Ζωηφόρος

Όψεις της νηστείας, του Κωνσταντίνου Κορναράκη,

Όψεις της νηστείας

κατά τη θεολογία της Εκκλησίας

του Κωνσταντίνου Κορναράκη

Επίκουρου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής, ΕΚΠΑ

Τα τελευταία χρόνια, ως αντίδραση στο πνεύμα κόρου και υπερβολής που διέπει τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, έχει διαμορφωθεί μια τάση προβολής και επαίνου της νηστείας, ως αποχής από ορισμένες τροφές, θεωρουμένης ως σημαντικής παραμέτρου της υγιεινής και εν γένει του ευ ζην. Οπωσδήποτε, στα θετικά σημεία αυτής της τάσεως θα μπορούσε κάποιος να προσμετρήσει το γεγονός ότι εγείρεται ένας ουσιαστικός προβληματισμός, προερχόμενος από την κοινή εμπειρία της φύσεως που φθείρεται, ο οποίος ενδεχομένως θα μπορούσε να αποτελέσει γόνιμο ερέθισμα εισαγωγής του ανθρώπου σε πορεία αυτογνωσίας, παρά τις εγγενείς δυσκολίες: όταν λ.χ. η νηστεία περιορίζεται μόνον στις τροφές, μεταλλάσσεται σε άσκηση υγιεινής διατροφής, χάνοντας όμως το υπαρξιακό της βάθος.

Αναμφιβόλως, ως κατάφαση της φύσεως, η νηστεία κατέχει σημαντική θέση στα διάφορα θρησκεύματα, για λόγους ασκήσεως, καθάρσεως, πένθους ή ικεσίας. Στα πλαίσια όμως αυτά, η νηστεία αποκτά άλλο νόημα από αυτό που λαμβάνει στον χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και πιθανή σύγχυση των ιδιαιτεροτήτων μπορεί να οδηγήσει σε ηθικές πρακτικές, απονευρωμένες από τον δυναμισμό του βιώματος της ορθόδοξης πνευματικότητας.

Πράγματι, στον χώρο της ορθόδοξης πνευματικής ζωής, η νηστεία καθίσταται αντιληπτή ως συνολική θεώρηση ορισμένου τρόπου ζωής του οποίου η δυναμική δεν είναι δυνατόν να εξαντλείται στην αποχή από τα βρώματα: η φυσική αρετή ορισμένων ανθρώπων, λ.χ. να δεικνύουν εγκράτεια ή και αδιαφορία προς συγκεκριμένες τροφές, δεν εγγυάται τη βίωση της νηστείας ως γεγονότος που συναρπάζει την όλη ύπαρξη, σώμα και ψυχή, και αντλεί τη δυναμική του από το διάλογο του ανθρώπου με τον εσωτερικό του κόσμο.

Ήδη, κατά την οριοθέτηση των υπαρκτικών θεμελίων της νηστείας στην σκέψη των Πατέρων της Εκκλησίας, παρατηρούμε ότι σε αντίθεση με άλλες πνευματικές διεργασίες (όπως η προσευχή και η σιωπή), όπου ο άνθρωπος καλείται να ασκήσει τις έλλογες δυνάμεις της ψυχής του, εδώ οφείλει κυρίως να υποτάξει τις άλογες ορμές του σώματος. Άλλωστε κατά τον Ιωάννη τον Σιναΐτη, «όσο υποφέρει η κοιλία, ταπεινώνεται το καρδιακό φρόνημα• όσο όμως η κοιλία ικανοποιείται, τότε επαίρεται για την ισχύ του ο (εμπαθής) λογισμός». Γι’ αυτό, ένα τροπάριο του Τριωδίου καλεί τον άνθρωπο να μην θεωρήσει τη νηστεία μόνον ως αποχή βρωμάτων, αλλά κυρίως αποξένωση από κάθε υλικό πάθος, ώστε αφού υποδουλώσει το σαρκικό φρόνημα που τον τυραννά, να καταστεί άξιος της μεταλήψεως του Αμνού.

Θεωρώντας λοιπόν τη ζωή του υπό το πρίσμα της νηστείας και προπαρασκευαζόμενος για την τροφή του Αμνού, ο έσω άνθρωπος προγεύεται την παραδείσιο κατάσταση από την οποία εξέπεσε, ακριβώς διότι αστόχησε στη δοκιμασία της νηστείας• «εξαιτίας της λαιμαργίας γυμνωθήκαμε της χάριτος του Θεού και εξοριστήκαμε», λέγει κάποιο άλλο τροπάριο του Τριωδίου. Καταξιώνοντας, λοιπόν, ο άνθρωπος τα βιώματα μετανοίας του δια της νηστείας, επιστρέφει στην ακρίβεια των αισθήσεων, δηλαδή προσανατολίζει τη σκέψη του στον Θεό, απελευθερωμένος από οιαδήποτε ταύτιση με προκλήσεις ψευδαισθητικής αξίας, οι οποίες σκοτίζουν τη λειτουργία της φύσεώς του και αποκτά τη διαύγεια να αντικρίζει χωρίς αλλοιώσεις των αξιολογικών του κριτηρίων την προοπτική της υπαρξιακής του ολοκληρώσεως.

Ωστόσο, η παρατήρηση του Μ. Βασιλείου ότι η νηστεία ρυθμίζει αρμονικώς και με άριστο τρόπο τις σχέσεις των ανθρώπων (Περί νηστείας, Α΄, §7), καθιστά επίσης σαφές ότι ως όρος σχέσεως, η βίωση της νηστείας αποτελεί ένα από τα θεμέλια της Ορθόδοξης Εκκλησιολογίας. Ήδη από τα προφητικά βιβλία πληροφορούμεθα ότι το αληθινό νόημα της νηστείας αναζητάται στο καμίνι της δοκιμασίας των διαπροσωπικών σχέσεων του ανθρώπου με τον αδελφό του (Ησ. 58, 2-11). Εξ άλλου, ο Μ. Βασίλειος επισημαίνει ότι αληθής νηστεία θεωρείται «η του κακού αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους, καί επιορκία», δηλαδή αλλοτρίωση από βιώματα βίας που ορίζουν την καταδυνάστευση του άλλου στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επομένως, αν και φαίνεται ότι η νηστεία είναι πρακτική η οποία καταφάσκει την εσωστρέφεια του καθ’ έκαστον ανθρώπου, εντούτοις η αληθής νηστεία, ως προετοιμασία μάλιστα μετοχής στην Ευχαριστιακή σύναξη, αποτελεί κριτήριο κοινωνίας προσώπων.

Υπό την έννοια αυτή, η Θεολογία της Εκκλησίας καθοδηγεί τον άνθρωπο στην κατανόηση ότι η βίωση της νηστείας, με κύριο σημείο αναφοράς τη Θ. Ευχαριστία, περιλαμβάνει ένα ολόκληρο πλέγμα πνευματικών ασκήσεων, άξονα του οποίου αποτελεί η αποχή από ορισμένα βρώματα, αλλά δεν είναι η αποχή αυτή που ορίζει την ποιότητα της νηστείας. Απλώς, η αποχή βρωμάτων σμιλεύει την εσωτερική πνευματικότητα του ανθρώπου εκείνου που φρονεί ότι το σημαντικότερο κάτοπτρο δικαιώσεως των επιλογών του αυτών είναι το βλέμμα του αδελφού του.

 

Αγιολογιο

Αγιον Ορος

Αγιοι της Λεσβου

©2005-2016 Zoiforos.gr || Σχεδίαση - Ανάπτυξη Lweb.GR

Login or Register

Register

User Registration
or Cancel