Ζωηφόρος

Πνεύμα ενοποιόν..., του Πατριάρχου Ρουμανίας κ. Δανιήλ,

Πνεύμα ενοποιόν

κατάλλαξον τον λαόν σου

του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ρουμανίας

κ. Δανιήλ

από το βιβλίο «Ελθέ, Πνεύμα Άγιον, ανακαίνισον πάσαν την κτίσιν»,

Εκδόσεις Τέρτιος,  Κατερίνη, 1991

Η ζωή της Εκκλησίας δια μέσου των αιώνων,

εμπειρία της ενοποιού δυνάμεως του Αγίου Πνεύματος

Η μυστηριακή, λειτουργική και ασκητική πνευματικότητα της Εκκλησίας αποτελεί, από Ορθοδόξου απόψεως, τον κατ' εξοχήν χώρο μιας βιωματικής πνευματολογίας. Με άλλα λόγια, η όλη πνευματική ζωή της Εκκλησίας είναι μία συνεχής Πεντηκοστή, μία ασταμάτητη πορεία κατά την οποία η έκχυση του Αγίου Πνεύματος συνεχίζεται μέχρι την τελική καταλλαγή όλης της κτίσεως εν Χριστώ Ιησού. Το Άγιο Πνεύμα, πού ως Πνεύμα κοινωνίας ήταν ενεργό όταν η ανθρώπινη φύση και ο θείος Λόγος ενώθηκαν σε μία υπόσταση, επιδημεί τώρα σε όλη την δημιουργία και εργάζεται την καταλλαγή των πάντων εν Χριστώ.

Πράγματι, το Πνεύμα το Άγιο εκχέεται σε όλη την κτίση μέσα από το πνευματοποιημένο σώμα του αναστάντος Χριστού, γιατί το σώμα εκείνο απέβαλε όλα τα στοιχεία και όλα τα έργα της σαρκός πού είναι συνδεδεμένα με την επίγειο ζωή και επισκιάζουν την λάμψη και φανέρωση του Αγίου Πνεύματος1.

Πολλοί είναι οι τρόποι με τους οποίους αποκαλύπτεται στον κόσμο η καταλλακτική και ενοποιός δύναμη του Αγίου Πνεύματος. Ας αναφέρομε εδώ μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα:

α) Η ενοίκηση του Αγίου Πνεύματος στα μέλη της Εκκλησίας καθίστα αυτά ικανά να ομολογήσουν ενωμένα, σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της υφηλίου καθώς και δια μέσου όλων των εποχών, την κυριότητα και θεότητα του Χριστού. Η κοινή αύτη ομολογία της πίστεως προϋποθέτει βέβαια την εν Αγίω Πνεύματι μετάνοια του νου και της καρδιάς. Μπορούμε να υπενθυμίσαμε ότι στην συνάφεια αύτη, το Άγιο Πνεύμα οικοδομεί την ενότητα της Εκκλησίας ως συνοδικότητα και καθολικότητα.

β) Η προσευχή δι' αλλήλους και για όλο τον κόσμο αποτελεί και αύτη την αδιάλειπτη φανέρωση της ενοποιού παρουσίας του Αγίου Πνεύματος μέσα στην Εκκλησία, γιατί σφραγίζει τον θρίαμβο της αγάπης εναντίον κάθε εγωκεντρικού τρόπου υπάρξεως. Η προσευχή αυτή είναι η δύναμη εκείνη πού εναρμονίζει τον πλούτο των διαφόρων χαρισμάτων και επιτρέπει την επισήμανση των πολλαπλών αναγκών της εκκλησιαστικής κοινότητος.

γ) Η κοινωνία των αγίων δια μέσου των αιώνων μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η πιο σημαντική φανέρωση της ενοποιού και αγιαστικής δυνάμεως του Αγίου Πνεύματος. Η τιμή και ο εορτασμός της μνήμης των αγίων όλων των εποχών δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αναγνώριση και η βιωματική εμπειρία της ενεργού παρουσίας του Αγίου Πνεύματος μέσα στην ενωμένη εν Χριστώ ανθρωπότητα. Ο εορτασμός της μνήμης των «Αγίων Πάντων» την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή είναι η καλλίτερη ίσως ένδειξη ότι ο σκοπός της εκχύσεως του Αγίου Πνεύματος έχει ήδη επιτευχθεί. Κοινή λατρεία και κοινή συμμετοχή στα μυστήρια χωρίς κοινό εορτασμό της μνήμης των αγίων δεν μπορούν να αποτελέσουν πλήρη και ολοκληρωμένη έκφραση της ενότητας της Εκκλησίας. Είναι αδύνατο να χωρίσομε με απόλυτη σαφήνεια την δογματική συμφωνία των Πατέρων της Εκκλησίας (consensus patrum), την συμφωνία δηλαδή και ενότητα εν τη πίστει, από την μυστηριακή και λειτουργική κοινωνία των αγίων (communion sanctorum), τον εορτασμό της κοινωνίας των αγίων, γιατί η ενότητα της Εκκλησίας είναι πάνω από όλα υπαρξιακή και εσχατολογική.

δ) Η συμφιλιωτική και ενοποιός δύναμη του Αγίου Πνεύματος βιώνεται με την έντονη αγάπη προς τον Θεό και προς τον πλησίον, μέσα στην καθημερινή μας ζωή, όταν μπορούμε στο πρόσωπο του πλησίον να συναντήσαμε τον Χριστό, όταν μπορούμε στο πρόσωπο του κάθε συνανθρώπου να ανακαλύψομε όλη την ανθρωπότητα, όταν μπορούμε να αισθανθούμε υπεύθυνοι για όλη την δημιουργία. Αυτή άλλωστε είναι η εμπειρία των αγίων, επειδή ακριβώς το Πνεύμα του Χριστού, ενοικεί σ' αυτούς και τους καθιστά ικανούς να διακρίνουν μεταξύ αληθείας και ψεύδους, να συλλαμβάνουν τον τελικό σκοπό της δημιουργίας του κόσμου.

Σκοπός της εν Αγίω Πνεύματι ενότητος είναι η Βασιλεία του Θεού

Όλη η μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, πού αρχίζει ήδη με την συμμετοχή μας στο μυστήριο του βαπτίσματος, δείχνει ξεκάθαρα ότι ο απώτερος σκοπός της ενανθρωπήσεως του Χριστού, του πάθους, της αναστάσεως και της ενδόξου αναλήψεως του στους ουρανούς και της εκ δεξιών του Πατρός καθέδρας, όπως ακριβώς και της εκχύσεως του Αγίου Πνεύματος την ημέρα της Πεντηκοστής είναι να προσφέρουν στον άνθρωπο και σε όλη την δημιουργία την δυνατότητα να γίνουν κοινωνοί της αιωνίου ζωής της Βασιλείας του Θεού. Μιας βασιλείας, η οποία στην ορθόδοξη θεολογική και πνευματική παράδοση ταυτίζεται με την «Βασιλεία του Πατρός, και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος».

Έτσι, λοιπόν, όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας, τελούμενα εν τη δυνάμει του Αγίου Πνεύματος με την συμμετοχή και συνεργασία της Εκκλησίας, αποβλέπουν στην Βασιλεία του Θεού. Η μυστηριακή δηλαδή ζωή της Εκκλησίας, ως εσχατολογική θεανδρική ζωή του αναστάντος Χριστού, είναι πρόγευση και συμμετοχή στην Βασιλεία του Θεού.

Η μεταμόρφωση του κόσμου, πού εγκαινιάσθηκε με το ένδοξο σώμα του αναστάντος Χριστού, γεμάτο από την δύναμη του Αγίου Πνεύματος, βιώνεται εδώ και τώρα πνευματικά, με την συμμετοχή στα μυστήρια της Εκκλησίας και με την εμπειρία της ζωής των άγιων: «Ο,τι βλέπαμε στο πρόσωπο του Σωτήρος, αντικατοπτρίζεται τώρα μέσα στα μυστήρια»2, παρατηρεί χαρακτηριστικά άγιος Λέων ο Μεγάλος. Και ο άγιος Μακάριος προσθέτει ότι «η δόξα της Βασιλείας είναι τώρα μία μυστική παρουσία στις ψυχές των αγίων, των οποίων τα σώματα θα λάμψουν μ' αυτή κατά την δευτέρα παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού».

Σκοπός της επικλήσεως του Άγιου Πνεύματος, σκοπός της αδιάλειπτης προσευχής μας να έλθει το Πνεύμα στην ευχαριστιακή κοινότητα και στα προσκομισθέντα δώρα και να μεταβάλει αυτά σε σώμα και αίμα του Χριστού δεν είναι η μεταβολή αυτή καθ' εαυτή, αλλά η κοινωνία και μέθεξη στην νέα ζωή του αναστάντος Χριστού, στην ζωή της επουρανίου βασιλείας. Γι' αυτό και κατά την τέλεση της θείας λειτουργίας, αμέσως μετά την επίκληση του Αγίου Πνεύματος, αναγινώσκομε την ευχή: «Ώστε γενέσθαι τοις μεταλαμβάνουσιν εις νήψιν ψυχής, εις άφεσιν αμαρτιών, εις κοινωνίαν του Αγίου σου Πνεύματος, εις βασιλείας ουρανών πλήρωμα». Πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας δεν δίστασαν να ταυτίσουν την εμπειρία της παρουσίας της μελλούσης Βασιλείας μέσα στον κόσμο με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος3, και τούτο, βέβαια, σε απόλυτη συμφωνία με το πνεύμα της προς Ρωμαίους Επιστολής (Ρωμ. 14,17).

Η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος, πού βιώνεται με την συμμετοχή μας στο μυστήριο της θείας ευχαριστίας, μας οδηγεί προς την πληρότητα της Βασιλείας του Θεού, προς την αιώνιο ζωή. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο μετά την μετάληψη των τιμίων δώρων προσευχόμεθα: «Ω Πάσχα το μέγα και ιερώτατον, Χριστέ, ώ σοφία και Λόγε του Θεού και δύναμις, δίδου ημίν εκτυπώτερον σου μετασχείν εν τη ανεσπέρω ημέρα της βασιλείας σου».

Εφ' όσον το Άγιο Πνεύμα «υπερεντυγχάνει υπέρ ημών στεναγμοίς αλαλήτοις» (Ρωμ. 8,26) για να εξασφαλίσει την παρουσία του μυστηρίου του Χριστού, μυστήριο το οποίο και καθιστά προσιτό στον κόσμο, και να ενδυναμώσει τον κόσμο αυτό ώστε να μπορέσει να βιώσει την κοινωνία με την Αγία Τριάδα, δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ότι —και ας προστρέξαμε εδώ για μία ακόμη φορά στους λόγους του Παύλου— «ει δε τις Πνεύμα Χριστού ουκ έχει, ούτος ουκ εστίν αυτού» (Ρωμ. 8,9). Σαν κάποια ηχώ της αποστολικής αυτής ρήσεως αντηχούν δια μέσου των αιώνων οι φωνές των αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας: «σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι να αποκτήσαμε το Άγιο Πνεΰμα»4.

Είναι, επομένως, σαφές ότι το να ανήκομε στον Χριστό και στην Εκκλησία —το Σώμα Χριστού, το οποίο συγκροτεί το Πνεύμα το Άγιο— εξαρτάται κατά πρώτο και κύριο λόγο από την κοινωνία μας με το Άγιο Πνεύμα. Γι' αυτό και καμμία επίγεια προσπάθεια να διατηρήσαμε την ενότητα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανάγκη της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος.

Σύγχρονος ορθόδοξος θεολόγος και ιεράρχης συνοψίζει επιγραμματικά τον τρόπο με τον οποίο βιώνεται μέσα στην Εκκλησία η εμπειρία του Αγίου Πνεύματος: «Η προσωπική παρουσία του Αγίου Πνεύματος είναι η νέα και ανακαινιστική δύναμη πού ενεργεί μέσα στον κόσμο. Είναι μία παρουσία ταυτόσημη με το ο Θεός μεθ' ημών, ο Θεός ενωμένος με το δικό μας πνεύμα. Χωρίς το Άγιο Πνεύμα ο Θεός είναι μακρυά, ο Χριστός ανήκει στο παρελθόν, το Ευαγγέλιο γίνεται γράμμα νεκρό, η Εκκλησία δεν διαφέρει από ένα οποιοδήποτε άλλο οργανισμό, η αυθεντία μεταβάλλεται σε κυριαρχία, η ιεραποστολή μετατρέπεται σε προπαγάνδα, η λειτουργική ζωή περιορίζεται στην ψιλή αναφορά και, τέλος, κάθε χριστιανική δράση εγκλωβίζεται μέσα στα στενά πλαίσια μιας ηθικής της δουλείας. Αντίθετα, εν Αγίω Πνεύματι και με την συνδρομή μιας αδιάλειπτης συνεργείας, ο κόσμος υψώνεται και στενάζει μπροστά στην ανατολή της βασιλείας, ο άνθρωπος πολεμάει την σάρκα (την γήϊνη φύση του), ο αναστάς Κύριος είναι παρών, το Ευαγγέλιο γίνεται δύναμη ζωής, η Εκκλησία μεταβάλλεται σε τριαδική κοινωνία, η αυθεντία ενδύεται τον χιτώνα της απελευθερωτικής διακονίας, η ιεραποστολή διαιωνίζει το μυστήριο της Πεντηκοστής, ή λειτουργική ζωή εναρμονίζει αναφορά και πρόγευση της Βασιλείας και η ανθρώπινη δράση εντάσσεται στην προοπτική της πορείας προς την θέωση»5.

Η χριστιανική ενότητα και η εν Αγίω Πνεύματι καταλλαγή

προϋποθέτουν την απελευθέρωση από κάθε εγωκεντρισμό

Η νέα ζωή και η ενότητα, πού αποκαλύπτονται εν Χριστώ και μεταδίδονται δια του Αγίου Πνεύματος, δεν είναι τίποτε άλλο παρά εκδήλωση και φανέρωση της αιώνιας ενότητος και κοινωνίας των τριών ξεχωριστών αλλά και άρρηκτα ενωμένων προσώπων της Αγίας Τριάδος. Όλη η ζωή της Αγίας Τριάδος είναι μία φανέρωση της οικονομίας της σωτηρίας μέσα από την αμοιβαία και εκούσια προσφορά του κάθε προσώπου προς τα άλλα δύο πρόσωπα.

Μέσα στην ζωή της Εκκλησίας το Άγιο Πνεύμα είναι το Πνεύμα της κοινωνίας επειδή ακριβώς είναι και το Πνεύμα της αιώνιας κοινωνίας στην ζωή της Αγίας Τριάδος. «Εκ του Πατρός εκπορευόμενον» (Ίω. 15,26) και «εν Υιώ αναπαυόμενον» (Ματθ. 3,16' Μάρκ. 1,10' Ίω. 1,32), το Άγιο Πνεύμα υπενθυμίζει ασταμάτητα και εις τον αιώνα στον μεν Πατέρα ότι έχει Υιό, στον δε Υιό ότι έχει Πατέρα. Αποκαλύπτει το Άγιο Πνεύμα και επιβεβαιώνει ότι η ζωή είναι μία αμοιβαία αυτοθυσία. Τέλος, μαρτυρεί περί του γεγονότος ότι εν Θεώ αλήθεια, ζωή και κοινωνία είναι έννοιες ταυτόσημες.

Έτσι μόνο μπορούμε να κατανοήσαμε τον Μέγα Αθανάσιο όταν λέγει ότι «το Άγιο Πνεύμα είναι το πλήρωμα της Αγίας Τριάδος».

Η μέχρι θανάτου σταυρού υπακοή του Υιού προς τον Πατέρα και Η ύψωση του Αναστάντος Χριστού, πού μετέχει σε όλη την δόξα και δύναμη του Πατρός (Φιλ. 2,6-11), είναι η φανέρωση της αμοιβαίας και εκούσιας προσφοράς των προσώ¬πων της Αγίας Τριάδος, μιας εκδηλώσεως αγάπης στην οποία μετέχει η ανθρωπινή φύση του σταυρωθέντος Χριστού και δι' αυτής όλη η δημιουργία (2 Κορ. 5,19' Κολ. 1,20). Στην αμφίδρομη αυτή κίνηση αγάπης και προσφοράς μεταξύ Πατρός και του ενανθρωπήσαντος Υιού το Άγιο Πνεύμα κατέχει θέση εξέχουσα και λαμβάνει μέρος ενεργό: ο Χριστός «δια Πνεύματος αιωνίου εαυτόν προσήνεγκεν τω Θεώ» (Έβρ. 9,14) και ανέστη εν τη δυνάμει του Αγίου Πνεύματος (Ρωμ. 8,11).

Η μυστηριακή αυτοθυσία του Υιού επιτελείται μέσα σε ένα πνεύμα ελεύθερης υπακοής προς τον Πατέρα για να μας δείξει και διδάξει ότι επειδή η ίδια η φύση της θεότητας είναι μία αιώνια προσφορά, η ανθρώπινη ύπαρξη πού δημιουργήθηκε κατ' εικόνα Θεού οφείλει και αυτή να ακολουθήσει το ίδιο παράδειγμα: «Δια τούτο ο πατήρ με αγαπά, ότι εγώ τίθημι την ψυχήν μου, ίνα πάλιν λάβω αυτήν. Ουδείς αίρει αυτήν απ' εμού, αλλ΄ εγώ τίθημι αυτήν απ΄ εμαυτού, εξουσίαν έχω θείναι αυτήν, και εξουσίαν έχω πάλιν λαβείν αυτήν' ταύτην την εντολήν ελαβον παρά του πατρός μου» (Ίω. 10,17-18).

Η δύναμη της εν αγάπη θυσίας του Χριστού είναι η δύναμη του Αγίου Πνεύματος πού μεταδίδεται σε όλους όσους πιστεύουν στον Χριστό. Έτσι εξηγείται γιατί οι απόστολοι υπεγράμμισαν με τόση έμφαση την σημασία της ενοικήσεως του Πνεύματος του Χριστού στις καρδιές των χριστιανών (Γαλ. 4,6). «Εν τούτω εφανερώθη η αγάπη του Θεού εν ημίν, ότι τον υιόν αυτού τον μονογενή απέσταλκεν ο Θεός εις τον κόσμον ίνα ζήσωμεν δι' αυτού» (1 Ίω. 4,9). «Εν τούτω γίνωσκομεν ότι εν αυώ μένομεν και αυτός εν ημίν, ό'τι εκ του Πνεύματος αυτοί) δέδωκεν ημίν» (1 Ίω. 4,13).

Η ενότητα την οποία το Άγιο Πνεύμα προσκομίζει και χαρίζει στον κόσμο περιγράφεται ως αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης και εγκράτεια (Γαλ. 5,22). Πάνω στους καρπούς αυτούς στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της εκκλησιαστικής ενότητας και τα χαρίσματα αυτά απαιτεί όσο τίποτε άλλο η βίωση της ενότητος αυτής. Όπως είναι γνωστό, στον αντίποδα των καρπών του Πνεύματος βρίσκονται οι πράξεις της επίγειας υπάρξεως, τα έργα της σαρκός, όπως οι φιλονικίες, οι προσωπικές φιλοδοξίες, οι αιρέσεις και ο φθόνος. Στην προκειμένη περίπτωση βασικό πρόβλημα του αποστόλου είναι «ότι οι τοιαύτα πράσσοντες βασιλείαν Θεού ου κληρονομήσουσιν» (Γαλ. 5,21). Δεν πρόκειται εδώ για μία απλή διαπίστωση μόνο αλλά κυρίως για μία κλήση προς μετάνοια.

Πράγματι, μέσα στην ζωή της Εκκλησίας, η εμπειρία της καταλλακτικής δυνάμεως και ενεργείας του Αγίου Πνεύματος αρχίζει με την μετάνοια, την μεταστροφή από ένα αυτάρκη και εγωκεντρικό τρόπο ζωής προς την κοινωνία αγάπης με τον Θεό και τον πλησίον. Θεωρούμενο μέσα σε μία τέτοια προοπτική, το μυστήριο της εξομολογήσεως και της αφέσεως των αμαρτιών είναι το μυστήριο εκείνο πού μας βοηθεί να συνειδητοποιήσαμε και βιώσομε το γεγονός ότι το Άγιο Πνεύμα ελέγχει τον κόσμο «περί αμαρτίας και περί δικαιοσύνης και περί κρίσεως» (Ίω. 16,8) καθώς και περί απιστίας και περί ελλείψεως αγάπης. Ταυτόχρονα, με την δύναμη την οποία έχει λάβει από τον Χριστό, η Εκκλησία μπορεί να παράσχει την άφεση αμαρτιών σε όσους μετανοούν ειλικρινά, μπορεί να τους συμφιλιώσει με τον Θεό και να τους ενσωματώσει και πάλι στο μυστικό σώμα του Χριστού (Ίω. 20,22-23).

Την καταλλακτική και ενοποιό δύναμη του Αγίου Πνεύματος βιώνομε με την μετάνοια και την πνευματική ανακαίνιση της ζωής μας, με την απελευθέρωση μας από τα εγωιστικά πάθη, όταν προστρέχαμε σε φωτισμένους πνευματικούς, όταν ζούμε μέσα σε μία πραγματική κοινότητα οπού μπορούμε να ανακαλύψαμε και διαπιστώσαμε ότι η πραγματική μετάνοια μεταβάλλεται αμέσως σε πηγή αληθινής χαράς και σε άρρητη δύναμη θεραπείας της κάθε συντετριμμένης καρδιάς.

Αντί για οποιοδήποτε άλλο επίλογο, θα πρέπει ίσως να θέσομε σε εαυτούς και αλλήλους το ερώτημα αν και κατά πόσο μπορούμε να διακρίνομε μέσα στην οικουμενική κίνηση κάποια παρουσία του Αγίου Πνεύματος, την ενέργεια του μεταξύ των διηρημένων χριστιανών πού εργάζεται την μεταστροφή του νου και της καρδιάς, την καταλλαγή και την ανακαίνιση μας με τους θεολογικούς διάλογους, με την προσευχή, με την συνεργασία και με την αμοιβαία συμπαράσταση.

(Δημοσιεύθηκε αγγλικά στον τόμο «Come, Holy Spirit, Renew the Whole Creation» — An Orthodox Approach, έκδοση της Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού Βοστώνης. Απόδοση από τα αγγλικά Γ.Ν.Λ.)

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.  Dumitru Staniloae, Teologia dogmatica ortodosa, Bucharest, 1978, τόμ. 2ος, σσ. 201-203. Πρβλ. και Ronald Roberson, Contemporary Romanian Orthodox Ecclesiology, Roma, Pontificium Institutum Orientale, 1988, σσ. 7-8.

2.  Λέοντος του Μεγάλου, Όμ. 74, ΜΡΙ 54, 398.

3.  Πρβλ. Ευαγρίου του Ποντικού, Περί Προσευχής 58. Γρηγορίου του Νύσσης, Περί Κυριακής Προσευχής, MPG 44,11570. Μαξίμου του Ομολογητού, MPG 90,884Β.

4.  Αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ.

5 Ignatius IV, Patriarch of Antioch, Resurrection and Modern Man, New York, SVP, 1985.

Αγιολογιο

Αγιον Ορος

©2005-2016 Zoiforos.gr || Σχεδίαση - Ανάπτυξη Lweb.GR

Login or Register

Register

User Registration
or Cancel