Mάθημα υποχρεωτικής διδασκαλίας είναι τα Θρησκευτικά στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, όμως ο τρόπος που διδάσκονται και επιλέγονται από τους μαθητές παρουσιάζει σημαντικές διαφορές σε σχέση με την Ελλάδα. Όπως έδειξε η έρευνα του ΕΤ και αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς, ο χρόνος που αφιερώνουν στα Θρησκευτικά τα ελληνικά σχολεία δεν είναι πολύ μεγαλύτερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, μάλιστα η χώρα μας έρχεται 13η μεταξύ 21 χωρών στην κατάταξη με τις χώρες εκείνες που προσφέρουν τις περισσότερες ώρες Θρησκευτικών σε όλα τα χρόνια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Οσον αφορά όμως τη διδακτική μεθοδολογία, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εμφανίζεται από τα λιγότερο ευέλικτα - τουλάχιστον στη Δυτική Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό (και σχετικό με το ζήτημα που έχει ανακύψει πρόσφατα μεταξύ υπουργείου Παιδείας και Εκκλησίας) ότι στην Ισπανία, στη Γερμανία, στη Βρετανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι γονείς και –από κάποια ηλικία - και οι μαθητές έχουν το δικαίωμα να απέχουν από το μάθημα.

Στην περίπτωση της Σουηδίας, της Γερμανίας, της Σκοτίας, τα Θρησκευτικά διδάσκονται μαζί με το μάθημα της Ηθικής, της Φιλοσοφίας και των Ανθρωπιστικών Επιστημών. Και σε όλο και περισσότερες χώρες τα σχολικά συμβούλια αποκτούν σταδιακά το δικαίωμα να αποφασίζουν για τον τρόπο και το χρόνο διδασκαλίας, ενώ τα αντίστοιχα υπουργεία Παιδείας περιορίζονται στην έκδοση εγκυκλίων που δίνουν μόνο γενικές κατευθυντήριες γραμμές. Αυτά τα συμπεράσματα προκύπτουν από την πιο πρόσφατη καταγραφή του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου Eurydice της Ε.Ε. για εκπαιδευτικά θέματα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ανάλυση των στοιχείων που επιτρέπει η διαδικτυακή πύλη του προγράμματος, περισσότερες ώρες Θρησκευτικών από τους Ελληνες διδάσκονται οι μαθητές στη Σκοτία, στην Ιρλανδία, στη Μάλτα, στη Νορβηγία, στο Λουξεμβούργο, στο Βέλγιο, στην Αυστρία, στην Ισπανία, στην Πολωνία, στην Ιταλία και την Κύπρο.

Μία δεύτερη μέτρηση, ειδικά για τις ώρες διδασκαλίας κατά έτος στα γυμνασιακά χρόνια, θέλει την Ελλάδα στην 6η υψηλότερη θέση μαζί με την Ισπανία. Υπολογίζεται ότι στη διάρκεια του διδακτικού έτους ένας μαθητής της 1ης Γυμνασίου παρακολουθεί 52 ώρες Θρησκευτικών, όταν στην Ιρλανδία τα παιδιά της ίδιας ηλικίας διδάσκονται 69 ώρες, στη Νορβηγία 62, στο Βέλγιο (γαλλικό και γερμανικό) 61, στην Αυστρία, στο Λιχτενστάιν και το Λουξεμβούργο 60 και στην Πολωνία 56 ώρες Θρησκευτικών το χρόνο. Τις λιγότερες ώρες στο μάθημα των Θρησκευτικών προσφέρουν τα σχολεία στη Λετονία και τη Βόρεια Ιρλανδία, ενώ περιορισμένες είναι οι ώρες των Θρησκευτικών στην Ισλανδία, στη Σλοβακία, στην Πορτογαλία και την Ουγγαρία.
Στην Ολλανδία, τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν μεταξύ Θρησκευτικών και Φιλοσοφίας, στη Σλοβενία είναι μάθημα επιλογής και στη Σουηδία περιλαμβάνεται στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Η Γαλλία, από την άλλη, είναι μία χώρα όπου παραδοσιακά το μάθημα των Θρησκευτικών δεν διδάσκεται στα σχολεία, κατ’ εφαρμογή νομοθεσίας του 1886. Μάλιστα ο διαχωρισμός της θρησκευτικής εκπαίδευσης από τη γενική παιδεία προηγείται χρονικά του διαχωρισμού κράτους και Εκκλησίας. Στο ίδιο μήκος κύματος και η Εσθονία, η Τσεχία και η γειτονική Βουλγαρία.
Τι ισχύει σε κάθε χώρα

Ιρλανδία
Στην ιδιοκτησία της Καθολικής Εκκλησίας βρίσκεται το 94% των δημοτικών σχολείων της χώρας (τα υπόλοιπα ανήκουν στους μεθοδιστές και τους πρεσβυτεριανούς). Από τη δεκαετία του ’70, δημιουργήθηκαν διαθρησκευτικά σχολεία (multi-denominational), τα οποία μέχρι σήμερα φτάνουν μόλις τα 35. Στο Δημοτικό, το μάθημα των Θρησκευτικών διδάσκεται 92 ώρες το χρόνο, στο Γυμνάσιο διδάσκεται αλλά δεν περιλαμβάνεται στην εξεταστέα ύλη για τις τελικές εξετάσεις.

Γαλλία
Μόνο στα ιδιωτικά καθολικά σχολεία και σε σχολεία άλλων δογμάτων μπορεί κανείς να διδαχθεί το μάθημα των Θρησκευτικών στη Γαλλία. Από τη δημόσια εκπαίδευση καταργήθηκε το 1882-6 με νόμο, με βάση τον οποίο η Παιδεία θεσπιζόταν στο εξής ως «λαϊκή» και όχι πια εκκλησιαστική (lois de laïcisation). Την ίδια ώρα, στη σημερινή γαλλική μέση εκπαίδευση είναι υποχρεωτική η διδασκαλία των Καλών Τεχνών (εικαστικά και μουσική εκπαίδευση), το μάθημα Ιστορίας-γεωγραφίας-εκπαίδευσης του πολίτη και στην τελευταία τάξη του Λυκείου υποχρεωτικό είναι (ανεξαρτήτως κατεύθυνσης) το μάθημα της Φιλοσοφίας.

Ιταλία
Τα Θρησκευτικά είναι υποχρεωτικό μάθημα στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ στο Λύκειο αποτελεί μάθημα επιλογής ανεξάρτητα με την κατεύθυνση που ακολουθεί ο μαθητής. Ο υποχρεωτικός χαρακτήρας θεσπίστηκε από την κυβέρνηση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, οπότε οι καθηγητές των Θρησκευτικών έπαψαν να θεωρούνται «εθελοντές» και έγιναν ισότιμοι με τους υπόλοιπους συναδέλφους τους. Είχε προηγηθεί απόφαση του Συνταγματικού Συμβουλίου της Ιταλίας το 1989, η οποία βεβαίωνε την υποχρέωση του κράτους να προβλέψει το μάθημα των Θρησκευτικών κατά το ρωμαιοκαθολικό δόγμα.

Γερμανία
Παρά το γεγονός ότι το μάθημα των Θρησκευτικών προβλέπεται ως υποχρεωτικό από το βασικό νόμο του κράτους, τα δημόσια σχολεία μπορούν να επιλέξουν να δηλώσουν «ανεξίθρησκα» (οπότε δεν θα διδάξουν το μάθημα), οι γονείς έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν αν θα το παρακολουθήσει το παιδί τους και, μετά την ηλικία των 14 ετών, τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να πάρουν τα ίδια αυτή την απόφαση. Επίσης, το κάθε κρατίδιο εφαρμόζει με διαφορετικό τρόπο τη νομοθεσία, αποφασίζοντας τόσο για τον αριθμό των ωρών διδασκαλίας όσο και για κάποια στοιχεία του περιεχομένου του μαθήματος. Για παράδειγμα, στο Βραδεμβούργο, το μάθημα ονομάζεται Βασικές ερωτήσεις για τη ζωή-ηθική-θρησκευτική εκπαίδευση, και η διδασκαλία του είναι απεξαρτημένη από τη διακήρυξη πίστης, ενώ στο Βερολίνο, το αντίστοιχο μάθημα είναι η Ηθική.

Βρετανία
Υποχρεωτικό είναι το μάθημα και στη Βρετανία, όπου όμως οι γονείς έχουν και εδώ το δικαίωμα επιλογής αν τα παιδιά τους θα το παρακολουθήσουν ή όχι- αντίστοιχο δικαίωμα που έχουν και οι ίδιοι οι μαθητές όταν φτάσουν στην 6η βαθμίδα σπουδών (Λύκειο). Στο πλαίσιο της αποκέντρωσης της εκπαίδευσης στη Βρετανία, τα σχολεία είναι εκείνα που θα αποφασίσουν για το πρόγραμμα των μαθημάτων ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές του «εθνικού πλαισίου για τη θρησκευτική εκπαίδευση». Αυτό ενίοτε γίνεται σε συνεργασία με τις τοπικές θρησκευτικές κοινότητες. Ιδιάζουσα, όσον αφορά το μάθημα των Θρησκευτικών, είναι η περίπτωση της Σκοτίας, όπου η θρησκευτική εκπαίδευση (η οποία διδάσκεται μαζί με την Ηθική), είναι δυνατόν –αναλόγως με τις επιλογές του κάθε σχολείου - να φτάσει μέσα στα 11 έτη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ως και τις 1.178 ώρες διδασκαλίας.

Ολλανδία
Η διδασκαλία των Θρησκευτικών είναι υποχρεωτική και έχει χαρακτήρα θρησκειολογίας, αλλά οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα στα Θρησκευτικά και το μάθημα της Φιλοσοφίας. Ο αριθμός των διδακτικών ωρών αποφασίζεται από τα σχολικά συμβούλια. Στο Δημοτικό, το μάθημα συνυπάρχει με τις «κοινωνικές και περιβαλλοντικές σπουδές», την «υγιεινή διαβίωση» και τη δημιουργική έκφραση (μουσική, ζωγραφική και χειροτεχνία).

Σουηδία
Το μάθημα εντάσσεται στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και η διδασκαλία του δεν είναι δογματική, αλλά οι μαθητές μελετούν τις διαφορετικές θρησκείες σε κοινωνικό και γεωγραφικό πλαίσιο. Αν και το πρόγραμμα Eurydice δεν αναφέρεται στις ώρες διδασκαλίας – καθώς αυτές ορίζονται σε περιφερειακό επίπεδο από τα ίδια τα σχολεία- το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών της Σουηδίας προβλέπει συνολικό χρόνο διδασκαλίας σε όλη τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης περίπου 885 ωρών! Το επίπεδο των μαθητών ελέγχεται μία φορά στην Ε΄ Δημοτικού και μία στη Γ’ Γυμνασίου οπότε η κατανομή των ωρών διδασκαλίας μπορεί να ποικίλλει από σχολείο σε σχολείο.

Βουλγαρία
Στη γειτονική χώρα τα Θρησκευτικά δεν διδάσκονται στη δημόσια εκπαίδευση -με την εξαίρεση ελάχιστων δημόσιων σχολείων.

Εσθονία
Το μάθημα των Θρησκευτικών καταργήθηκε με εντολή του υπουργείου Παιδείας το 1930. Τα παιδιά που επιθυμούν να λάβουν θρησκευτική εκπαίδευση μπορούν να παρακολουθήσουν το αντίστοιχο κατηχητικό της Εκκλησίας. Τα σχολεία έχουν ελευθερία στη διαμόρφωση του τελικού προγράμματος της διδακτέας ύλης.
Ωρες διδασκαλίας Θρησκευτικών

Υποχρεωτική εκπαίδευση
Ιρλανδία 759
Μάλτα 720
Νορβηγία 587
Λουξεμβούργο 564
Βέλγιο (γαλλόφωνο & γερμανόφωνο) 549
Αυστρία 540
Ισπανία 520
Λιχτενστάιν 510
Πολωνία 504
Ιταλία 459
Κύπρος 432
Βέλγιο (φλαμανδικό) 366
Ελλάδα 364
Δανία 300
Λιθουανία 266
Ρουμανία 232
Ισλανδία 192
Σλοβακία 168
Πορτογαλία 150
Ουγγαρία 106
Λετονία 23

Στο γυμνάσιο
Ιρλανδία 69
Νορβηγία 62
Βέλγιο (γαλλόφωνο & γερμανόφωνο) 61
Αυστρία/Λιχτενστάιν/
Λουξεμβούργο 60
Πολωνία 56
Ελλάδα/Ισπανία 52
Κύπρος 50
Μάλτα 48
Σκοτία (Βρετανία) 46
Βόρεια Ιρλανδία (Βρετανία) 43
Ουγγαρία 35,3
Ιταλία 31
Δανία 30
Πορτογαλία 30
Ρουμανία 29
Σλοβακία 28
Ισλανδία 24
Λετονία 23

Γερμανία: Ο χρόνος διδασκαλίας αποφασίζεται σε επίπεδο κρατιδίου και έτσι δεν υπάρχουν συγκεντρωτικά στοιχεία. Βρετανία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία: Ο χρόνος διδασκαλίας αποφασίζεται από τα σχολικά συμβούλια και γι’ αυτό δεν αναφέρεται συνολικά.