***

Ηρωίδες

Εις   την   οσιομάρτυρα  Φιλόθεην

(19   Φεβρουαρίου)

 του μακαριστού Μητροπολίτη Πατρών + Νικοδήμου Βαλληνδρά

από το βιβλίο του «Εόρτια Μηνύματα», Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας

 «Αυτή ην πλήρης αγαθών έργων»(Πράξ.  θ'  36)

Ως ακτίνες φωτεινές, μέσα στο σκοτάδι της μακράς δουλείας του έθνους μας, προβάλλουν μερικές φυσιογνωμίες προσώπων ηρωικών, πού ειργάσθησαν με φλογεράν πίστιν δια τον λαόν. Μία εξ αυτών είναι και η αγία Φιλοθέη, της οποίας εορτάζομεν την μνήμην.

1. Ήτο Αθηναία, και δια τούτο ιδιαιτέρως υμνείται και τιμάται από τον Αθηναϊκόν λαόν. Η προσωπικότης και το έργον της περικοσμεί τους νεωτέρους χρόνους (1526-1589). Ανήκεν εις μίαν αριστοκρατικήν Αθηναϊκήν οικογένειαν (Μπενιζέλου) και είχεν άφθονα τα μέσα, ώστε και μόρφωσιν να λαβή — όσον ήτο δυνατόν να μορφωθή μία κόρη της εποχής εκείνης — και υγιή κοινωνικήν αντίληψιν να απόκτηση. Πολύ ενωρίς παρουσίασε την διάθεσιν ν' αφοσιωθή εις τον Θεόν, άλλ' οι γονείς της, της επέβαλον τον γάμον εις πολύ μικράν ηλικίαν, ουδέ καν εφηβικήν. Το δυσάρεστον όμως και το θλιβερόν ήτο, ότι ο γάμος της υπήρξε πολύ ατυχής. Πραγματικόν μαρτύριον. Άνθρωπος βάναυσος και σκληρός, χωρίς καμμίαν κατανόησιν, της έκανε τις ήμερες μαύρες και σκοτεινές. Συνηθισμένο λάθος των γονέων, πού σε ζητήματα τόσον σοβαρά, όπως ο γάμος, αποβλέπουν περισσότερον εις το ευκατάστατον του συζύγου και ολιγώτερον εις τον χαρακτήρα και τον ψυχικόν του κόσμον.

Η περίπτωσις αυτή του αποτυχημένου γάμου της Φιλοθέης μας υπενθυμίζει, από καθαρώς χριστιανικής απόψεως, την σχέσιν του γάμου προς την βασιλείαν των ουρανών. Και πρέπει να επαναλάβωμεν, και δια την περίπτωσιν του γάμου, την φράσιν του Κυρίου «ζητείτε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού, και ταύτα πάντα προστεθήσεται υμίν». (Ματθ. ζ' 33). Πρέπει οι χριστιανοί να μάθουν ότι οφείλουν, κατά κανόνα, να ζητούν πρώτον την βασιλείαν του Θεού, δηλαδή, προκειμένου περί γάμου, να ζητούν πρωτίστως άνθρωπον καλλιεργημένον και με διάθεσιν να σφυρήλατη τον χαρακτήρα του, δια να ζή ως πολίτης της βασιλείας του Θεού. Έφ' όσον δε θα υπάρχη η προϋπόθεσις αυτή, «πάντα προστεθήσεται υμίν», θα επακολούθηση ζωή ευλογημένη από τον Θεόν και αρμονική.

2. Άλλ' είναι άξιον προσοχής, ότι η νεαρά εκείνη κόρη, πού μπήκε στα βάσανα ενός αποτυχημένου γάμου σε τόσο μικράν ηλικίαν, αντιμετωπίζει το δράμα της με ανωτερότητα, με υπομονήν, με καρτερίαν. Ουδέποτε εσκέφθη, όπως θα εσκέπτοντο άλλες, περί χωρισμού και διαλύσεως του γάμου. Επί τέλους, σκέπτεται, αυτός είναι ο σταυρός της. Καλόν θα ήτο να είχε προβλεφθή το ζήτημα. Έφ' όσον όμως ήλθαν έτσι τα πράγματα, δεν θέλει να αθέτηση αυτό πού λέγει ο Χριστός εις κάθε χριστιανόν: «αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι». Δεν διανοείται καν να αποτίναξη τον ζυγόν και τον σταυρόν του μαρτυρίου της. Άλλα εγκαρτερεί και προσεύχεται να του δώση ο Θεός φωτισμόν και διόρθωσιν. Αντλεί από το περιεχόμενον της καρδίας της καλωσύνην και την προσφέρει εις τον ωμόν σύζυγον, μήπως του μάλαξη την καρδιά και συνέλθη. Και είναι αληθές ότι δεν κατόρθωσε να τον διόρθωση. Έδωκεν όμως την λύσιν ο Θεός, διότι μετά τρία έτη τον ήρπασε το δρέπανον του θανάτου.

Αυτή είναι η φυσική λύσις του γάμου και η μόνη λύσις του οιουδήποτε σχετικού δράματος, δια τον χριστιανόν. Ο Θεός άλλοτε φωτίζει τον άνθρωπον και συνέρχεται, άλλοτε δίνει στον άλλον υπομονήν — και έρχεται η ώρα του αποτελέσματος της υπομονής και το δράμα έχει αίσιον τέλος — άλλοτε δε ο Θεός επεμβαίνει με βιαιότερον τρόπον, όπως εις την περίπτωσιν της Αγίας Φιλοθέης, της οποίας τον αποτυχημένον γάμον διεδέχθη η χηρεία. Επί πλέον όμως, δια τας περιπτώσεις αυτάς, πρέπει να υπενθυμίσωμεν μίαν φράσιν του αποστόλου Παύλου, η οποία απευθύνεται εις κάθε άνθρωπον πού εδοκίμασε πικρίαν σε ζητήματα τοιούτου είδους: «τι γαρ οίδας, γύναι, ει τον άνδρα σώσεις; ή τι οίδας, άνερ, ει την γυναίκα σώσεις;» (Α' Κορ. ζ' 16). Αυτό σημαίνει, που ξέρεις, μήπως το σχέδιον του Θεού είναι τέτοιο, ώστε με την υπομονήν και την καλωσύνην σου, να γίνης συ το όργανον του Θεού, δια να σωθή ο άνθρωπος σου; Εν υποταγή λοιπόν εις το θείον θέλημα οφείλεις να υπομένης και να περιμένης, και να ελπίζης και να αισιόδοξης και «η ελπίς ου καταισχύνει».

Παρόμοια δράματα αντιμετωπίζονται πολλάκις εν σχέσει προς άλλα μέλη της οικογενείας, π.χ. προς το παιδί, όπως εις την περίπτωσιν της Χαναναίας γυναικός του Ευαγγελίου, της οποίας η κόρη έπασχεν από δαιμονοληψίαν. Τι έκανε τότε η δυστυχής Χαναναία; Εσκέφθη ποτέ να χωρίση το παιδί της από την οικογένειαν, εις την οποίαν τόσην λύπην και αναστάτωσιν επέφερε; Κάθε άλλο. Αντιθέτως, ησθάνετο, ως μητέρα, στοργήν προς το παιδί της, και απηυθύνθη προς τον Κύριον, δια να το θεραπεύση. Και πράγματι «ιάθη η θυγάτηρ αυτής από της ώρας εκείνης» (Ματθ. ιε' 28). Είναι αλήθεια, ότι εάν πρόκειται δια δεσμόν εξ αίματος, κάνομεν συνήθως υπομονήν και υποφέρομεν πολλάς πικρίας. Άλλ' όταν πρόκειται περί του δεσμού του γάμου (και εν γένει δεσμού εξ αγχιστείας), πολλοί άνθρωποι σπεύδουν προς την σύντομον λύσιν. Λησμονούν ότι ο δεσμός του γάμου είναι η υψίστη συγγένεια. Δεν έχουν διάθεσιν ηρωϊκήν και μαρτυρικήν. Διότι μάρτυρες δεν είναι μόνον εκείνοι πού κατεσπαράχθησαν μέσα εις τα αμφιθέατρα από τα θηρία και εβασανίσθησαν από τους διώκτας, αλλά και εκείνοι πού επέρασαν κάποιο σιωπηρόν μαρτύριον, όχι ολιγώτερον οδυνηρόν, το αντιμετώπισαν όμως με υπομονήν ως χριστιανοί, λέγοντες «ως τω Κυρίω. έδοξεν, ούτω και εγένετο' είη το όνομα Κυρίου ευλογημένον» (Ίώβ α' 21).

3. Άλλ' είναι ανάγκη να προσθέσωμεν, ότι η Αγία Φιλοθέη υπήρξε δυναμικός χαρακτήρ. Και όταν το μαρτύριον του αποτυχημένου γάμου διαδέχεται η χηρεία, και την χηρείαν ο θάνατος των γονέων της, και νεαρά ευρίσκεται έρημη και μόνη, βυθισμένη εις τόσην θλίψιν, ευρίσκει τρόπον, δια να εξέλθη από την ζοφεράν αυτήν κατάστασιν. Ξέρει, ότι υπάρχουν έργα δημιουργικά, κοινωνικής φύσεως, πού μπορούν να της γεμίσουν την ζωήν με χαράν και ικανοποίησιν. Και, αντί να κλαίη και να θρηνή, επανέρχεται εις τας παλαιάς της κλίσεις. Οραματίζεται το μοναστήρι, προς το όποιον είχε κλίσιν παιδιόθεν. Άλλα σκέπτεται, ότι έχει περιουσίαν ότι έχει μόρφωσιν δεν είναι νέα γυναίκα, ότι μέσα εις την κοινωνίαν υπάρχουν πολλές νέες πού τις εποφθαλμιά ο βάρβαρος κατακτητής, ότι υπήρχαν και χαρέμια, όπου έκλειναν πολλές, δια να χάσουν και την πίστιν και την ηθικήν των υπόστασιν. Θέλει λοιπόν να δημιουργήση το κατάλληλον άσυλον. Και ιδρύει, προς το σκοπόν αυτόν, «Παρθενώνα» τύπου μοναστηριακού. Η λατρεία του Θεού ήτο βεβαίως ο κύριος προορισμός του μοναστηριακού αυτού συγκροτήματος. Απέβλεπεν όμως εις σπουδαίους κοινωνικούς σκοπούς, εις φιλανθρωπικά κυρίως έργα, και προ πάντων είχε σκοπόν να κατηχή τα νέα κορίτσια, να καλλιεργή εις αυτά τα το φρόνημα της ευσέβειας και να τα περιφρουρή από κάθε ηθικόν κίνδυνον.

Και άλλα κοινωφελή έργα εδημιούργησεν η Φιλοθέη, εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά, δια τας ανάγκας του λάου. Γνωστόν προάστειον των Αθηνών είναι το «Ψυχικό». Εκεί δεν υπήρχε νερό. Εις την Αγίαν Φιλοθέην οφείλεται η διάνοιξις φρέατος. Και επειδή το έκανε «για ψυχικό», ωνομάσθη «Ψυχικό» η περιοχή. Άλλα προάστεια, η «Φιλοθέη» και η «Καλογρέζα», (αλβανική παραφθορά της λέξεως καλογραία) ωνομάσθησαν τοιουτοτρόπως εκ των φιλανθρωπικών έργων και εγκαταστάσεων της Αγίας Φιλοθέης. Εις τας Αθήνας, (εκεί όπου είναι σήμερον η Αρχιεπισκοπή) έκτισε ναόν και μοναστήριον. Επεξέτεινε το έργον της και εις τα νησιά, ιδίως εις την Κέαν (Τζιάν), όπου εδημιούργησεν ευνοϊκός συνθήκας, δια να υπάρχη ασφάλεια πίστεως και ηθικής, και δη και προαγωγή της πίστεως και ηθικής των κατοίκων. Αργότερον την συνέλαβαν οι Τούρκοι, κατά την ημέραν της εορτής του Αγίου Διονυσίου, του πολιούχου των Αθηνών την εβασάνισαν και απέθανε μαρτυρικώς.

Όμως αυτή η ζωή δεν υπήρξεν αποτυχημένη. Υπήρξεν, αντιθέτως, δημιουργική. Αυτή η σκέψις και η κατεύθυνσις της δημιουργικότητας της έδωσε το νόημα και την χαράν της ζωής. Πόσες υπάρξεις, με δυνατότητας οικονομικάς και ψυχικάς, μαραίνονται, εξ αιτίας διαφόρων αποτυχιών της ζωής, ενώ θα μπορούσαν να εύρουν υψηλόν προορισμόν, μιμούμεναι το παράδειγμα της Αγίας Φιλοθέης! Και εις την εποχήν μας υπάρχουν ευτυχώς άνθρωποι, οι όποιοι προσφέρονται και εργάζονται δια τον πλησίον, ενώ, συγχρόνως, και οι ίδιοι ωφελούνται και ευρίσκουν το αληθές νόημα της ζωής.

Αι σκέψεις και τα διδάγματα ταύτα ας είναι ο φόρος της ευλάβειας ημών προς την Αθηναίαν οσιομάρτυρα Αγίαν Φιλοθέην, την μεγάλην αυτήν ηρωίδα, εις την οποίαν έχει πλήρη εφαρμογήν ο χαρακτηρισμός των Πράξεων των Αποστόλων, ότι «αυτή ην πλήρης αγαθών έργων».

***

Αναζητώντας πρότυπα

από το περιοδικό «Προς την ΝΙΚΗΝ», τεύχος 696, Φεβρουάριος 2008

 -Τί θα 'θελες, αλήθεια, να 'χει το πρότυπο σου;

*Κοινωνική προσφορά και δραστηριότητα.

Πρωτοπόρος έγινε και έμεινε στα έργα της αγάπης για τους άλλους.

*Καταγωγή σπουδαία και επιφανή.

-Από αρχοντικές οικογένειες των Αθηνών προερχόταν, των Μπενιζέλων και των Παλαιολόγων, θα τις έχεις ακούσει ασφαλώς. Άγγελος Μπενιζέλος, ο πατέρας της. Σηρίγη Παλαιολογίνα, ή μητέρα της.

*Γνώσεις, μόρφωση.

-Λόγιος των Αθηνών ο πατέρας της, ασφαλώς θα έθεσε στη διάθεση της ό,τι αξιόλογο υπήρχε στην εποχή τους, 1500 τόσο μ.Χ. - εποχή Τουρκοκρατίας. Ο βιογράφος της σημειώνει ότι «διακρινόταν για τη μόρφωση της».

*Πλούτο.

-Τον είχε υπεράφθονο. Απέραντες εκτάσεις στα Πατήσια, στον Περισσό, στην Καλογρέζα, στο Χαλάνδρι, στο Ψυχικό, στην Άνδρο, στην Τζια...

*Ευγένεια ψυχής, ανθρωπιά, καλωσύνη.

Από ανθρωπιά και καλωσύνη άλλο τίποτα. Ποιος δεν έχει ακούσει πώς παιδούλα ακόμη σπλαγχνιζόταν τους φτωχούς κι έδινε από τα καλά της, μέχρι κι αυτό το πανάκριβο παλτουδάκι της, μέσα στο κρύο και την παγωνιά, για να ζεσταθεί άλλος;

*Αγάπη στην πατρίδα, στο Γένος.

-Δεν είχε άλλο πόνο κι άλλη έγνοια.

*Πίστη στον Θεό.

-Αυτή ήταν η κινητήρια δύναμη της.

*Ποια είναι αυτή πού τα είχε όλα αυτά;

-Η Ρεβούλα (Παρασκευή ή κατ' άλλους Ρεγούλα ή Ρηγούλα. Γεννήθηκε το1522) Μπενιζέλου, θυγατέρα του Αγγέλου και της Σηρίγας, - η Αγία Φιλοθέη η Άθηνιώτισσα, πού τιμά η Εκκλησία μας στις 19 Φεβρουαρίου.

Είναι η Κυρά των Αθηνών, πού είχε τη δύναμη να δει πέρα από τα προσωπικά της θέματα, πέρα και πάνω από τους δίσεκτους χρόνους οπού ζούσε, τότε πού «όλα τα σκίαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά» στους Τούρκους, πέρα από απειλές και κινδύνους προσωπικούς.

Να το πούμε κι αλλιώς. Είναι η σπουδαία Ελληνίδα πού δεν κάθισε να κλάψει πάνω στις συμφορές πού βρήκαν το Γένος,   μετά  την άλωση  της   Πόλης,  αλλά  πήρε να σκέπτεται πώς θα   σώσει   τις Ελληνίδες από των    Τούρκων τις ασχημοσύνες και τη θηριωδία, πώς θα τις μάθει γράμματα   να   ξέρουν τί πιστεύουν, για να μείνουν Χριστιανές, αλλά και την ένδοξη ιστορία τους την αποξεχασμένη, πώς θα τις μάθει τέχνες να μπορούν να ζουν   με   αξιοπρέπεια. Κάτω από την τουρκοκρατούμενη Ακρόπολη όπου υψωνόταν εγκαταλελειμμένος ο Παρθενώνας, έστησε τον δικό της Παρθενώνα, κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα (όπου σήμερα η Αρχιεπισκοπή Αθηνών).

Ήταν ένα κοινόβιο, όπου με τις θεραπαινίδες της, στις όποιες αρχικά ενέπνευσε το μεγάλο της όραμα, αλλά και με άλλες εκλεκτές νέες των Αθηνών αφιέρωσαν τη ζωή τους στον Θεό και στην υπηρεσία των δύστυχων ραγιάδων. Και ήταν ακόμη καταλύματα σε μια τεράστια έκταση στη μικρή τότε Αθήνα, για παιδιά, για τα όποια «διοργάνωσε σχολεία», για νέες, για κατατρεγμένες γυναίκες Ελλήνων ακόμη και Τούρκων. Όλο της το βίος το έδωσε για την ανακούφιση όσων είχαν ανάγκη. Γι αυτούς έκτισε Ορφανοτροφείο, Πτωχοκομείο, Γηροκομείο, Ξενώνες, εργαστήρια βιοτεχνικά. Άσκησε τεράστια κοινωνική πρόνοια, τότε πού οι λέξεις και οι έννοιες αυτές ήσαν ανύπαρκτες και αδιανόητες. Κι από κοντά, ο στηριγμός των ψυχών στην πίστη του Χριστού. Κι ο εθνικός ξαναγεννημός. Ένα τεράστιο εθνικό και θρησκευτικό έργο στην Αθήνα του 1570 και μ.Χ., πού πήγαινε να ξεχάσει τί ήταν.

Έχεις ακούσει κάτι   παρόμοιο   από γυναίκα, 500 χρόνια,  μάλιστα,  πίσω;

Φωτεινό μετέωρο η μορφή της Αγίας  Φιλοθέης, πού ατρόμητη συνέχιζε το υπέροχο έργο της, ώσπου το σφράγισε με το μαρτυρικό -από τους Τούρκους- τέλος της, στις 19 Φεβρουαρίου 1589.

Τέτοια έργα μπορεί να κατορθώσει μια γυναίκα, όταν την εμπνέει η Πίστη και την κινεί η Αγάπη. Αυτός είναι αληθινός φεμινισμός, ο Χριστιανικός φεμινισμός.

***

Αγία Φιλοθέη η Αθηναία

ο βίος της

Η Αγία Φιλοθέη, (κατά κόσμον Παρασκευή Μπενιζέλου), ήταν μοναχή με σημαντική φιλανθρωπική και κοινωνική δράση κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας του 16ου αιώνα. H Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει ανακηρύξει αγία και είναι στενά συνδεδεμένη με την πόλη των Αθηνών. Η μνήμη της τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 19 Φεβρουαρίου.

Τα νεανικά χρόνια

Γεννήθηκε το 1522, καταγόμενη από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια των Μπενιζέλων. Η Ρηγούλα ή Ρεβούλα (Παρασκευούλα), όπως ήταν το κοσμικό της όνομα, ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνος της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας. Καθώς η Ρηγούλα μεγάλωνε, διακρινόταν για το ήθος και την ευφυΐα της. Έλαβε μόρφωση εξαιρετική, κάτι σπάνιο για κορίτσι της εποχής της. Το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας βρισκόταν εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο αρχιεπισκοπής Αθηνών, γι’ αυτό άλλωστε, η οδός αυτή ονομάζεται οδός Αγίας Φιλοθέης.

Σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Ρεβούλα έμεινε χήρα.

Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη, καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και ελεύθερη. Εύκολα εννοεί κανείς πόσο περιζήτητη νύφη ήταν και οι σημαντικότερες οικογένειες της Αθήνας και όχι μόνο, την διεκδικούσαν για νύφη τους. Οι γονείς της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά η Ρεβούλα δεν εισάκουσε την επιθυμία των γονέων της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να ακολουθήσει ασκητική ζωή. Επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια μετά το θάνατο των γονιών της εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη.

Η κοινωνική της δραστηριότητα

Η μοναχή Φιλοθέη ανακαίνισε το ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα, ο οποίος βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού της αρχοντικού, μετατρέποντάς τον σε κοινόβιο. Το Καθολικό του Αγίου Ανδρέα και το πηγάδι της μονής της σώζονται μέχρι σήμερα στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Στο κοινόβιο αυτό εισήλθε πρώτη ως Ηγουμένη μαζί με άλλες μοναχές, κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας.

Εκείνη την εποχή, αρχίζει το φιλανθρωπικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης. Στο έργο αυτό αφιέρωσε την πατρική και προσωπική της περιουσία. Ιδρύει σχολεία, βιοτεχνικά και χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία, κ.α. Το συγκρότημα αυτό ονομάζεται «Παρθενώνας» και εκεί βρίσκουν καταφύγιο και περίθαλψη (υλική και πνευματική) αδιακρίτως Έλληνες και Τούρκοι. Προσφέρει μεγάλα ποσά για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ενώ ιδιαιτέρως φροντίζει για τη φυγάδευση των γυναικών στα νησιά, προκαλώντας όλεθρο στα χαρέμια των Τούρκων. Παράλληλα, ιδρύει παραρτήματα στο Χαλάνδρι, τα Πατήσια, το Ψυχικό, την Καλογρέζα. Στην περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι για να ξεκουράζονται οι κατάκοποι αγρότες που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο και το νερό ήταν λιγοστό στην αττική γη. Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της μοναχής Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά της. Και η περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της από τη μονή που εκεί ίδρυσε η Φιλοθέη, τη μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν οι Αθηναίοι (και από παραφθορά της λέξης, μονή της Καλογρέζας, σύμφωνα με άλλη ετυμολογία, "καλογρέζα" σημαίνει "μοναχή" στην αρβανίτικη διάλεκτο).

Βασική επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους και η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Το έργο της, κατά βάση εθνικό και θρησκευτικό, ξεπέρασε τα όρια της Αθήνας και έγινε γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Αδιαφιλονίκητη ιστορική επιβεβαίωση για το έργο αυτό παρέχει η αλληλογραφία της Φιλοθέης με τη Γερουσία της Βενετίας (1583), από την οποία ζητούσε οικονομική βοήθεια.

Το τέλος της

Η δραστηριότητα αυτή όμως προκάλεσε την οργή των Τούρκων, οι οποίοι με τη συνεργασία Αθηναίων μεγαλογαιοκτημόνων (οι οποίοι έβλεπαν να διαταράσσονται οι σχέσεις τους με τους Τούρκους, εξαιτίας της δράσης της Φιλοθέης και ως εκ τούτου θίγονταν τα συμφέροντά τους) συνέλαβαν την Αγία, την φυλάκισαν, λεηλάτησαν τα μοναστήρια και ιδρύματά της και βασάνισαν την ίδια. Η τοπική δημογεροντία παρενέβη και άφησαν ελεύθερη τη Φιλοθέη.

Η Φιλοθέη μετέφερε τη μονή της στο μέχρι τότε μετόχι του Αγίου Ανδρέα (το Καθολικό της Μονής σώζεται μέχρι σήμερα, αποτελεί ενοριακό ναό και βρίσκεται στην οδό Λευκωσίας στα Πατήσια) και συνεχίζει ακούραστη το έργο της. Όμως τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588, κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που επιτελούσαν οι μοναχές προς τιμή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εφορμούν εκ νέου, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της.

Έξω από το ναό, στα δεξιά της εισόδου του, σώζεται η κολώνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα. Εκεί η Φιλοθέη υποκύπτει στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου 1589. Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.

Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται ο Ι. Ν. της Αγίας Φιλοθέης, ενώ το όνομά της φέρει και ολόκληρο το γνωστό προάστιο των Αθηνών, η Φιλοθέη.

Απολυτίκιο Αγίας Φιλοθέης

Ἀθηνῶν τῶν κλεινῶν τε νῦν καὶ πάλαι τὸ βλάστημα

καὶ τῶν χθὲς καὶ πρώην ὁσίων τὸ ἀρίζηλον καύχημα

τιμήσωμεν ἐν ὕμνοις οἱ πιστοί, ὁσίαν Φιλοθέην εὐλαβῶς

ὅτι τὸν Χριστὸν εὐτόνως πάντων τῶν γεηρῶν ἀντήλλαξεν.

Ἔχουσα οὗν συμπρεσβευτὴν τὸν παμμέγαν Διονύσιον,

σῶζε τοὺς προσκυνούντας, εὐσεβῶς τὸ πάνσεπτον σκῆνος σου.