στις όποιες τους είπα ότι, σύμφωνα με την πνευματική τους κατάσταση, την έλλειψη δηλαδή θρησκευτικότητας, γνώσεων θρησκευτικών και έμπρακτης χριστιανικής ζωής, δε θα μπορούσα να ορίσω ένα χρονικό όριο σύμφωνα με το όποιο να μπορούν να είναι άξιοι για τη θεία κοινωνία. Ακόμη περισσότερο τους προειδοποίησα ότι στην κατάσταση τους, ακόμη και στην επιθανάτιο κλίνη, δε θα μπορούσαν να κοινωνήσουν άξια. Ασφαλώς σ' αυτές τις περιπτώσεις τους είπα καθαρά τι πρέπει να κάνουν για ν' αξιωθούν της θείας μετάληψης.

Θα ήθελα να επισημάνω ότι, έχοντας ύπ' όψιν τη συμβουλή του Άγιου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στην ερμηνεία της Β' προς Κορινθίους επιστολής, όπου αναφέρει ότι δεν έχουν σημασία τα χρόνια για την άξια θεία μετάληψη αλλά ή θεραπεία - δηλαδή δεν πρέπει να περιμένουμε το πέρασμα των χρόνων, αλλά να περιμένουμε την ίδια τη θεραπεία - όταν διαπιστώνω στους χριστιανούς μία αλλαγή προς το καλό, τότε δεν περιμένω τη συμπλήρωση των χρόνων αλλά το πλήρωμα του χρόνου και σ' αυτή την περίπτωση επιτρέπω τη θεία μετάληψη και πριν τον ορισθέντα δια του επιτιμίου χρόνο.

4.   Ένα προτεινόμενο πνευματικό πρόγραμμα

Στους νέους, και ειδικά στους διανοούμενους, προτείνω στη συνέχεια, κατά την εξομολόγηση, ένα πρόγραμμα πού περιλαμβάνει πέντε σημεία:

α) παρακολούθηση των ιερών ακολουθιών, β) προσευχή πρωί και βράδυ, γ) ανάγνωση δύο κεφαλαίων της Καινής Διαθήκης καθημερινά, δ) επανάληψη όλο και πιο συχνά και πιο έντονα της προσευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησον με τον αμαρτωλόν και ε) τήρηση των νηστειών.

Θα ήθελα να αναλύσουμε ξεχωριστά κάθε σημείο αυτού του προγράμματος.

α) Φυσικό θα ήταν όσοι εξομολογούνται να παρουσιάζουν μόνοι τους τον εαυτό τους με την αμαρτωλότητά του και να εξομολογούνται τα αμαρτήματα τους. Όμως κάτι τέτοιο συμβαίνει σπάνια. Οι περισσότεροι από αυτούς πού έρχονται στην εξομολόγηση περιμένουν να ερωτηθούν και αυτό το κάνουν και μερικοί πού εξομολογήθηκαν ήδη αρκετές φορές. Μάλιστα πριν αρχίσουν να εξομολογούνται κάποιο αμάρτημα, συνηθίζω να ρωτώ στην αρχή ποιο είναι το βαπτιστικό όνομα αυτού πού προσέρχεται. Έπειτα ρωτώ ποια είναι η ηλικία, η κοινωνική, οικογενειακή και επαγγελματική του κατάσταση. Ακολούθως πότε εξομολογήθηκαν για τελευταία φορά, αν είχαν κάποιο επιτίμιο και αν το εκπλήρωσαν. Μετά από αυτά ή πρώτη πιο ειδική ερώτηση είναι: «Πηγαίνεις στην εκκλησία;». Από την απάντηση πού θα λάβω εξαρτάται η συνέχεια της εξομολόγησης. Στην περίπτωση κατά την οποία ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν πάτησε το πόδι του στην εκκλησία για μακρό χρονικό διάστημα, χωρίς να υπάρχει εύλογη αιτία (αρρώστια, εργασιακός περιορισμός), τότε του λέω με αποφασιστικό τόνο: «Αν θέλεις να πεις τίποτε άλλο, εγώ θα σε ακούσω. Όμως να ξέρεις ότι εγώ δε δίνω άφεση αμαρτιών σ' αυτούς πού δε συμμετέχουν στις ιερές ακολουθίες της Εκκλησίας και Ιδιαίτερα στη θεία λειτουργία». Μπροστά σ' αυτή τη στάση οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι χωρίς να πηγαίνεις στην Εκκλησία δεν μπορείς να φτάσεις στη συγχώρηση των αμαρτημάτων και βέβαια αυτό θα το εφαρμόσουν, όχι μονάχα για μερικούς μήνες αλλά για ολόκληρη τη ζωή τους, όσο ό κάθε χριστιανός είναι υγιής και έχει δυνάμεις.

Αποδίδω μεγάλη σημασία στο να πηγαίνουν οι άνθρωποι στην εκκλησία, γιατί η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι εκκλησία των ιερών ακολουθιών, είναι εκκλησία της θείας λειτουργίας, εκκλησία πού δοξολογεί το Θεό με τους ιερείς και τη μεσολάβηση της ιεροσύνης. Θεωρώ ότι δεν μπορεί κάποιος να είναι ορθόδοξος, ν' ανήκει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, χωρίς να συμμετέχει στις ιερές ακολουθίες, στη θεία λειτουργία, χωρίς να έχει σχέση με το Θεό δια της μεσιτείας των ιερέων. Όλα αυτά είναι ουσιώδη χαρακτηριστικά της Ορθοδοξίας και απαρτίζουν αυτό το ιδιαίτερο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ο ορθόδοξος χριστιανός μέσα στη θεία λειτουργία εικονίζει τα χερουβείμ, «προσάδει» τον τρισάγιο ύμνο στην Παναγία Τριάδα" ψάλλει «άγιος, άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ» μαζί με τους αγγέλους" ακούει το θείο λόγο δια του Ιερού Ευαγγελίου (το Ευαγγέλιο είναι «ο Χριστός εν τω μέσω ημών»)" κοινωνεί ουράνιων ευλογιών ζει στη γη στιγμές της βασιλείας του Θεού" διακονεί το Θεό στον ουρανό η από δω από τη γη (αυτό είναι η εκκλησία, τόπος προσκύνησης αγιασμένος ειδικά για τα πράγματα του Θεού, σύμφωνα με τα λόγια: «εν τω ναω εστώτες της δόξης Σου, εν ουράνω εστάναι νομίζομεν, Θεοτόκε, πύλη επουράνιε...»). Οι χριστιανοί μας πρέπει να έχουν ύπ' όψιν ότι στις ιερές ακολουθίες όλοι «ιερουργούμε», ο καθένας κατά το μέτρο της διακονίας πού βρίσκεται. Με άλλα λόγια, στις ιερές ακολουθίες - επομένως και στη θεία λειτουργία - δεν ιερουργεί  μόνος του ο ιερέας, αλλά ο ιερέας ιερουργεί μαζί με όλους τους παρόντες και ακόμη μαζί και με τις μακάριες ουράνιες δυνάμεις. Και τούτο, γιατί δεν μπορεί να γίνει θεία λειτουργία χωρίς την παρουσία των χριστιανών, αφού και αυτοί έχουν αγιαστική αποστολή. Αυτό φαίνεται από το ότι ο καθιερωμένος ιερουργός τους καλεί να επιτελέσουν αυτό το έργο τους με τα λόγια: «Υπέρ των προτεθέντων τιμίου δώρων τον Κυρίου δεηθώμεν», «υπέρ των προσκομισθέντων και αγιασθέντων δώρων του Κυρίου δεηθώμεν».

Έτσι έχουν τα πράγματα. Οι χριστιανοί πού έχουν ασθενική πίστη, δε συμμετέχουν στη θεία λειτουργία και δεν εκπληρώνουν κάποιες βασικές και ουσιαστικές πνευματικές υποχρεώσεις δεν μπορούν ν' αξιωθούν των δωρεών του Θεού. Εξαιρούνται μόνο όσοι είναι ασθενείς και ανήμποροι των οποίων η ελευθερία είναι περιορισμένη και δεν μπορούν να ενεργήσουν από μόνοι τους. Γι' αυτό λοιπόν ζητώ επίμονα και αμετάκλητα τη συμμετοχή των χριστιανών στις ιερές ακολουθίες. Χωρίς αυτή την προϋπόθεση δε δίνω άφεση των αμαρτημάτων.

Δε διαβάζω συγχωρητική ευχή επίσης και στην περίπτωση πού η απόφαση είναι αβαθής, τυπική. Αλλά επιμένω να είναι πραγματική, αληθινή, συνεχής για όλο το διάστημα πού ορίστηκε για την κάθε περίπτωση, γνωρίζοντας καλά ότι ο άνθρωπος δεν είναι μία στατική ύπαρξη, ώστε να μπορεί κανείς να χειρίζεται τον καθένα με χειρισμούς καλουπωμένους.

β) Τον κανόνα της πρωινής και βραδινής προσευχής τον θεωρώ απόλυτα αναγκαίο, καθόσον η πίστη στο Θεό πρέπει να υλοποιηθεί με κάτι συγκεκριμένο. Από την άλλη πλευρά είναι δυνατόν να λεχθεί ότι αυτός πού δεν προσεύχεται στο Θεό, το κατά δύναμιν, μπορεί να λεχθεί ότι είναι χωρίς Θεό. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει καμία ιδέα τόσο ποικίλη μέσα στο ανθρώπινο μυαλό όσο η ιδέα του Θεού. Αλλά επίσης είναι αλήθεια ότι υπάρχει πολύ μεγάλη έλλειψη αφοσίωσης προς το Θεό. Πέρασαν από μπροστά μου αρκετοί άνθρωποι σαν αυτούς πού δηλώνουν ότι είναι πιστοί μόνο και μόνο γιατί τυπικά δεν αρνήθηκαν το Θεό. Γι' αυτούς τους λόγους είναι απαραίτητη μία έμπρακτη και εσωτερική προσήλωση με πρωινή και βραδινή προσευχή καθώς και προσευχή πριν και μετά το φαγητό.

γ) Καθημερινή ανάγνωση της Καινής Διαθήκης. Δεδομένου ότι δεν είναι δυνατόν να βρίσκεσαι σε σχέση με το Θεό, χωρίς να γνωρίζεις κάτι συγκεκριμένο για το Θεό, πιστεύω ότι έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζεις την Καινή Διαθήκη. Γι' αυτό, σ' αυτούς πού εμπιστεύονται την καθοδήγηση τους σ' εμένα - όσο αυτό είναι δυνατόν - τους ορίζω ως κανόνα να διαβάζουν δύο κεφάλαια από την Καινή Διαθήκη, αρχίζοντας από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, συνεχίζοντας με το κατά Μάρκον και στη συνέχεια τα άλλα δύο, επιμένοντας γι' αρχή να τα διαβάσουν από τρεις φορές το καθένα. Μετά από αυτό να περάσουν στην ανάγνωση και των υπόλοιπων βιβλίων της Καινής Διαθήκης, με την υποχρέωση να διαβαστεί κάθε βιβλίο τρεις φορές και μετά να περάσουν στο επόμενο. Μετά την ανάγνωση ολόκληρης της Καινής Διαθήκης ό πιστός μπορεί να διαβάσει δύο κεφάλαια στη σειρά, χωρίς πλέον να υπολογίζει πόσες φορές ή ποια φορά είναι πού διαβάζει την Καινή Διαθήκη. Αυτό το έργο δε γίνεται για το θεαθήναι ή για κάποια ανταμοιβή, αλλά για πνευματική ωφέλεια, για να μπορέσουμε να κοσμήσουμε το νου και να θρέψουμε την καρδιά με τα αιώνια λόγια του Κυρίου ημών Ιησού Χρίστου και των εκλεκτών Του, γνωρίζοντας καλά ότι «ο ουρανός και η γη παρελεύσονται, οι δε λόγοι μου ου μη παρελεύσονταί»(11). Συμφωνώ να αναγνωστούν και κομμάτια της Παλαιάς Διαθήκης, Ιδιαίτερα οι Προφήτες και τα βιβλία της σοφιολογικής γραμματείας, αλλά βέβαια κατ' επιλογήν και με καθοδήγηση, όχι τυχαία και κατά σειράν, όπως στην Καινή Διαθήκη. Και όχι βέβαια σε αντικατάσταση της, γιατί η Καινή Διαθήκη παραμένει σε πρώτη θέση για τη σωτηρία του κόσμου.

δ) Αδιάλειπτη προσευχή

Ο άνθρωπος είναι κατ' εξοχήν «λογική ύπαρξη». Και δεδομένου ότι όλα όσα αφορούν στον άνθρωπο ξεκινούν από το νου του, είναι διαπιστωμένο χωρίς δυνατότητα αμφισβήτησης ότι η αληθινή πειθαρχία του ανθρώπου βασίζεται στην πειθαρχία του νου. Και όπως δε μπορούμε να σωθούμε μόνοι μας, αφού ο Χριστός μας σώζει, Αυτόν Τον καλούμε διαρκώς σε βοήθεια για τη σωτηρία μας με μία σύντομη προσευχή πού επαναλαμβάνουμε συνεχώς νοερά και την ενώνουμε με την αίσθηση μας, ανάγοντας την, όσο είναι δυνατόν, σε αδιάλειπτη προσευχή. Εδώ προφανώς αναφερόμαστε στην προσευχή «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησαν με τον αμαρτωλόν».

Αυτή η προσευχή συνιστάται να γίνεται και χωρίς αναπνοή, συνδεδεμένη δηλαδή με τη διαδικασία της αναπνοής, κατά τον ακόλουθο τρόπο: διαιρούμε την προσευχή σε τρία μέρη. Μεταξύ της αναπνοής, δηλαδή χωρίς να εισπνέουμε και να εκπνέουμε, λέμε νοερά το λόγο «Κύριε». Έπειτα εισάγοντας τον αέρα στα πνευμόνια, πάλι νοερά, όχι με τα λόγια, λέμε: «Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού». Βγάζοντας τον αέρα από το στήθος πάλι νοερά λέμε: «ελέησαν με τον αμαρτωλόν».

Κάνοντας αυτό με επιμονή και συχνή επανάληψη σταθεροποιείται στο νου και στο εσώτερο πεδίο της ψυχής ένας κεφαλαιώδης λογισμός, ένα είδος κουρτίνας πού μας βοηθά να απομακρύνουμε τους κακούς λογισμούς και να αποδεχόμαστε τους καλούς λογισμούς πού είναι προς δόξαν Θεού.

Εγώ έτσι έμαθα από τον π. Αρσένιο και έτσι εφάρμοσα και εφαρμόζω και ένιωσα πολλή ωφέλεια. Γι' αυτό με τη σειρά μου μαθαίνω και τους άλλους να κάνουν το ίδιο, με την ελπίδα της πνευματικής ωφέλειας. Ο γέροντας Αρσένιος δε μου έδωσε άλλες οδηγίες, εκτός από αυτές πού προανέφερα, και δε φοβήθηκε να μην οδηγηθώ σε ανυπέρβλητες δυσκολίες, σε πειρασμούς και πλάνες. Με την προσωπική μου πείρα προετοιμάζω τους ενδιαφερόμενους στο ότι η αφοσίωση στην επίμονη προσευχή είναι σε θέση να σπάσει τις αλυσίδες της εσωτερικής τρικυμίας πού οφείλεται στην ακαταστασία πού έχουμε στην ψυχή, καθόσον τα πάθη δεν έχουν ακόμη εκριζωθεί από μέσα μας. Ακόμη τους λέω ότι δεν πρέπει κανένας να τρομάξει, αλλά να επιμένει στη νοερά εργασία, η οποία φέρνει το Θεό μέσα μας και μας ανυψώνει προς το Θεό.

ε) Η νηστεία

Το πέμπτο σημείο του προγράμματος είναι η τήρηση της νηστείας σύμφωνα με την τάξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Αυτή γίνεται με την προοπτική της πειθαρχίας της ίδιας της υπάρξεως μας. Πρόκειται για την πειθαρχία πού επιδιώκουμε με την αδιάλειπτη προσευχή. Είμαι πεπεισμένος ότι η νηστεία είναι τόσο απαραίτητη, όσο η αγία Εκκλησία μας επιμένει πάνω σ' αυτήν και έχει ένα ολόκληρο σύστημα προσήλωσης των πιστών πάνω στην τήρηση της νηστείας.

Γνωρίζουμε τα λόγια του Κυρίου ημών Ιησού Χρίστου: «Ο πιστός εν ελαχίστω και εν πολλώ πιστός εστί»(12). Από αυτά τα λόγια βγαίνει το συμπέρασμα ότι δεν είναι δυνατόν να υπηρετήσουμε το Θεό με ημίμετρα, με δόσεις, αλλά μόνο με ολοκληρωτική αφοσίωση και χωρίς κανένα δισταγμό. Είναι φανερό ότι δεν είμαι παράλογος, ώστε να ζητάω από τους ανθρώπους πράγματα πάνω από τις δυνάμεις τους, ούτε όμως ικανοποιούμαι με τα ελάχιστα. Μαζί με αυτά και κοντά σε αυτά ζητάω από τους ανθρώπους πού θέλουν να προοδεύσουν πνευματικά, με την ιερά εξομολόγηση να προσπεράσουν όλες τις αφορμές πού οδηγούν στην αμαρτία και ιδιαίτερα να εγκαταλείψουν τις αμαρτίες με οποιαδήποτε μορφή και αν εμφανίζονται αυτές.

Η διαπίστωση πού έκανα μέσα από την εμπειρία μου - όση έχω - είναι ότι η πλειονότητα των ανθρώπων πού παρουσιάζουν μία αρκετά καλή πνευματική κατάσταση ευνοείται από μία ψυχική δομή καλή, έχουν δηλαδή μία κληρονομικότητα ευνοϊκή και μία ανάλογη αγωγή. Είναι πολλοί λίγοι εκείνοι πού είναι διατεθειμένοι να κάνουν μία προσπάθεια να ξεπεράσουν τους εαυτούς τους στο θρησκευτικό-ηθικό πεδίο, γιατί - για να το που με ευθέως - πολλοί λίγοι είναι αυτοί πού έχουν ειλικρινά πνευματικά ενδιαφέροντα και προσανατολίζουν τη ζωή τους επί τη βάσει της πίστεως στο Θεό. Ιδιαίτερα στην εξομολόγηση μπορεί να διαπιστωθεί ότι το θέμα της θρησκευτικότητας δεν είναι ένα φαινόμενο πού απασχολεί το πλήθος των ανθρώπων και μάλιστα με έναν τρόπο βαθύ και ούτε πάλι είναι κάτι πού απασχολεί κάθε οικογένεια. Στην πίστη εντάσσονται, τις περισσότερες φορές, πρόσωπα μεμονωμένα, άνθρωποι πού από άποψη θρησκευτική είναι μόνοι, ακόμη και μέσα στην οικογένεια τους. Δεν είναι και λίγες οι περιπτώσεις πού είναι εμφανής και ένας κάποιος εμπαιγμός στην εκδήλωση της θρησκευτικότητας, ακόμη και μέσα στην οικογένεια, γι' αυτό είναι όχι λίγοι οι συμβιβασμοί πού γίνονται στη ζωή των χριστιανών μας. Αυτό συμβαίνει, γιατί απλούστατα στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα κριτήρια πάνω στα όποια θεμελιώνεται η οικογένεια είναι διαφορετικά από τα θρησκευτικά. Μερικοί πιστοί άνθρωποι συνδέονται με συντρόφους άπιστους, και το αντίθετο. Όμως μια τέτοια κατάσταση δεν είναι εγγύηση για μία ζωή πού θα ευαρεστήσει το Θεό. Σ' αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι δυνατόν να γίνει λόγος για ένα θρησκευτικό πρόγραμμα μέσα στην οικογένεια.

Έχοντας  ύπ' όψιν ορισμένα πράγματα, όπως τα πιο πάνω, βρίσκω σ' αυτά μία ερμηνεία για το γεγονός ότι τόσο λίγοι είναι αυτοί οι όποιοι ακολουθούν τις συμβουλές μου ως πνευματικού πατέρα.

Υποσημειώσεις

(1). Εδώ παραθέτουμε σταχυολογημένες ορισμένες ενδιαφέρουσες απόψεις του Γέροντα Θεόφιλου δημοσιευμένες από τον Ιερομόναχο Ιωαννίκιο Μπαλάν στον τόμο: Convorbiri Duhovnicesti(Πνευματικές συνομιλίες), τόμ. Β', 1988, σ. 727-757, όπου περιελήφθησαν υπό μορφή συνέντευξης. Πιστεύουμε ότι και αυτές οι πνευματικές τοποθετήσεις του Γέροντα Θεόφιλου προσθέτουν σημαντικά στοιχεία στην παρουσίαση της προσωπικότητας του, αφενός, και διδάσκουν στέρεα όλους πάνω σε βασικά θέματα της πνευματικής ζωής, αφετέρου.

(2). Βλ. Α' Κορ. 3, 6.

(3)Βλ. Ματθ. 5, 22.

(4)Βλ. Ματθ. 12, 36: «ότι πάν ρήμα aργόν δ εάν λαλήσωσιν οι άνθρωποι,

aποδώσουσι περί αυτόν λόγον εν ήμερα κρίσεως».

(5)Πόσο ίδιοι είναι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως χώρας, πολιτισμού και άλλων

Ιδιαίτερων χαρακτηριστικών!

(6)Στό ρουμανικό κείμενο εδώ γίνεται και ένα λογοπαίγνιο με την παρήχηση πού

δημιουργείται από τον ορό γκούρα (gura)=στόμα και ουρά (ura)=όργή.

7)Αναφέρεται στη ρουμανική εξομολογητική πρακτική κατά την οποία, πριν

την εξομολόγηση των χριστιανών, γίνεται ανάγνωση των προκαταρκτικών

γενικών ευχών για την εξομολόγηση, στις όποιες απαριθμούνται συγκεκριμένα

αμαρτήματα και καλούνται οι πιστοί σε μετάνοια.

(8)Πρβλ. «τίνα ουν καρπόν είχετε τότε, έφ' οίς νυν επαισχύνεσθε;» (Ρωμ. 6, 21).

(9)Υπάρχουν διάφορες συγχωρητικές ευχές στα ευχολόγια. Εδώ γίνεται αναφορά

σε μία εν χρήσει ευχή του ρουμάνικου ευχολογίου.

(10) Σίγουρα ο Γέροντας αναφέρεται στο έργο του χρησιμοποιώντας μετριόφρονα λόγια. Όμως από τότε (η συνέντευξη δημοσιεύτηκε το 1988) μέχρι σήμερα πέρασαν σχεδόν είκοσι χρόνια και ή φήμη του Γέροντα έγινε τεράστια, όπως και ο αριθμός των πνευματικών του τέκνων. Αυτό βέβαια πού δεν άλλαξε ασφαλώς είναι ή νοοτροπία του και οι πνευματικές αρχές του. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη ζωντανή επικοινωνία μαζί του και από τα μέχρι σήμερα γραπτά του. Μάλιστα εντελώς πρόσφατα σε σχετική ερώτηση μου απάντησε ότι προσυπογράφει όλα τα τότε λεχθέντα στη συνέντευξη και τα όποια παρουσιάζονται σταχυολογημένα στην παρούσα μορφή.

(11) Βλ. Μάρκ. 13, 31.

(12) Βλ. Λουκ. 16,10.