Προφορική ομιλία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών κυρού Χριστοδούλου

στην 1^η νοσηλευτική ημερίδα της «Ευρωκλινικής» Αθηνών.

Κατ' αρχάς πρέπει να σας ζητήσω συγγνώμη γιατί ήρθα στη μέση ή στο τέλος της Ημερίδας σας, αλλά κατά σύμπτωση μέχρι αυτή την ώρα ήμουν στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο, μαζί με τους αρρώστους, μαζί με τους γιατρούς, μαζί με τους νοσηλευτές. Και έτσι, έχω πάρει κατά κάποιο τρόπο κεκτημένη ταχύτητα, για ό,τι θα σας πω τώρα στη συνέχεια.

Δεύτερο που θέλω να πω, είναι τώρα που ανέβηκα επάνω βλέπω μπροστά μου νεολαία. Και χαίρω πολύ γι' αυτό. Είσαστε νέα παιδιά, αγόρια και κορίτσια. Ασφαλώς ενδιαφέρεστε για τη Νοσηλευτική και εύχομαι πραγματικά να επιτύχετε σε αυτό που θέλετε. Ξέρετε κάτι; Όταν κανείς θέλει και αγαπά κάτι, επιτυγχάνει. Όλες οι δουλείες θέλουνε μεράκι. Όποιος έχει μεράκι λοιπόν, μπορεί να επιτύχει. Αν έχετε μεράκι, θα επιτύχετε.

Μη δείτε αυτό το επάγγελμα μόνο σαν ένα τρόπο βιοπορισμού. Δυστυχώς, η Νοσηλευτική περνάει δύσκολες ώρες, γιατί λείψανε οι ιεραπόστολοι απ' αυτό το πόστο. Αυτή η δουλειά, εγώ θα έλεγα πως είναι περισσότερο λειτούργημα και λιγότερο επάγγελμα. Γιατί εδώ που τα λέμε, δεν είναι εύκολο πράγμα να πας κοντά στον άρρωστο, να είσαι δίπλα του, να είσαι ο φύλακας-άγγελός του, όπως τα παλιά χρόνια λέγαμε τις νοσοκόμες.

Κάποτε οι νοσοκόμες επήγαιναν να γίνουν νοσοκόμες περισσότερο γιατί είχαν αγάπη μέσα τους και θέλανε με την αυτοθυσία τους αυτή να προσφέρουν υπηρεσίες στους ανθρώπους που είχαν ανάγκη και περνούσαν μια δοκιμασία. Η αρρώστια είναι μια δοκιμασία. Και κάθε άνθρωπος που αρρωσταίνει αλλάζει χαρακτήρα όταν είναι στο κρεβάτι του πόνου.

Ο άνθρωπος και ο πόνος

Ο πόνος σμιλεύει μέσα στην ψυχή του ανθρώπου νέες καταστάσεις, πρωτόγνωρες, τις οποίες βέβαια μπορούμε να περιγράψουμε, αλλά ουσιαστικά μόνο αν τις δεις από κοντά ή αν τις έχεις δοκιμάσει εσύ από μόνος σου, μπορείς να τις καταλάβεις σε όλη την ένταση και στις πραγματικές τους διαστάσεις.

Ο άνθρωπος που πονάει δεν είναι αυτός ο ίδιος με τον άνθρωπο που δεν πονάει. Ο άνθρωπος που είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι του πόνου δεν είναι ο ίδιος ο άνθρωπος σαν και εμάς που περπατάμε. Που έχουμε τα πόδια μας, έχουμε την υγεία μας, πηγαίνουμε όπου θέλουμε, γλεντάμε τη ζωή μας αν προτιμάτε, είμαστε αυτοδιοικούμενα άτομα, αυτοδιαχειριζόμαστε την υπόσταση μας, τη ζωή μας, τα πάντα.

Όταν πέσεις όμως στο κρεβάτι του πόνου, αλλάζει η ψυχολογία σου. Γίνεσαι ένα εξαρτημένο όν. Βλέπεις ανθρώπους οι οποίοι μπορεί να είναι κυβερνήτες, μπορεί να είναι διοικητές, μπορεί να είναι άνθρωποι με πυγμή. Όταν πέσει στο κρεβάτι του πόνου, γίνεται σαν το υπάκουο παιδί. Και ο γιατρός και η νοσοκόμα ασκούν επάνω του μια επιρροή, για να μην πω μια γοητεία.

Τα μεγάλα προβλήματα τα οποία έχουν γεννηθεί και τον τελευταίο καιρό αναλύονται από τους ειδικούς, για τη σχέση του αρρώστου με το γιατρό, την προσωπική άσκηση της ιατρικής επιστήμης, την προσωπικότητα του αρρώστου και τα δικαιώματά του σήμερα, συζητιούνται ευρύτατα, ιδίως εις το εξωτερικό αλλά τώρα ο προβληματισμός αυτός έχει έρθει και στην πατρίδα μας.

Είναι δηλαδή μια γκάμα προβλημάτων και ερωτημάτων, στα οποία καλούμεθα κάθε φορά να δώσουμε απάντηση. Πόση αλήθεια π.χ. μπορούμε να λέμε στον άρρωστο. Υπάρχουν δύο απόψεις. Αυτοί που λένε: πρέπει να την πούμε όλη την αλήθεια, είναι δικαίωμα του αρρώστου να μάθει.

Και από το άλλο είναι άλλοι που λένε ότι: ξέρεις, θα καταρρεύσει άμα μάθει την αλήθεια, δεν είναι ψυχολογικά προπαρασκευασμένος για να μπορέσει να ακούσει μια αλήθεια η οποία μπορεί να είναι μοιραία γι' αυτόν. Μπορεί να του πει ο γιατρός ότι «Ξέρεις, έχεις δύο μήνες ζωής ακόμα». Αλλά όλα αυτά συζητιόνται κάτω από το πρίσμα και της ανθρώπινης προσωπικότητας και της ανθρώπινης ψυχής που εκεί, σε αυτήν την περίπτωση ιδιαίτερα του πόνου, αναδύεται σαν μια μοναδική δύναμη η οποία υπάρχει μέσα στον άνθρωπο και η οποία ίσως σε στιγμές ευτυχίας και ευωχίας δε γίνεται τόσο πολύ αντιληπτή, παρά το γεγονός ότι αποτελεί συστατικό στοιχείο του ανθρώπου.

Μέσα στον πόνο, πραγματικά αναδύεται όλος ο εσωτερικός άνθρωπος. Εκεί βλέπεις τις δυνατότητες που έχει ο άνθρωπος, τις ανεξάντλητες ψυχικές δυνάμεις που διαθέτει, σε σημείο μάλιστα τέτοιο που και εμείς οι ίδιοι όταν έτυχε ποτέ να δοκιμάσουμε μια δοκιμασία όσο ήμασταν μέσα στη δοκιμασία βλέπαμε την αντοχή μας και την αγωνιώδη προσπάθεια την οποία κάναμε για να κρατηθούμε όρθιοι, να μη γονατίσουμε, να μην παραδώσουμε τα όπλα.

Και όταν πέρασε η δοκιμασία και την βλέπαμε στο παρελθόν μας, διερωτόμασταν και λέγαμε «Εμείς είμαστε αυτοί που περάσαμε αυτή τη δοκιμασία: Εγώ ήμουν αυτός ο οποίος άντεξα σε αυτή την ισχυρότατη πίεση:». Όλα αυτά δείχνουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται.

Σώμα και ψυχή

Είναι και κάτι που δε φαίνεται και το οποίο σε ορισμένες στιγμές και υπό ορισμένες συνθήκες, όπως είπα, αναδύεται μέσα από την υπόσταση του ανθρώπου. Και τότε φαίνεται το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής. Τότε φαίνεται το μεγαλείο της ανθρώπινης ύπαρξης. Τότε ο άνθρωπος αποκαλύπτεται σε όλες του τις διαστάσεις.

Εσείς λοιπόν που επιλέξατε να γίνετε Νοσηλευτές και νοσηλεύτριες θα έχετε αυτό το προνόμιο. Να συναντάτε τον άνθρωπο όχι όπως φαίνεται, αλλά όπως εις την πραγματικότητα είναι.

Γιατί όπως είπα, επάνω στο κρεβάτι του πόνου ο ασθενής γίνεται ένας άλλος άνθρωπος. Δηλαδή, γίνεται ο πραγματικός άνθρωπος. Αυτός που είναι ή αυτός που πρέπει να είναι. Αυτός που έχει καλλιεργήσει τις εσώτερες δυνάμεις της ψυχής του ή αυτός που δεν τις έχει καλλιεργήσει μεν, αλλά καλλιεργούνται εκείνη την ώρα.

Γι' αυτό η θρησκεία μας, η Ορθοδοξία, μας μιλάει για την αρρώστια με τελείως διαφορετικούς όρους από εκείνους τους οποίους χρησιμοποιούμε στον κόσμο, στην κοσμική διάλεκτο, για να πούμε για αρρώστια. Η αρρώστια τελικά και ο πόνος για εμάς τους θρησκευόμενους ανθρώπους έχουν, παιδιά μου, λυτρωτικό χαρακτήρα.

Σε μια τελευταία ανάλυση, καλείται ο καθένας από εμάς να προσοικειωθεί τα οφέλη τα οποία προέρχονται για την όλη υπόσταση του, καθώς περνάει μέσα από το καμίνι μιας δοκιμασίας. Και η δοκιμασία της ασθένειας είναι η πιο σκληρή δοκιμασία. Γιατί τότε καταλαβαίνει πόσο με γάλο δώρο του Θεού είναι για τον άνθρωπο η υγεία του.

Έτσι λοιπόν θα έλεγα ότι για να ασκήσετε αυτό το έργο, πρέπει να είσαστε και ολίγον φιλόσοφοι. Δηλαδή πρέπει να έχετε τη δυνατότητα της προβληματικής πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη καινά δείτε τον άνθρωπο στη σωστή του διάσταση. Να δείτε τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική οντότητα.

Δεν είναι ο άνθρωπος μόνο τα κύτταρα που φαίνονται ή οι ιστοί που φαίνονται ή τα νεύρα που φαίνονται ή το αίμα που κινείται μέσα στις φλέβες μας. Δεν είναι μόνο αυτό. Ο άνθρωπος είναι και το κάτι άλλο.

Κάτι άλλο, το οποίο παραμένει σε μία κατάσταση που πρέπει να διατηρείται σε ζωντάνια, πρέπει να υπάρχει μέσα στον άνθρωπο ζωντανό, υγιές, ακμαίο, γιατί τότε αυτό συγκρατεί και συντηρεί και το φθαρτό σαρκίο το οποίο υπόκειται εις την φθοράν είτε της αρρώστιας, είτε του θανάτου, είτε της οποιασδήποτε δυσμενούς εξωτερικής επιρροής.

Άλλωστε, πρέπει να πούμε και αυτό, ότι ανάμεσα στα δύο στοιχεία από τα οποία συναπαρτίζεται η ανθρώπινη οντότητα, στην ύλη και στο πνεύμα, στο σώμα και στην ψυχή, υπάρχει πολύ στενή σχέση και αλληλεξάρτηση.

Θυμάμαι όταν ήμουνα νεαρός φοιτητής, μόλις είχε πρωτοκυκλοφορήσει ένα βιβλίο το οποίο είχε γράψει ένας διάσημος τότε - και σήμερα θεωρείται - καθηγητής Ιατρικής, Έλληνας, ο Μαρίνος Γερουλάνος. Οι παλαιότεροι τον ενθυμούνται. Τον ενθυμούμεθα όλοι μας, γιατί είχε συνδέσει το όνομα του με τις νεότερες τότε εξελίξεις της Ιατρικής επιστήμης.

Είχε γράψει ένα βιβλίο το οποίο επεγράφετο «Η ψυχική ασθένεια ως νοσογόνος παράγων», «Ψυχικές επιδράσεις ως νοσογόνος παράγων». Δηλαδή η κατάσταση εις την οποία βρίσκεται η ψυχή του ανθρώπου, σε τελευταία ανάλυση έχει την επιρροή της επάνω στην κατάσταση της υγείας του σώματος. Και βέβαια όσοι είναι γιατροί ξέρουν.

Άμα θυμώσω π.χ., την ώρα που θυμώνω οι παλμοί της καρδιάς μου γίνονται εντονότεροι και συχνότεροι. Το ξέρετε αυτό. Όταν θυμώνω, κοκκινίζω. Το θύμωμα είναι ψυχική κατάσταση. Το κοκκίνισμα είναι σωματική κατάσταση. Μαζεύεται το αίμα στο κεφάλι μου. Θέλω να πω δηλαδή ότι οι ψυχικές επιδράσεις πάντοτε είναι νοσογόνος παράγων.

Και αντίθετα θα έλεγα, χωρίς αυτό να είναι κανόνας, ότι και οι ασθένειες, οι δοκιμασίες δηλαδή στο σώμα, επιδρούν πάνω στην κατάσταση της ψυχής. Όταν π.χ. είσαι άρρωστος, έχεις αθυμία. έχεις μελαγχολία, βλέπεις τα πράγματα με άλλο μάτι. Το ένα είναι σωματική κατάσταση, το άλλο είναι ψυχική, ψυχολογική κατάσταση.

θέλω να πω δηλαδή, ότι δε μπορεί κανείς να αγνοήσει το πνευματικό και το ψυχικό στοιχείο στη ζωή του ανθρώπου. Παιδιά μου, σας αποκαλώ έτσι παρά το ότι και εγώ νέος είμαι, μη νομίζετε ότι εγώ είμαι της περασμένης γενεάς. Θέλω να είμαι σύγχρονος, θέλω να είμαι μαζί σας. Και σας χαίρομαι, γιατί έχετε προοπτική για τη ζωή σας. Γιατί βλέπετε με αισιοδοξία το μέλλον.

Η ηθική ανάταση της νοσηλείας

Γιατί θέλετε να υπηρετήσετε σε ένα τόσο λεπτό και κρίσιμο τομέα, όπως είναι ο τομέας της υγείας, όπως είναι ο τομέας της νοσηλείας. Και να ξέρετε ότι παρά το ότι δεν είστε γιατροί, εντούτοις ασκείτε ένα πελώριο λειτούργημα, διότι πραγματικά, ο νοσοκόμος, η νοσοκόμα, ξέχωρα που είναι τις περισσότερες ώρες μαζί με τον άρρωστο, ουσιαστικά τον συντροφεύουν και μπορούν να τον στηρίξουν ψυχολογικά, αλλά και να υποστηρίξουν ης σωματικές του ανάγκες, τις οποίες έχει, εις τρόπον ώστε οι υλικές αυτές ανάγκες και η διακονία τους να είναι πράγματι αυτό το οποίο χρειάζεται ο άρρωστος εκείνη την ώρα.

Δεν έχουμε ανάγκη από νοσηλευτές και νοσηλεύτριες που κοιτάνε το ρολόι πότε τελειώνει η βάρδια τους. Βέβαια αυτά τώρα είναι καθιερωμένα, αλλά σας είπα. νοσηλευτές και νοσηλεύτριες πρέπει να είναι με ιεραποστολικό φρόνημα, με ιεραποστολική διάθεση.

Να σας πω κάτι άλλο; Πριν από χρόνια βρέθηκα στο Παρίσι και πήγα και επισκέφθηκα τον εκεί Ορθόδοξο Μητροπολίτη που έχουμε, ο οποίος ήτο ένας γέρων. Όχι αυτός που είναι τώρα, ο προηγούμενος. Είχα μάθει ότι είχε αρρωστήσει. Τον ρώτησα τι κάνει. Μου είπε:

«Είμαι καλά τώρα, αλλά θα πάω να κάνω μια εγχείρηση». «Πού θα την κάνετε την εγχείρηση;». Στο Παρίσι τώρα!

Μου λέει: «Ξέρεις, δεν θα πάω στο επίσημο μεγάλο νοσοκομείο που υπάρχει εδώ. με τα τελειότερα μέσα που υπάρχουν και...και...». «Πού θα πάτε»; «Εδώ δίπλα στη Μητρόπολη υπάρχει ένα μικρό νοσοκομειάκι, αλλά οι νοσοκόμες είναι καλόγριες. Και θα πάω σε αυτές. Γιατί αυτές θα με περιποιηθούν, γιατί κοντά τους θα βρω αυτό που θέλω από μία νοσοκόμα. Να είναι στη διάθεση μου, να με περιποιείται, να πιστεύει σε αυτό που κάνει και να μην το κάνει απλά και μόνο γιατί θέλει να βγάλει το ψωμί της, αλλά να πιστεύει σε μια αποστολή η οποία είναι πραγματικά αυτό το οποίο χρειαζόμαστε».

Και τον εδικαίωσα. Είπα μέσα μου, ο παππούς έχει δίκιο, διότι επέλεξε την αγαθή μερίδα. Βρήκε δηλαδή πραγματικά ποιο ήταν αυτό που χρειαζότανε. Είχαμε και εδώ παλαιότερα, στην Ελλάδα, όχι καλόγριες νοσοκόμες, αλλά αφιερωμένες κοπέλες. Δηλαδή, κοπέλες οι οποίες πήρανε αυτό το έργο σαν αποστολή.

Σιγά- σιγά έχουν εκλείψει. Υπάρχουν ακόμα μερικές, αλλά έχουν εκλείψει. Όμως. προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες και έγραψαν μια ιστορία.

Παιδιά μου, θέλω να σας ευχηθώ όταν θα γίνετε νοσηλευτές και νοσηλεύτριε; μην ξεχάσετε ότι αυτό που επιλέξατε είναι μια αποστολή και όχι απλώς ένα επάγγελμα.