από την εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ» 01/11/2008
«Είναι καθήκον μου να πηγαίνω σε τράπεζες και εφοπλιστές»
«Είναι άδικο να με λένε μπίζνεσμαν»
Είναι μέρες δύσκολες. Αδέσποτες, όπως λέει και το τραγούδι. Βρισκόμαστε σε μέρος που μόλις πεις σε φίλους το όνομά του, παλιά λέγανε «Α, τι ωραία», τώρα αποκρίνονται «Ωχ!. Μονή Βατοπεδίου...»
Εδώ, στη χαριτόβρυτη, όπως τη λένε, πολιτεία του Άθω, με τα 20 σκορπισμένα μοναστήρια του, δεν υπάρχουν τηλεοράσεις και ραδιόφωνα. Το Ιντερνετ είναι προσβάσιμο σε λίγους, κυρίως στους Γραμματικούς, και εφημερίδες, όποτε τύχει να φέρει κανείς μοναχός που θα βγει έξω, ή ένας επισκέπτης που θα έρθει μέσα.
Τα νέα, όμως, μαθαίνονται. Πόσω μάλλον τα τελευταία, που έχουν βάλει τη Μονή του Βατοπεδίου, μαζί και με τον ηγούμενό της, τον γέροντα Εφραίμ, πολύ γερά στον λεγόμενο «χάρτη της επικαιρότητας».
Ψηλά, στο βουνό ετούτο, έφτασαν να μιλούν για φουρτούνα. Αναστατώθηκε το μοναστήρι τους. Μπορεί και οι ψυχές μερικών που, εδώ πάνω, καθώς λένε, «ησυχάζουν και γαληνεύουν».
Κάπως, τις τελευταίες μέρες, ιδίως μετά την παραίτηση του Θόδωρου Ρουσόπουλου, η φουρτούνα μοιάζει να κόπασε. «Ίσως και να χρειαζόταν ένα εξιλαστήριο θύμα για να ηρεμήσουν τα θηρία», μου λέει ένας μοναχός. Θυμωμένος.
«Είναι άδικο», συμπληρώνει ο ηγούμενός του, ο γέροντας Εφραίμ. Ο πνευματικός τού, πρώην πια, υπουργού Επικρατείας και στενότερου συνεργάτη του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή.
Την Εξεταστική Επιτροπή δεν τη φοβούνται. Λένε πως «είναι μια μικρή δοκιμασία του Θεού», και δείχνουν να την υπομένουν με στωικότητα. Δείχνουν...
Περίμεναν στο Βατοπέδι την παραίτηση Ρουσόπουλου. Θεωρούν πως «ο βασικός στόχος ήταν αυτός» και πως «εάν δεν ήθελε να τον φάει συγκεκριμένος επιχειρηματίας-καναλάρχης, που είναι έξαλλος για την ποινική δίωξη που έχει ασκηθεί εναντίον του για επιχειρηματικές παραβάσεις, κανείς δεν θα ασχολείτο με τη Μονή μας».
Λένε ακόμα πως ο οδηγός που κατέθεσε εναντίον του Εφραίμ και του Αρσένιου «είναι ένας πικραμένος άνθρωπος που απολύθηκε από τη δουλειά του» (δούλευε, συγκεκριμένα, για τον Κύπριο επιχειρηματία κ. Χριστοδουλίδη, αντιπρόσωπο εδώ της Lada, στενό φίλο του ηγούμενου Εφραίμ, συνεχώς στο πλευρό του κατά το 3ήμερο που ήμασταν κι εμείς εκεί), και που βρήκε «πρόθυμη την αγκαλιά του καταγγέλλοντος τηλεοπτικού επιχειρηματία» που, όπως λένε, «μάλλον βρήκε τον τρόπο να ενθαρρύνει τον καημένο τον οδηγό να ανοίξει το στόμα του» και να πει πράγματα που, σύμφωνα με τους καλόγερους της Μονής, «είναι ασύστολα ψεύδη».
Ήθελα να πάω, λοιπόν, «εκεί πάνω» - χρόνια το έλεγα κι όλο «δεν τύχαινε». Το επιδίωξα τώρα, που προστίθεται στην παλιά επιθυμία και το «μέγα δημοσιογραφικό ενδιαφέρον των ημερών» - τέτοιο, που ξεπέρασε και αυτήν ακόμα την παγκόσμια οικονομική κρίση.
Ο ηγούμενος Εφραίμ με τον Χρήστο Μιχαηλίδη
Ήθελα να ιδώ πώς είναι εκεί τα πράγματα. Πώς είναι η Μονή; Όντως χρειάζονται όλ' αυτά τα λεφτά που ακούμε για τη συντήρηση και λειτουργία της; Πώς ζουν οι μοναχοί; Όπως θέλει να πιστεύει ο κόσμος ή μέσα στη χλιδή; Τι λένε για τα συμβαίνοντα;
Αλλά και να δω από κοντά, να γνωρίσω και να συνομιλήσω με τον Εφραίμ, τον εκ Κύπρου καταγόμενο ηγούμενο της Μονής, το όνομα του οποίου έχει εμπλακεί, με διόλου θρησκευτικό, πόσω μάλλον και πνευματικό τρόπο, με ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικο-εκκλησιαστικά σκάνδαλα της εποχής μας.
Πώς είναι αυτός ο ιερομόναχος, που έφτασαν να τον χαρακτηρίσουν από «μπίζνεσμαν», «άνθρωπο των εφοπλιστών και τραπεζιτών», «φίλο-κολλητό, αλλά και πνευματικό πατέρα επιφανών πολιτικών», μέχρι και «ικανότατο real estate manager»;
Το ρεπορτάζ που προέκυψε είναι αποτέλεσμα της επιθυμίας μου να δω και την άλλη πλευρά της ιστορίας -αυτήν που δεν έχει φανεί μέχρι στιγμής- και όσο πιο αντικειμενικά μπορώ να τη μεταφέρω στους αναγνώστες μας.
Με τον ηγούμενο Εφραίμ βρεθήκαμε και συζητήσαμε δύο φορές. Δεν ήταν συνέντευξη. Δεν την ήθελε. Επιθυμία του μόνο ήταν «να συνομιλήσωμεν ελεύθερα, να ιδείτε και σεις τι γίνεται εδώ πάνω, και γράψτε ό,τι θέλετε».
Αυτό, ακριβώς, κάναμε.
Ολονυκτία εξομολογήσεων
Την πρώτη νύχτα στο Βατοπέδι υπήρχε αγρυπνία προς τιμήν του Αγίου Ευδοκίμου, του Βατοπεδινού, του αποκαλούμενου και «μυροβλήτου». Όλο το βράδυ, ο ηγούμενος Εφραίμ βρισκόταν σ' ένα μικρό δωμάτιο που συνδεόταν με το ιερό της εκκλησίας όπου γινόταν η λειτουργία, και εξομολογούσε κόσμο. Έβγαινε ο ένας, έμπαινε ο άλλος. Και όσοι έβγαιναν, έμοιαζαν συγκλονισμένοι από την εμπειρία. Αρκετοί τη διηγούνταν μάλιστα σε γνωστούς και φίλους. Ήμουν κοντά, όλη την ώρα, και μου διηγούνταν και μένα.
Έλεγαν ότι ο γέροντας, όπως όλοι τον αποκαλούν, τους φανέρωσε πράγματα από την προσωπική τους ζωή που μόνον εκείνοι γνώριζαν, και τους έδινε συμβουλές (πρακτικού αλλά και χριστιανικού περιεχομένου, δηλαδή να προσεύχονται, να νηστεύουν, να έρθουν κοντύτερα στην Εκκλησία, όπως τους έλεγε), για το πώς να αντιμετωπίσουν το όποιο πρόβλημα.
Ο ηγούμενος Εφραίμ, σε ένα από τα λίγα διαλείμματα που έκανε εξομολογώντας τον κόσμο, και στην επισήμανσή μας ότι φαίνεται να έχει ιδιαίτερη ροπή και προτίμηση προς τους επίσημους, διάσημους και, προπαντός, ισχυρούς, απάντησε κοφτά «Ανταποκρίνομαι, αγαπητέ, σε όσους μου το ζητήσουν».
Το παράπονό του, μάλιστα, είναι ότι κανένας από τους επικριτές του δεν έχει καταλάβει, λέει, «πόσο σημαντικό είναι για την κοινωνία να έρχονται εδώ απλοί άνθρωποι, να ανοίγουν την ψυχή τους σε μας, και να φεύγουν από εδώ με άλλη προοπτική στη ζωή τους, πιο ανακουφισμένοι, πιο δυνατοί».
«Οπότε κατεβαίνω στην Αθήνα, με όλα αυτά που έγιναν τον τελευταίο καιρό, δημιουργείται στον κόσμο η εντύπωση πως είμαι ένας στυγνός επιχειρηματίας, που τυχαίνει απλώς να φοράει ράσο, και περιφέρομαι από πολιτικό σε εφοπλιστικό γραφείο κάνοντας οικονομικές συμφωνίες προς ίδιον όφελος. Πώς είναι δυνατόν να λέγονται τέτοια πράγματα, και την ίδια στιγμή να μη λένε, όσοι με κατηγορούν, ότι βρίσκομαι κοντά σε όποιον μου το ζητήσει, φτωχό ή πλούσιο;»
«Πρώτος εγώ διέγραψα τον εαυτό μου»
Προφανώς, δεν αισθάνεται άνετα μιλώντας για τα όσα θεωρεί πως προσφέρει ως ιερέας, και μας ζητεί να μην τα γράψουμε «με υπερβολήν». Ταυτόχρονα, δεν επιθυμεί συνέντευξη.
Είναι κουρασμένος και λυπημένος - αυτό φαίνεται, όσο κι αν ο ίδιος επιμένει πως καθόλου δεν τον έχει επηρεάσει στο πνευματικό του έργο όλη αυτή η ιστορία.
«Εγώ, παιδί μου, είμαι μοναχός. Έχω διαγράψει τον εαυτό μου πολύ πριν με διαγράψουν όλοι αυτοί που, για τους δικούς τους λόγους, ξεκίνησαν και διατηρούν ακόμα όλον αυτόν τον πόλεμο.
Που είναι άδικος πόλεμος, διότι εγώ δεν έκαμα άλλο τίποτα από το να υποστηρίζω τα συμφέροντα της Μονής, τα οποία, θεία τη χάριτι, μου εδόθη η τιμή να ηγούμαι.
Ακούω να λένε: Τι τα θέλετε, μοναχοί άνθρωποι, όλα αυτά τα λεφτά; Πόσα θέλετε, επιτέλους, για να συντηρείτε τους εαυτούς σας;»
(Το χαμόγελο που σχηματίζεται στο πρόσωπό του είναι πικρό.)
«Αν ήταν για τον εαυτό μας, θα σας έλεγα "τίποτα". Με αυτό το "τίποτα", αγαπητέ, επιλέξαμε να ζούμε. Και η ευχαρίστησίς μας διά τούτον είναι μεγίστη. Δεν περιγράφεται. Και ίσως δεν μπορέσουν να την καταλάβουν και πολλοί εξ όσων μας κατηγορούν.
Τα χρήματα τα χρειαζόμαστε, κατ' αρχάς, για τη συντήρηση της Μονής μας. Για την εύρυθμη λειτουργία της».
«Τι τα θέλεις τα λεφτά;»
Τι εννοεί, λοιπόν, με αυτό; Ας το δούμε.
Αυτήν τη στιγμή, η Μονή Βατοπεδίου έχει 106 μοναχούς. Οι μοναχοί, λένε οι εκκλησιαστικοί πατέρες, είναι οι πνεύμονες που «δίνουν αναπνοή» στη «ζωή της θρησκείας». Εάν δεν έρθουν αυτοί, εάν δεν δοθούν ψυχή τε και σώματι στη μοναστική ζωή ώστε να αφοσιωθούν «στο μέγα τους πνευματικό έργο», το μοναστήρι πεθαίνει.
Από τους 106 μοναχούς που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στη Μονή Βατοπεδίου, οι πλείστοι είναι νέοι άνθρωποι, κάτω των 40 ετών, αρκετοί από αυτούς με πτυχία, μεταπτυχιακά και επιστημονικές, διδακτορικές διατριβές (Ph.D) από πανεπιστήμια της Ελλάδας και της αλλοδαπής.
Οι περίπου 60 από αυτούς, όπως και ο ηγούμενός τους, ο Εφραίμ, είναι από την Κύπρο. Περίπου 10 είναι Ελλαδίτες και οι υπόλοιποι από άλλες χώρες - Γαλλία, Αυστραλία, Ρουμανία, Αγγλία, Βραζιλία ... Το ότι η συντριπτική πλειονότητα των μοναχών του Βατοπεδίου είναι Κύπριοι, έχει σχολιαστεί με αρκετά πικρόχολο τρόπο από μερίδα των ΜΜΕ, ιδίως των ηλεκτρονικών, αλλά ακόμα και από εκλησιαστικούς κύκλους, ως και σε άλλες μεγάλες μονές του Αγίου Όρους που, από απόψεως προσέλκυσης μοναχών, σε σχέση με το Βατοπέδι, καθόλου δεν ευδοκιμούν.
Όλοι αυτοί οι μοναχοί, λοιπόν, μένουν στη μονή. Έχουν τα δωμάτιά τους (έναν μικρό χώρο πολύ λίγων τετραγωνικών, μ' ένα γραφείο για να μελετάνε, ένα μικρό κομοδίνο και μια «καλογερική» κρεμάστρα για το ράσο και την πετσέτα τους (άλλα υπάρχοντα δεν έχουν, άρα ούτε ντουλάπα δεν χρειάζεται), έχουν την τράπεζα για τη σίτισή τους, έχουν τους ναούς όπου προσεύχονται, εξομολογούνται και λειτουργούν, και έχουν και την εργασία τους.
Στο μαγειρείο, στο πλυνήριο, στον καθαρισμό, στον φούρνο, στο σιδερωτήριο, στις καλλιέργειες οπωρολαχανικών και φρούτων, στον αμπελώνα και την παραγωγή κρασιού, στις αγιογραφίες και αλλού.
Κάθε εβδομάδα, η Μονή Βατοπεδίου φιλοξενεί περίπου 500 επισκέπτες.
Ο ηγούμενος Εφραίμ μάς είπε ότι μόνο για την Πανήγυρη του Αγίου Ευδόκιμου, το κόστος ανήλθε σε περίπου 15.000 ευρώ.
Όμως, υπάρχουν άλλα, πολύ μεγαλύτερα κονδύλια. Αυτά είναι, όπως μας τα ανέφεραν άνθρωποι της μονής, περίπου 3 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο για έργα αναστήλωσης (που πραγματοποιούνται εδώ και περίπου 15 χρόνια, με γενναία χρηματοδότηση κυρίως από την Ευρωπαϊκή Ενωση) και συντήρησης των κτιρίων της μονής.
Τα σούρ' τα-φέρ' τα με την εξουσία
«Με λένε businessman. Το βρίσκω άδικο. Υπερασπίζομαι το συμφέρον της μονής, χωρίς να έχω εμπλακεί ποτέ σε διαπραγματεύσεις, χωρίς να πω ούτε μια φορά, αυτό που μου δίνετε είναι λίγο, δώστε κάτι παραπάνω». Με χρήματα, δεν είχα και δεν έχω επαφή. Υπάρχει επιτροπή εδώ, που τα διαχειρίζεται. Εμένα με ενδιαφέρει να πραγματοποιείται από τη μία μεριά το αναστηλωτικό μας έργο και από την άλλη το πνευματικό και φιλανθρωπικό».
Είναι γνωστό ότι ο πάτερ Αρσένιος, στενός συνεργάτης του ηγούμενου Εφραίμ, μοναχός ο ίδιος στο Βατοπέδι, είναι το πρόσωπο που «φαίνεται» στις όποιες συναλλαγές και συνεννοήσεις με το Δημόσιο για το θέμα της ανταλλαγής περιουσιών. Τόσο ο ίδιος όσο και ο ηγούμενος, ο οποίος επίσης έχει έλθει σε επαφή για το θέμα αυτό με πολιτικούς παράγοντες, διευκρινίζουν ότι αυτό ήταν απαραίτητο («κάποιος έπρεπε να το κάνει»), αφού, όπως λένε, υπήρχαν «κάποια εμπόδια» σε ορισμένα από τα ακίνητα που προτάθηκαν από το Δημόσιο, που είναι δεσμευμένα γιατί κτίστηκαν εκεί σχολεία ή έχουν γίνει πάρκα, και έπρεπε, λέει, να διευθετηθούν.
Όπως και να 'χει, τέτοιες πράξεις και τέτοιες εξηγήσεις, που θα μπορούσε κάποιος να αποδεχτεί εάν αφορούσαν έναν οποιονδήποτε επιχειρηματία, η λεγόμενη «κοινή γνώμη» θα ήταν ίσως έτοιμη να αποδεχθεί. Οχι όμως, όπως φαίνεται, όταν πρόκειται για παπάδες, και δη για μοναχούς.
Επισημάναμε, μάλιστα, στον γέροντα Εφραίμ ότι πολλοί άνθρωποι ενοχλήθηκαν μαθαίνοντας για τις επαφές του με ανθρώπους της εξουσίας.
«Έρχεστε στην Αθήνα και εγκαινιάζετε, όμως, μαζί με τον υπουργό κ. Ρουσόπουλο, του οποίου είστε και πνευματικός, τα γραφεία ενός Κυπρίου εφοπλιστή στην Εκάλη, ή τα γραφεία μιας τράπεζας, όπως για παράδειγμα της Marfin. Παράνομο, ασφαλώς, δεν είναι. Αλλά ο κόσμος, ξέρετε, ενοχλείται», του λέμε.
- Γιατί;
- Γιατί, όπως λέτε, είστε μοναχός. Και μάλιστα, στο Αγιον Όρος. Και ο κόσμος το έχει «ψηλά» το Αγιον Όρος μέσα του. Το θέλει μοναστήρι, «ταπεινό κι απόκοσμο». Δεν θα τον ενοχλούσε τόσο αν τα εγκαίνια τα έκανε μητροπολίτης, ας πούμε.
- Εάν με προσκαλέσει κάποιος και μπορώ, θα πάω. Είναι μέρος του καθήκοντός μου. Είτε είναι πλούσιος, και έχει κάνει μια χορηγία στη μονή, είτε είναι φτωχός και θέλει απλώς τη στήριξή μου, θα πάω. Εάν προβάλλεται μόνο η μία περίπτωση και όχι η άλλη, δεν μπορώ εγώ να κάνω κάτι γι' αυτό.
«Δώσατε ψάρια, πήρατε φιλέτα...»
Σχετικά με το, κατά πολλούς, «δυσανάλογο της ανταλλαγής ακινήτων» («δώσατε τη Βιστονίδα, που μόνο το ψάρεμά της μπορεί κάποιος να εκμεταλλευθεί, και πήρατε φιλέτα»), ο ηγούμενος Εφραίμ, αλλά και όλοι οι μοναχοί με τους οποίους μιλήσαμε, βρίσκουν «άδικη αυτή την προσέγγιση». Θεωρούν ότι καμία πράξη τους δεν ήταν παράνομη και καμία ενέργειά τους «για να διασφαλιστεί η περιουσία της μονής» δεν βασίστηκε σε κάποια κυβερνητική εύνοια ή προσωπική εξυπηρέτηση.
Μερικοί πάντως σιγοψιθύρισαν, «αν τώρα ο Ρουσόπουλος βοήθησε να επισπευστούν κάποιες διαδικασίες, επειδή αγαπά τη μονή μας, δεν χάθηκε ο κόσμος, δεν έκανε δα και καμία παρανομία».
Ο ηγούμενος Εφραίμ μάς λέει πως κανένας άνθρωπος της Εκκλησίας δεν αισθάνεται άνετα να εκθειάζει το φιλανθρωπικό και πνευματικό του έργο. «Σας παρακαλώ, όμως», προσθέτει, «προτού βιαστείτε ξανά να προβάλετε σε ποιων πλουσίων τα σπίτια πήγε η Αγία Ζώνη, βρείτε και εκείνα των φτωχών και ανήμπορων ανθρώπων στα οποία πήγε πρώτα. Σας παρακαλώ πολύ, ασχοληθείτε με τη δουλειά που κάνουμε, με τους αδίκως φυλακισθέντες, τους ναρκομανείς και τους άπορους στην Κομοτηνή, κυρίως, αλλά και σε άλλες περιοχές. Άνθρωποι που καταδικάζονται, με αναστολή για μια τροχαία παράβαση, ας πούμε, και δεν έχουν χρήματα να εξαγοράσουν την ποινή. Δεν επικροτούμε την παρανομία, αλλά έναν πατέρα που θρέφει 5 στόματα, ας πούμε, και που προτιμά να μπει στη φυλακή παρά να εξαγοράσει την ποινή και να στερήσει τα χρήματα από την οικογένειά του, εμείς θα δώσουμε τα λεφτά, θα τακτοποιήσουμε όλες τις ασύλληπτες γραφειοκρατικές διαδικασίες, και θα τον βγάλουμε, να είναι ξανά κοντά στην οικογένειά του».
Η σουίτα του Καρόλου...
Λένε πως έχει μετατρέψει το Βατοπέδι σε «ξενοδοχείο 5 αστέρων» που, εκτός από πολιτικούς «πρώτης γραμμής», φιλοξενεί πολλούς εύπορους επισκέπτες, κυρίως επιχειρηματίες και φίλους τους από την Κύπρο, και κατά τακτά χρονικά διαστήματα «επιφανείς εκ του εξωτερικού», με χαρακτηριστικό «εκπρόσωπο» τον πρίγκιπα Κάρολο.
«Γιατί θα πρέπει να ενοχοποιούμαι και γι' αυτό, αντί να επαινούμαι;», μας λέει ο ηγούμενος Εφραίμ. «Μόνος του ζήτησε και ήρθε στη μονή μας. Δεν τον προσέγγισα εγώ, πώς θα μπορούσα άλλωστε; Περίμενε, όπως όλοι, για να εξομολογηθεί. Μέσα στη νύχτα, ώρα προχωρημένη. Κάθισε εδώ που βλέπετε, όπως όλοι. Μου άνοιξε την ψυχή του. Τον άκουσα. Τον αισθάνθηκα. Και του μίλησα. Όπως σε όλους. Γονάτισε μπροστά μου, και προσευχήθηκα γι' αυτόν. Δεν είναι άραγε τιμή της μονής, που έρχεται εδώ ένας άνθρωπος άλλης εθνότητας, άλλης θρησκείας και κοσμοθεωρίας, και ζητεί να προσεγγγίσει τη δική μας; Όσο για το ότι, όπως λένε, μένει σε πολυτελή σουίτα, εσείς που μένετε στην ίδια πτέρυγα και που είδατε "τη σουίτα του Καρόλου", περιγράψτε την στον κόσμο».
Ναι. Όντως, δίχως να το ζητήσουμε, φιλοξενηθήκαμε στη λεγόμενη, περιπαικτικώς και ειρωνικώς από τους Αγιορείτες, «πτέρυγα του Καρόλου». Είδα και το δωμάτιό του, και τον υπόλοιπο χώρο.
Το δωμάτιο είναι όπως όλα τα ανακαινισθέντα. Μονόκλινο, μικρό (περίπου 15 τ.μ.), με ένα απλό κρεβάτι, καθαρά, λευκά σεντόνια, δύο κουβέρτες καφέ, μία κρεμάστρα-καλόγερος, ένα κομοδίνο, μια λάμπα στο κομοδίνο, ένα μικρό γραφείο και τίποτ' άλλο.
Το μπάνιο είναι έξω, και το μοιράζονται άλλα 4 δωμάτια. Υπάρχει, ακόμα, μια μικρή κουζινίτσα, κοινή, και ένα μικρό σαλονάκι για ξένους. Σ' αυτή την πτέρυγα, μας είπαν, θα μπορούσε να φιλοξενηθεί κάποιος άλλος επίσημος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ας πούμε, και θεωρούν «απολύτως φυσιολογικό να είναι λίγο πιο άνετη και προσεγμένη» από τους άλλους χώρους.
«Μη γίνετε Βατικανό!»
Οι επισκέπτες της μονής, ο αριθμός των οποίων δεν φαίνεται να έχει επηρεαστεί από τα πρόσφατα γεγονότα, δείχνουν να τηρούν μια απόσταση από αυτά. Δεν ακούσαμε, ανάμεσα στους επισκέπτες, πολλές συζητήσεις τις τρεις μέρες που μείναμε εκεί.
Μιλήσαμε με μερικούς. Οι πιο τακτικοί επισκέπτες ήταν, ας πούμε, και οι πιο «υποστηρικτικοί» προς τη μονή, τον ηγούμενο και, κυρίως, τους μοναχούς. Εκείνοι που «ανέβαιναν» για πρώτη φορά ήταν πιο σιωπηλοί και λιγότερο εκδηλωτικοί. Ακούσαμε μερικούς από αυτούς, σε συζητήσεις με μοναχούς, να τους λένε «κάντε ό,τι μπορείτε για να κρατήσετε την πνευματικότητα του Αγίου Όρους και μην το μετατρέψετε σε Βατικανό, που ως και δική του τράπεζα έχει».
