Καθηγουμένου Ι. Μ. Αγίου Ιγνατίου - Λειμώνος Λέσβου
από το βιβλίο του «Εορτοδρόμιον»
Το υπόδειγμα
Οι διωγμοί των χριστιανών, αδελφοί μου, πού διήρκεσαν δυόμισυ αιώνες φάνηκαν ότι εσταμάτησαν με την άνοδο στο θρόνο το Ρωμαϊκό του ευσεβούς βασιλέως μεγάλου Κωνσταντίνου καί το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313, πλην και μετά την κοίμησι του αγίου τούτου αυτοκράτορα πολλοί έδιωξαν την Εκκλησία.
Ο δεινότερος και επισημότερος πολέμιος της ήταν ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης. Ήθελε να αναστήλωση τα πεσμένα είδωλα του δωδεκάθεου του Ολύμπου, και να κατασυντρίψη «τον τίμιον σταυρόν τον του Κυρίου».
Οι διαταγές του για την αναβιωσι της αρχαίας θρησκείας και για την κατάπνυξι της νέας, της χριστιανικής, έφθασαν σε όλη την επικράτεια της αυτοκρατορίας. Στην Αντιόχεια μάλιστα, τη μεγάλη πόλι της Συρίας, πολλήν άσκησε την πίεσιν εις βάρος του κλήρου και του λάου.
Πολλοί έφευγαν στα βουνά για να γλυτώσουν από τα δεινά του διωγμού. Πολλοί μάλιστα κληρικοί από σκέψεις φιλοζωίας κατεχόμενοι κρυφτή καν σε σπηλιές και άφησαν τα λογικά τους πρόβατα «ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα».
Οι λίγοι όμως, οι εκλεκτοί, έμειναν πιστοί θεματοφύλακες και άγρυπνοι φρουροί του ποιμνίου τους. Ανάμεσα σ' αυτούς τους ήρωες διακρίθηκε και ο πρεσβύτερος της Αντιοχείας Θεοδώρητος. Αδίσταχτα και χωρίς να υπολογίζη τις συνέπειες, εδίδασκε το λαό του, «τα ρήματα Κυρίου των δυνάμεων» και τα «λόγια Κυρίου τα αγνά», και εκήρυττε για την απάτη «της ψευδωνύμου γνώσεως» και για τη ματαιότητα και τη χρεωκοπία των ειδώλων.
Επόμενον ήταν να συλληφθή και να οδηγηθή στον Έπαρχο της μεγάλης πόλεως Αντιοχείας. Τα πνευματικά του παιδιά από το φόβο μη μείνουν ορφανά έτρεξαν να τον κατασπασθούν και να του πάρουν την ευχή του. Με κλάματα εζήτησαν την ευλογία του, και εκείνος με τη σειρά του αφού τους την επρόσφερεν από τα βάθη της καρδίας του τους παρεκάλεσε να προσεύχωνται για να κράτηση ο ποιμένας τους ψηλά τη σημαία του Χριστού και άσβεστη στην ψυχή του τη φλόγα της πίστεως του.
Με θάρρος λοιπόν και απτόητο το φρόνημα παρουσιάστηκε στον Έπαρχο, ο όποιος ξέσπασε στην αρχή σε έναν ύμνο και σ' ένα εγκώμιο των ικανοτήτων του αγίου Πρεσβυτέρου της Αντιοχείας.
Ύστερα όμως τον εκάλεσε να χρησιμοποίηση τις έκτακτες ικανότητες του όχι για την υπεράσπισι και την πρόοδο της χριστιανικής θρησκείας πού αντιστρατευόταν στην πατροπαράδοση ειδωλολατρική, και πού ήταν κατ' αυτούς παράλογη, άλλα στην υπηρεσία της θρησκείας των προγόνων τους, πού την ύμνησαν οι ποιητές και μάλιστα ο Όμηρος. Άλλα ο ευφυής και πιστός Λευίτης με ατράνταχτα επιχειρήματα απάντησε και τον Έπαρχο αποστόμωσε.
Τα είδωλα είπεν είναι πλάνη και δεν δικαιούνται να έχουν θρόνον αιώνιο. Τούτο εξ άλλου το γνωρίζει και το πιστεύει και ο ίδιος ο Ιουλιανός Παραβάτης, άλλα για λόγους άλλους πολιτικούς και προσωπικούς — σφαλερούς ηθικούς — επιδιώκει την ανασύστασι των Μαντείων.
Αυτά τα είδωλα έγιναν αίτια της αποσυνθέσεως του ελληνικού έθνους. Τα ειδωλολατρικά πανηγύρια, οι ολυμπιακοί αγώνες, οι κλέφτες και πόρνοι και μοιχοί θεοί του Ολύμπου ωδήγησαν τον ελληνισμό στην πολιτική και ηθική κατάπτωσι.
Αντίθετα η νέα θρησκεία του Χριστού επιβλήθηκε στις ψυχές των ανθρώπων με τη δύναμι του λόγου και των έργων των χριστιανών, και το θαύμα του Σταυρού με το εν τούτω νίκα έγινεν αφορμή να θεμελιωθή το χριστιανικό κράτος του Βυζαντίου και να εξαπλώνεται ο χριστιανισμός «ήμερα τη ήμερα».
Το θαύμα της διασώσεως της χριστιανικής θρησκείας από τους φοβερούς διωγμούς του Νέρωνα, του Δεκίου, του Διοκλητιανού του Μαξιμιανού αποδεικνύει τη θεία της καταγωγή και την αήττητη της δύναμη.
Και με αυτά τα ατράνταχτα επιχειρήματα είπε ο άγιος στον Έπαρχο απερίφραστα: «Πώς λοιπόν να καταπροδώσω την αλήθειαν, πώς να λιποτακτήσω από την Εκκλησίαν της πίστεως και της ζωής, πώς να αφήσω την χριστιανικήν ελπίδα, την χύνουσαν τόσον φως και καρηγορίαν τόσην εις τους ζοφώδεις ορίζοντας του βίου, πώς να φανώ τόσον αχάριστος προς τον Χριστόν μου, ο όποιος υπέρ εμού έχυσε το αίμα του και τόσον εχθρός προς τον εαυτόν του, όστις μόνον δι' αυτού θέλω δυνηθή να εύρω την σωτηρίαν; Είμαι και θα μείνω χριστιανός».
Ο Έπαρχος δεν επερίμενε τόσο σθεναρή την αντίστασι του Πρεσβυτέρου της Αντιοχείας. Αντελήφθη ότι κάθε νέα προσπάθεια να τον μεταπείση θα απέβαινε μάταια και γι΄ αυτό αφού πάλιν ο άγιος με θάρρος και ακράδαντη την πίστι ωμολόγησε τον Κύριον Ιησού Χριστό, διάταξε να τον αποκεφαλίσουν.
Η απόφασι του άρχοντα καθόλου δεν επτόησε τον άγιο. Ενώ εβάδιζε στον τόπο της καταδίκης προσευχόταν στο Χριστό και τον υμνούσε προλέγοντας συνάμα ότι ολόκληρη η Αντιόχεια μέλλει να προσχώρηση στο Χριστό.
Μετά από λίγο η τίμια του κεφαλή έπεσε κάτω από το «φάσγανο» του δήμιου και οι πιστοί του χριστιανοί «περιέστειλαν» το άγιο του λείψανο και με δάκρυα και αρώματα και μύρα το έθαψαν στην γη όπου και γιόρταζαν κάθε χρόνο του αγίου το μαρτύριο.
Σε λίγα χρόνια οι χριστιανοί είδαν να εκπληρώνεται η προφητεία του Πρεσβυτέρου των Θεοδωρήτου, ο Ιουλιανός δηλαδή να ηττάται κατά κράτος στον πόλεμο κατά των Περσών και να αναφωνή «νενίκησάς με Ναζωραίε» και η πίστι του Χριστού να εξαπλώνεται και να κατακτά όλες τις ψυχές των κατοίκων της Αντιοχείας.
Αδελφοί μου, ό,τι προφητικά ειπώθηκε για τον Κύριο μας Ιησού Χριστό: «συμφέρει ένα υπέρ του λάου αποκτανθήναι» τούτ' αυτό συνέβη και με τον άγιο Θεοδώρητο. Εμαρτύρησε σάν άρχοντας και ωδήγησε τα πλήθη στο Χριστό.
