Εκ των όρων "νεωτερικότης" και "ετερότης", ο μεν πρώτος εκφράζει την πρόοδο, την ανέλιξη, τις μεταλλάξεις, τις κατά το μάλλον ή ήττον άμεσες ή πλάγιες αλλαγές στη ζωή και δράση της Εκκλησίας. Οι αλλαγές αυτές εισάγουν στον εκκλησιαστικό κόσμο τα στοιχεία του νέου, του νεοφανούς, του αναγεννητικού, του αναζωογονητικού κλπ. Αυτό σημαίνει ότι η νεωτερικότης, χωρίς να θέλει να εγγίσει το εκκλησιαστικό και δογματικό "πιστεύω" του Ορθοδόξου λαού του Θεού, χωρίς να θίγει την ορθοδοξία και ορθοπραξία της Εκκλησίας μας, αναφέρεται σε όλα εκείνα τα στοιχεία, που μπορούν να θεωρηθούν εξελίξιμα και μεταβλητά στην Ορθοδοξία, χωρίς εκ των προτέρων να μας ωθεί και να μας επιβάλλεται ως "εξελικτέο" και ως "κατ' ανάγκην νεωτεριστικό" στοιχείο. Κάτι τέτοιο δεν αλλοίωνε οριστικά τα ουσιώδη γνωρίσματα της Ορθοδοξίας.
Την ετερότητα δε συγκροτούν ασφαλώς οι "έτεροι", οι άλλοι, οι εκτός της Ορθοδοξίας, αλλά και ευρύτερα, οι εκτός του χριστιανισμού. Δηλαδή οι διάφορες "Εκκλησίες", οι διάφορες Ομολογίες και τα παρακλάδια τους, οι άλλες θρησκείες, κυρίως οι μονοθεϊστικές, ήτοι ο Ιουδαϊσμός και το Ισλάμ, αλλά και όλες οι λοιπές της Άπω Ανατολής, της Αφρικής κλπ.
Αυτοί είναι οι "έτεροι" που συνθέτουν τη θρησκευτική ετερότητα γύρω μας. Οι ίδιοι όμως έτεροι αποβαίνουν και οι "εταίροι" μας, αυτοί δηλαδή με τους οποίους συνυπάρχουμε, συναντώμαστε, συναλλασσόμαστε και βρισκόμαστε σε ένα διάλογο, που έχει παρελθόν αιώνων, αλλά και ένα σύγχρονο παρόν με τους διμερείς και πολυμερείς διαλόγους, που είναι σε εξέλιξη, είτε έχουν αυτοί κάποια προοπτική, είτε δεν έχουν. Πάντως όλοι αυτοί, ως "έτεροι" και ως "εταίροι" είναι η θρησκευτική μας ετερότητα και καλούμαστε να καθορίσουμε τη στάση μας απέναντί τους.
Για την Ορθοδοξία η νεωτερικότης δεν τίθεται σαν πόλος έλξεως γι' αυτήν, σαν κάτι δηλ. που έχει απόλυτη προτεραιότητα για τη ζωή και τη δράση της. Για την Ορθοδοξία η πρώτη και άμεση προτεραιότης είναι ο άνθρωπος και οι σχέσεις του με το Θεό και τους συνανθρώπους του, σε μια κοινωνία πιστών σωστά θεμελιωμένη και σωστικά για τον άνθρωπο και τον κόσμο λειτουργούσα, που αποβλέπει στη σωτηρία, στη χάρη, στον αγιασμό και στην τελική φορά και ανάταση του ανθρώπου προς το Θεό. Η νεωτερικότης δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά είναι ως τόσοι διαρθρωτικοί τρόποι βοήθειας και στηρίξεως του ανθρώπου για να υπάρξει μια σωστή και πλήρως αποδοτική προσέγγισή του από την Εκκλησία. Αυτή είναι η εκθεολογημένη τοποθέτησις της Ορθοδοξίας έναντι της νεωτερικότητος.
Επίσης η νεωτερικότης δεν νοείται ως κάτι που πρέπει να ισχύσει σαν ένα a priori στοιχείο, σαν κάτι δηλαδή που επιβάλλεται στην Ορθοδοξία έξωθεν και που πρέπει να προσχεδιασθεί, να προσδιορισθεί και τελικά να υποβληθεί στην εντός της Εκκλησίας πορεία του κάθε πιστού. Δεν είναι δηλαδή ένας ειδικός στόχος για την Εκκλησία, μαζί με όλους τους άλλους μυστικούς και μυστηριακούς στόχους που προτάσσει η Εκκλησία, ως απαραίτητους για τη σωτηρία.
Χωρίς να διακινδυνευτεί ότι για την Ορθοδοξία είναι στοιχείο απαράβατο, απαραβίαστο, ανεξέλικτο, απαρέγκλιτο, και τέτοια είναι τα της πίστεως και της διδασκαλίας της, και ισχύει επομένως κατ' ακρίβειαν το του κανόνος, ότι "εις τα της πίστεως οικονομίαν ου χωρεί", τα λοιπά εκ των εαυτής ημπορούν να προωθηθούν και να προβληθούν εις τους "εκτός αυτής", εις τους ετέρους, εις τους λοιπούς, με διάθεση πάντοτε συγκατάβασης, προσφοράς και εκσυγχρονισμένου "ανοίγματος" προς αυτούς εν ονόματι των όρων της νεωτερικότητος.
Υπάρχει άλλωστε η μακρά σειρά τρόπων και μεθόδων που εφάρμοσαν οι χριστιανικοί αιώνες, προκειμένου να μην κλείσουν πόρτες και να μην υπάρξουν απομονώσεις της Ορθοδοξίας, που θα οδηγούσαν σε αδιέξοδα. Η ιστορία των διαχρονικών σχέσεων της Ορθοδοξίας με τις ιστορικές αιρέσεις και τα ατελείωτα σχίσματα, είναι γεμάτη από παραδείγματα εξοικονομήσεως των πραγμάτων. Μόνο όταν τα πράγματα οδηγούσαν σε αδιέξοδα, η Ορθοδοξία σκλήρυνε τις θέσεις της. Άλλως, οι προς τις θρησκευτικές ετερότητες στάσεις της Ορθοδοξίας ήταν πάντοτε ανθρώπινες και συγκαταβατικές.
Διό και η τοιαύτη τοποθέτησις της Ορθοδοξίας δεν εθεωρείτο - και δεν πρέπει να θεωρείται - ούτε ως προδοσία της Ορθοδοξίας, ούτε ως στήσιμο παγίδων γι' αυτήν, ακόμη κι αν υπάρχουν δείγματα κακοπιστίας ή τάσεις αμετανοησίας από την ετέρα πλευρά.
Όσον αφορά τα "ιστορικά προνόμια" υπήρξαν. Και επέζησαν. Και επιζούν μερικά, όπου και όσο εγχωρούν. Αλλά, αν οι Εκκλησίες κοιτάζονταν στον καθρέφτη της βιουμένης πραγματικότητος, στον απλό όμως καθρέφτη, ούτε στον κυρτό, ούτε στον κοίλο, θα διαπίστωναν ότι ο όρος "ιστορικά προνόμια" - με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει - και μαζί μ' αυτά οι ιστορικές, δογματικές και άλλες αλαζωνίες και υπερβολές τους δεν θα είχαν πια καμιά σημασία. Τουλάχιστον για μας τους Ορθοδόξους, πέραν της εκκλησιακής και εκκλησιολογικής αυτοσυνειδησίας μας, άκαιρες εξάρσεις και ψευδαισθήσεις δεν έχουμε. Αντιθέτως. Έχουμε συνείδηση ότι, πέραν από την Μίαν, Αγίαν, Καθολικήν και Αποστολικήν Εκκλησία μας, υπάρχουν οι "αναδενδράδες" του Χριστιανισμού, όπως έλεγε πριν από 100 ακριβώς χρόνια το 1902 η περίφημη εγκύκλιος "προς τας χριστιανικάς Εκκλησίας" του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Υπάρχουν οι έτεροι και εταίροι μας. Υπάρχουν οι "συν υμίν" Χριστιανικές Ολότητες, που δεν μπορούν να αγνοηθούν, όπως υπάρχουν και όλες οι άλλες θρησκείες, και όλοι οι άλλοι πολιτισμοί και μη-πολιτισμοί, οι ξένες ιδεολογίες και τα παράλληλα ρεύματα, που αυξάνουν σαν χιονοστιβάδες και εισορμούν στους χώρους μας, στους χριστιανικούς χώρους.
Και αυτομάτως τίθεται το πρόβλημα της αυτοάμυνας. Είναι ένα πρόβλημα που έντονα γνώρισε και αισθάνθηκε η Ορθοδοξία, δίνοντας στην αυτοάμυνά της είτε τη μορφή ιδεολογικής αντιστάσεως, και τέτοια ήταν και είναι η Ορθόδοξη Θεολογία της, είτε τη μορφή συντεταγμένης αντιστάσεως, τόσο μέσα στα πλαίσια του θεοκρατικού πολιτεύματος του Ορθόδοξου Βυζαντίου, όπου ο ρόλος του IMPERIUM, εκπροσωπουμένου στο θεσμό του Ορθοδόξου Αυτοκράτορος, που σαν κύριος φορεύς του προνομιούχου πνεύματος της Ορθοδοξίας, έδινε τις δυνατότητες και τα μέσα για τη δημιουργία προνομιακών προϋποθέσεων για την Εκκλησία, όσο και εκτός αυτών των πλαισίων, όταν η Εκκλησία έδινε τις δικές της μάχες προς τους έσωθεν και έξωθεν εχθρούς της.
Δεν πρέπει να μας διαφύγει και η ετέρα πραγματικότης των αντιθέτης κατευθύνσεως καταστάσεων μέσα στη βυζαντινή χιλιετία, όπου η Ορθοδοξία γνώρισε μειώσεις και ελαχιστοποιήσεις στα οποιαδήποτε προνόμιά της, ώστε να μη εγχωρούν εθισμοί οποιασδήποτε υφής. Τέτοιες ήταν οι πικρές εμπειρίες της Εικονομαχίας, δύο και πλέον αιώνων, των Σταυροφοριών, της λατινικής καταλήψεως της Κων/πολεως, η εβδομηκονταετής εξορία στη Νίκαια, οι ψευδάδελφες, ψευδενωτικές σύνοδοι με τη Δύση, ο αδυσώπητος θεολογικός αγών για τον Ησυχασμό, και τελικά η άλωση της Κων/πολεως και οι επακολουθήσαντες αιώνες του γνωστού Οθωμανικού ζυγού, αλλά και αι πιέσεις των ακατονόμαστων προσηλυτιστικών διεκδικήσεων και ραδιουργιών, των εκ της Δύσεως προερχομένων.
Η Ορθοδοξία προσφέρεται. Είναι ανοικτή προς όλας τας μορφάς διαχριστιανικής και διαθρησκειακής συνυπάρξεως και αντιστοίχων επαφών. Αυτά δε πράττουσα και προωθούσα αποβαίνει συνεπής προς εαυτήν και πάντα έτερον.
Όταν η Ορθοδοξία είναι μειονότης, πρώτη δυνατότητα είναι η παρουσίαση με λόγους, με διάλογο, ή έστω και με μια απλή προσωποπαγή αναστροφή, η παρουσίαση και ενεργοποίηση των βασικών αντιλήψεων, ότι πλειονότης και μειονότης συναντώνται στον Ένα Θεό των πάντων, ότι συμπίπτουν, σε ένα ελάχιστο έστω ποσοστό, οι ηθικές και κοινωνικές τοποθετήσεις των δύο πλευρών και όλα αυτά με τρόπο απλό και πειστικό και με πρακτικές που δεν μπορούν να διαμφισβητηθούν για το καλοπροαίρετό τους και την έμπρακτη εφαρμογή τους. Ο δεύτερος τρόπος θα ήταν η αναμονή της κατάλληλης στιγμής για μια οποιαδήποτε δυναμικότερη αντίσταση και αναμέτρηση της πιεζόμενης μειοψηφίας με την συνθλίβουσα πλειοψηφία. Ζούμε όλοι την περίοδο αυτή τις τραγικότητες μιας τέτοιας αναμέτρησης.
Εν πάσει περιπτώσει για τον πρώτο και απόλυτα ειρηνικό τρόπο, και αν ακόμη αυτός δεν αποδώσει καρπούς, η Ορθόδοξη μειοψηφούσα πλευρά πρέπει να τον δοκιμάσει και άπαξ και δις και πολλάκις, με την ελπίδα ότι "κάτι μπορεί να αλλάξει". Κι αν δεν αλλάξει σήμερα θα αλλάξει ίσως αύριο. Κι αν δεν αλλάξει ούτε αύριο, η ορθόδοξη πλευρά θα έχει κάμει το καθήκον της.
Όταν η ορθόδοξη πλευρά είναι πλειοψηφούσα, αν δεν υπάρχει ύπουλη και υποβόσκουσα διεισδυτική πρόθεση, δεν έχει κανένα λόγο να καταφύγει σε ανορθόδοξες και απαράδεκτες μεθοδεύσεις για πίεση ή για απορρόφηση της μειοψηφούσης ετερότητος. Αρκούν οι κείμενοι νόμοι, οι συμβατικές και διμερείς συμφωνίες, οι διεθνείς διακηρύξεις, κλπ. Όπως υπάρχει η συνειδησιακή και λόγω χριστιανικής αγωγής φιλελεύθερη και έντιμη τοποθέτηση της Ορθοδοξίας προς τη θρησκευτική ετερότητα.
Μπορώ να ισχυριστώ ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μετέχει στο συναμφότερο των σκελών του ερωτήματος: Τι είναι εν τέλει, Θρησκεία του παρελθόντος ή πρόταση ζωής για το μέλλον; Ευτυχώς που η Ορθοδοξία είναι και μένει, στα καίρια και σωστικά της μέτρα, μια θρησκεία του αγιασμένου παρελθόντος.
- Με την πίστη και τη διδασκαλία της ανόθευτη και ακεραία.
- Με τη δομή και την παράδοσή της άριστα θεμελιωμένη στη διδασκαλία του θείου ιδρυτού της και των αποστόλων του.
- Με την πορεία και την ανέλιξή της επί αιώνας με την ελληνοχριστιανική Πατερική σοφία της και με τον ανόθευτο και κατηγορηματικό λόγο των Συνόδων της, που επισφραγίζεται με το απαράμιλλο εκείνο "έδοξε τω Αγίω Πνεύματι και ημίν".
- Με τους αγώνες της και την πάλη της προς τους έξψ και τους έσω εχθρούς της.
- Με το γεγονός ότι με όλα αυτά τα δεινά που υπέστη και υφίσταται δεν τρώθηκε και δεν καταποντίσθηκε.
- Με τους απομακρυνθέντας απ' αυτήν αδελφούς της, για τους οποίους, με λειτουργική προσφορά, παρακαλεί τον Παράκλητο να "επισυναγάγει και επισυνάψη αυτούς τη αγία αυτού Εκκλησία".
- Με την αδιάκοπη διακονία της και τη στοργή της προς κάθε χειμαζόμενη Εκκλησία ή κοινωνία ή ολότητα.
- Με τας εις ύψος ή εις βάθος ανυψώσεις ή μεταπτώσεις της.
- Με τους θριάμβους και με τις περιπέτειές της.
- Με την με όλα αυτά, τα δι' ορωμένων και δι' αοράτων, περιγραφόμενη διαιωνιότητά της.
Αλλά μαζί με όλα αυτά, ευτυχώς που είναι και η εν παντί και πάντοτε ανανεούμενη και ανανεούσα Εκκλησία του Χριστού.
- Παρούσα σε όλα και αποφαινόμενη για όλα τα απασχολούντα εαυτήν και τον άνθρωπο και τον κόσμο ολόκληρο θέματα.
- Πιστή στην έννοια της νεωτερικότητος, της ανελίξεως και της προόδου.
- Κρατούσα δι' εαυτήν το στοιχείο του να είναι διαρκώς νέα, καίτοι ούσα - κατά Θεία Πρόνοια - παλαιά, και
- Έχουσα την από Θεού ευλογία ώστε να συνδυάζει "εν εαυτή" το παλαόν και το νέο.
- Μένει στις συνειδήσεις όλων μας ως η πιο ασφαλής πρότασις ζωής για το μέλλον
Από την ιστοσελίδα: http://www.acadimia.gr/content/view/83/76/lang,el/
