ορισμός
‘‘Παγκοσμιοποίηση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι εθνικές οικονομίες αλληλοεξαρτώνται σε βαθμό αποδυνάμωσης με αποτέλεσμα την ενιαία λειτουργία της οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο, στο πλαίσιο της οποίας οι κανόνες της αγοράς επικρατούν της πολιτικής’’ (Νικολόπουλος, 2000, σελ.13).
Η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο και επεκτείνεται σ’ όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής: στο οικονομικό το πολιτικό, το επιστημονικό, το κοινωνικό, το πολιτιστικό, το ηθικό, το θρησκευτικό, το πνευματικό. Πολλοί τη συνδέουν με την οικονομία, γιατί στον τομέα αυτό παρουσίασε ραγδαία εξέλιξη και τα σημεία της είναι πιότερο εμφανή. Επειδή η οικονομία έχει ‘‘στρατηγική σπουδαιότητα’’ για τους ‘‘δυνατούς’’ της γης, αφού σ’ αυτήν στηρίζονται για να διατηρήσουν ή όχι την παγκόσμια κυριαρχία τους (Μαντζαρίδης, 2001).
Η σύλληψη και ο τρόπος λειτουργίας του όλου συστήματος στηρίζεται στη λογική της ελεύθερης οικονομίας, μιας οικονομίας, η οποία αποσκοπεί στη συνεχή κερδοφορία και που αποτελεί το δυτικό πρότυπο ζωής. Η παγκοσμιοποίηση προβάλλει ένα καταναλωτικό πρότυπο και την αξία του συνεχούς κέρδους, ως ύψιστου αγαθού, με αποτέλεσμα να συνθλίβονται οι ανθρώπινες σχέσεις (Αρχιεπ. Αναστάσιος, 1998).
Η τεχνολογία είναι το μέσο με το οποίο προωθείται στις μέρες μας η παγκοσμιοποίηση. Η επέμβασή της στην προσωπική ζωή του ανθρώπου είναι πλέον καθοριστική. Η πληροφορική και το διαδίκτυο καταστούν εφικτή την ύπαρξη μιας κοινωνίας, που συγκροτείται εκτός χώρου, μιας κοινωνίας ‘‘αόρατης’’ και απροσδιόριστης. Οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους μόνο στο χρόνο, συνδέονται μεταξύ τους χωρίς να τους συνδέει ο κοινός χώρος και τόπος. Πρόκειται για μια επικοινωνία άνευ διαστάσεως, άρα μπορεί να θεωρηθεί ‘‘ουτοπική’’. Όσο ουτοπική είναι αυτή η κοινωνία, άλλο τόσο πραγματική είναι, όσον αφορά τα αποτελέσματά της και εξαναγκάζει τις συγκεκριμένες κοινωνίες να επαναπροσανατολίζονται κατά τις δικές της απαιτήσεις (Μαντζαρίδης, 2001).
Η παγκοσμιοποίηση δε δίνει τέλος ούτε στον άνθρωπο ούτε στην ιστορία του. Δεν είναι παρά ένα υποπροϊόν της τεχνικής προόδου. Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι η παγκοσμιοποίηση πραγματοποιείται τη στιγμή που ο άνθρωπος βυθίζεται σε δύο άπειρα: στο απείρως μικρό της ύλης και στο απείρως μεγάλο των άστρων’’ (Phillipe Moreau, στον Αρχιεπ. Αναστάσιο, 1998).
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια αναγκαία κοινωνικοπολιτισμική εξέλιξη ή είναι το ευφυολόγημα κάποιων, που σκοπό έχει να κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους και να αποδυναμώσει το κράτος πρόνοιας; (Τσόμσκι, Gorz, Βεργόπουλος, στο Νικολόπουλο, 2000 ).
1.1 Παράγοντες που συνέβαλαν στην παγκοσμιοποίηση
Οι σημαντικότεροι παράγοντες, που συνέβαλαν στην παγκοσμιοποίηση, είναι:
* Η ηλεκτρονική επανάσταση, που έφερε πραγματική επανάσταση στον τομέα της επικοινωνίας. Οι άνθρωποι τροφοδοτούνται μέσω της δορυφορικής τηλεόρασης με πρότυπα του δυτικού τρόπου ζωής.
* Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ενός ολόκληρου κόσμου ιδεών, με την εξάρθρωση της οικονομίας του και την προβολή του καπιταλισμού, ως μοναδικής ελπίδας. Η παγκοσμιοποίηση, ως ιδεολόγημα, φαίνεται ότι έρχεται, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, να καλύψει το ιδεολογικό κενό, πού δημιουργήθηκε στον κόσμο.
* Η πολιτικοποίηση της ιδέας της παγκοσμιοποίησης, αφού διεθνείς οργανισμοί αποφασίζουν σύμφωνα με τα σχέδια των οικονομικά ισχυρών.
* Βασικό ρόλο στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης διαδραματίζουν οι δεκάδες των πολυεθνικών εταιριών, που ανέλαβαν την παγκόσμια παραγωγή και διακίνηση των αγαθών, καθώς και την πληροφόρηση·
* οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι συνεργασίες κρατών·
* παγκόσμιοι οικονομικοί θεσμοί, όπως είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα ( Αρχιεπ. Αναστάσιος, 1998 ).
1.2 Χαρακτηριστικά της παγκοσμιοποίησης
‘‘Δύο είναι οι δυνατότητες που διαγράφονται από την παγκοσμιοποίηση: ‘‘Από τη μια πλευρά, η διαδικασία της παγκοσμιοποιήσεως που προωθείται από τις επιχειρήσεις και διευκολύνεται από τη μείωση του κόστους μεταφορών και επικοινωνιών. Από την άλλη, η διατήρηση των εθνών που είναι προσκολλημένα στο έδαφός τους και ζητούν να οργανωθούν σε τοπικό πλαίσιο...’’ (Gerard J. Lafay στον Αρχιεπ. Αναστάσιο, 1998).
Οικονομική δυνατότητα:
Επικρατεί η αντίληψη ότι η παραχώρηση προτεραιότητας στην οικονομία έναντι της πολιτικής, θα οδηγήσει σε παγκόσμιο επίπεδο στην εξίσωση των συνθηκών ζωής και κατ’ επέκταση στη μείωση των κοινωνικών συγκρούσεων. Αυτό αποτελεί ατόπημα, γιατί ο διαχωρισμός πολιτικής και οικονομίας είναι μια ουτοπία και ο κύριος λόγος που προκαλεί τις κοινωνικές συγκρούσεις είναι η άνιση κατανομή εισοδήματος. (Κονδύλης, στον Νικολόπουλο, 2000).
Σήμερα το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης, περίπου 1.200.000.000 άνθρωποι μαστίζονται στην κυριολεξία από πείνα, δίψα και ασθένειες. Κατά τον Κανακάκη, ‘‘σύμφωνα με στοιχεία του Ο.Η.Ε., 1 δις. άνθρωποι ζουν στην έσχατη φτώχεια, ενώ το 20% των πλουσίων της γης χρησιμοποιούν τα 2/3 των πόρων της και κατέχουν το 86% του παγκόσμιου εισοδήματος’’ (στο Νικολόπουλο, 2000). ‘‘Το 92% της συνολικής παραγωγής της Ευρώπης εξακολουθεί να απορροφάται από την ευρωπαϊκή αγορά’’ (Βεργόπουλος, στο Νικολόπουλο, 2000).
Η πολιτική βρίσκεται σε μια πρόκληση να διαμορφώσει τη λειτουργία της αγοράς βάση πολιτικών όρων (Ulrich Beck, στο Νικολόπουλο, 2000). O Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου έχει την εξουσία να παίρνει αποφάσεις και να επιβάλλει κυρώσεις σε εμπορικές διαφορές μεταξύ κρατών. Επομένως, μπορεί να προστατεύει προϊόντα, όπως έχουν καθορίσει οι βιομηχανίες και να εμποδίζει τις κυβερνήσεις να προστατέψουν τους λαούς τους θεσπίζοντας αυστηρότερους κανόνες ( εξ’ ου και οι κατά καιρούς συγκρούσεις μεταξύ κυβερνήσεων και πολυεθνικών εταιριών).
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η συμφωνία που προωθείται μεταξύ ΠΟΕ και ΟΟΣΑ, σύμφωνα με την οποία τα κεφάλαια θα επενδύονται ελεύθερα σε οποιαδήποτε χώρα (εννοείται, όπου υπάρχουν ‘‘φτηνά εργατικά χέρια’’), και τα κυρίαρχα κράτη δε θα έχουν το δικαίωμα να επιβάλλουν περιορισμούς για λόγους που τους αφορούν άμεσα: ρύπανση περιβάλλοντος, λόγοι υγείας, προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς...Αντίθετα, θα είναι υπόλογα έναντι της ασφάλειας των ‘‘φιλοξενούμενων’’ επιχειρήσεων, στις οποίες είναι υπόχρεα να πληρώσουν υπέρογκα ποσά, ως αποζημίωση, για ο,τιδήποτε ‘‘κακό’’ τους συμβεί (Νικολόπουλος, 2000).
Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της παγκοσμιοποίησης είναι η ιδέα της επένδυσης. Ο καθένας, ανεξαρτήτου εισοδήματος, έχει υιοθετήσει αυτήν την ιδέα· όροι, όπως συνάλλαγμα, αμοιβαίο κεφάλαιο, χρηματιστήριο, ‘‘μπήκαν για τα καλά’’ στη ζωή μας. Οι άνθρωποι προσβλέπουν στο γρήγορο κι εύκολο χρήμα. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, λέει ότι ‘‘...δεν έχει ηθική δικαίωση το κέρδος από τα τυχερά παιγνίδια των χρηματοοικονομικών προϊόντων, που δεν προέρχεται από το τρίπτυχο παραγωγός, έμπορος, καταναλωτής’’.
Το χρηματιστήριο, ως αυτή καθαυτή επένδυση, δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι κάτι κακό, αλλά η ενασχόληση μ’ αυτήν χωρίς κριτήρια, έχει δυσμενείς συνέπειες στην πνευματική και οικογενειακή ζωή. Απαιτεί χρόνο όχι μόνο η ενασχόληση, αλλά και η ενημέρωση της πορείας των μετοχών, με αποτέλεσμα ο ήδη κουρασμένος, αγχωμένος και χωρίς χρόνο για τον εαυτό του άνθρωπος, να επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο και να μην έχει πια καθόλου χρόνο για την οικογένειά του, για κοινωνική συναναστροφή, αλλά και για τον ίδιο τον εαυτό του· έτσι απομονώνεται ολοένα και περισσότερο, οδηγείται στην απελπισία και την κατάθλιψη (Νικολόπουλος , 2000).
Η ιδέα της επένδυσης έχει και την ανήθική της πλευρά, γιατί όταν ανεβαίνουν οι μετοχές αυτό σημαίνει συχνά συγχωνεύσεις ή ιδιωτικοποιήσεις επιχειρήσεων, που με τη σειρά τους σημαίνουν απολύσεις εργαζομένων. Η ανεργία λοιπόν κάποιων και η δυστυχία που αυτή τους αποφέρει, σημαίνει κέρδη για κάποιους άλλους.
Η επένδυση, ως ιδέα, δεν είναι άσχετη με την πολιτική. Υπάρχει μέγιστος κίνδυνος, ακολουθώντας οι άνθρωποι στυγνά τη φιλοσοφία του χρηματιστηρίου, να ψηφίζουν το κόμμα εκείνο, που δεσμεύεται με οποιονδήποτε τρόπο, να ανεβάσει τις μετοχές, αποφέροντας κέρδη στους ψηφοφόρους του, αγνοώντας και μάλιστα συνειδητά, αν το κόμμα αυτό ακολουθεί μια δίκαιη κοινωνική πολιτική για τα μέλη της κοινωνίας, που εκπροσωπεί. Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, υπάρχει κίνδυνος να γίνονται απαράδεκτες υποχωρήσεις πάνω σε καίρια και σοβαρότατα εθνικά ζητήματα, για να μην επηρεαστεί αρνητικά το κλίμα της αγοράς
‘‘Η επενδυτική διαδικασία απαιτεί μια ασκητική αντιμετώπιση η οποία θα οδηγεί στην πρόταξη της μέριμνας για τον πλησίον, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της δημοκρατικής και εθνικής ευαισθησίας και της οικογενειακής γαλήνης έναντι μιας εύλογης προσδοκίας για αποκόμιση κέρδους’’ ( Νικολόπουλος, 2000 ).
Πολιτισμική δυνατότητα:
Επιδιώκεται η κατάργηση της εξίσωσης του εθνικού κράτους με την εθνική κοινωνία, χωρίς όμως αυτό να οδηγεί σε μια πολιτιστική ενοποίηση.
1.3 Συνέπειες της παγκοσμιοποίησης
Τα θετικά στοιχεία της παγκοσμιοποιήσεως μπορούμε να τα συνοψίσουμε ως εξής:
* Η αλματώδης πρόοδος και εξέλιξη της τεχνολογίας και όλων των επιστημών.
* Η ταχύτατη διακίνηση των αγαθών και των νέων επιτευγμάτων.
* Η διευκόλυνση της επικοινωνίας των ανθρώπων σε όλα τα μέρη της γης με εκμηδενισμό των αποστάσεων.
* Η καταπολέμηση πολλών ασθενειών, παγκοσμίως.
* Ο περιορισμός του αναλφαβητισμού.
* H αναγνώρηση της θέσεως, της σημασίας και του ρόλου των γυναικών και της νεότητας.
* Η επέκταση των οριζόντων σκέψεως που κατοχυρώνει, θεωρητικά τουλάχιστον, την ελευθερία και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.
* Η προώθηση και ενίσχυση των δημοκρατικών αρχών και δομών.
* Οι διάφορες μορφές αλληλεγγύης των λαών που διευκολύνουν τη συμμετοχή όλο και περισσοτέρων ανθρώπων στο διαμορφούμενο κόσμο.
Επομένως τα θετικά στοιχεία της παγκοσμιοποιήσεως δεν πρέπει να παραβλέπονται, αρκεί να τα δούμε μέσα από το πρίσμα των παραπάνω - να χρησιμοποιούνται δηλαδή με σύνεση και επίγνωση (Μαντζαρίδης, 2001).
Τα αρνητικά στοιχεία της παγκοσμιοποίησης:
* Το χάσμα μεταξύ των χωρών βαθαίνει· οι πλούσιες χώρες γίνονται πλουσιότερες και οι φτωχές φτωχότερες.
* Γίνεται άνισος καταμερισμός των αγαθών, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται μια κοινωνία με τους έχοντες πολλά από τη μια και των στερούντων από την άλλη.
* Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ωθούνται στο περιθώριο της φτώχειας, ενώ από την άλλη διαμορφώνεται μια μικρή μειοψηφία εύρωστων οικονομικά ανθρώπων, οι οποίοι ελέγχουν την παγκόσμια οικονομία, για πραγματοποίηση των δικών τους συμφερόντων.
* Ακόμη, οι μικρότερες κοινωνίες αδυνατούν ολοένα και περισσότερο να λαμβάνουν αποφάσεις και να ρυθμίζουν τα δικά τους ζητήματα αυτόνομα και ανεξάρτητα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να στηριχθούν στις δικές τους μορφές κοινωνικότητας και πνευματικότητας.
* Νέα κύματα μεταναστών παρατηρούνται και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και οικονομικών προσφύγων.
* Η ανεργία αυξάνεται διαρκώς και σε πολλές χώρες αναπτύσσεται η ξενοφοβία και ο ρατσισμός.
* Ο πλανήτης κινδυνεύει να καταστραφεί, αφού γίνεται μια ανελέητη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στο όνομα της αλόγιστης παραγωγής αγαθών.
* Το έγκλημα και η διαφθορά αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα, υποβοηθούμενα από την ανάπτυξη της τεχνολογίας.
* Υπονομεύονται οι δημοκρατικοί θεσμοί· διαμορφώνονται κέντρα εξουσίας, που αδυνατούν να ελέγξουν πλήρως την τοπική οικονομία και είναι υποχρεωμένα να προσαρμόζονται στα ‘‘θέλω’’ άλλων κέντρων εξουσίας (Αρχιεπ Αναστάσιος ,1998).
Αναλυτικότερα:
Στην οικονομία :
Η διεθνοποίηση της οικονομίας ξεκίνησε ήδη από το 16ο αι., τότε που κορέστηκαν οι εσωτερικές αγορές και το κεφάλαιο ζητούσε έναν τρόπο να αποδεσμευτεί από το κράτος χαλαρώνοντας τους περιορισμούς, που προέρχονταν από την κοινωνία, και να αναγκάσει το κράτος όχι μόνο να μπει σ’ ένα παιγνίδι ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αλλά και να δώσει έμφαση στους νόμους της αγοράς (Νικολόπουλος, 2000).
Η λέξη παγκοσμιοποίηση, στο χώρο της οικονομίας, δηλώνει τη διαδικασία, σύμφωνα με την οποία, οι οικονομίες των διαφόρων κρατών εντάσσονται σ’ ένα παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση της παγκόσμιας παραγωγής, του εμπορίου και της πληροφόρησης σε ορισμένα κέντρα (Αρχιεπ. Αναστάσιος, 1998).
Το ιδεολόγημα της οικονομικής ανάπτυξης προβλήθηκε πρώτη φορά επίσημα το 1948 από τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Χάρρυ Τρούμαν και από τότε έγινε η ‘‘σημαία’’ ολόκληρου του ονομαζόμενου ελεύθερου κόσμου. Οι άνθρωποι από τότε το ασπάστηκαν και άρχισαν σταδιακά να γίνονται ‘‘μηχανές’’, ‘‘ταυτίζοντας την ελευθερία τους με την άρση των περιορισμών κυρίως στην κατανάλωση’’ (Μαντζαρίδης, 2001,σελ.23).
Οι ‘‘ισχυροί’’ της γης μέσω των πολυεθνικών κερδοσκοπικών εταιριών σχεδιάζουν μια παγκόσμια οικονομία, η οποία δρα καταλυτικά στις εθνικές κοινωνίες των επιμέρους κρατών. Η οικονομία αποκτά νομισματικό περιεχόμενο κι όχι παραγωγικό, άρα πρόκειται επίσης για μια χίμαιρα. Η συγκεκριμένη οικονομία αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στο συμφέρον της ποδοπατώντας όποιο εμπόδιο της παρουσιαστεί, γι’ αυτό και επιλέγει πάντα τους ευνοϊκότερους γι’ αυτήν όρους προς ανάπτυξη, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που προκαλεί σε οποιοδήποτε επίπεδο. Στο χώρο της επικρατεί η παράλογη άποψη, ότι το νεκρό χρήμα μπορεί να παράγει, όπως και η εργασία· η χρηματοοικονομία υπονομεύει την παραγωγικότητα μέσω της εργασίας και εμποδίζει την ανάπτυξη και εξέλιξή της. Πρόκειται για ένα είδος τοκογλυφίας. Ο Μ. Βασίλειος, μιλώντας για την τοκογλυφία, λέει ‘‘...όλα όσα αυξάνονται, σταματούν να αυξάνονται, όταν φτάσουν στο κανονικό τους μέγεθος, ενώ τα χρήματα των πλεονεχτών εξακολουθούν να αυξάνονται απεριόριστα μέσα στο χρόνο’’ (Μαντζαρίδης, 2001, σελ.22).
Άμεση συνέπεια της παγκοσμιοποίησης, είναι αδιαμφισβήτητα η αύξηση της ανεργίας: Στη δεκαετία του ’80 χάθηκαν πάνω από 1.800.000 θέσεις εργασίας στις Η.Π.Α. και οι άνεργοι στη Γερμανία αγγίζουν σήμερα τα 4.000.000. Την ανεργία προκαλούν: η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας - ειδικότερα της πληροφορικής -αφού οι επιχειρηματίες την προτιμούν από το εργατικό δυναμικό καθώς και το χρηματιστικό κεφάλαιο, αφού βρίσκει ευφορότερο έδαφος για κερδοσκοπία, σε χώρες με χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Η εκβιομηχανοποίηση των ‘‘αναπτυγμένων χωρών’’ έρχεται σε αντιπαράθεση με χώρες, στις οποίες η οικονομία στηρίζεται αποκλειστικά στη γεωργία ή τη βιοτεχνία και οδηγούνται αναπόφευκτα στη χρεοκοπία (Νικολόπουλος, 2000). Οι συνέπειες της ανεργίας δεν είναι μόνο οικονομικές. Οι μακροχρόνια άνεργοι παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης, νιώθουν αναξιότητα και ντροπή και σε χειρότερο στάδιο έχουν τάσεις αυτοκτονίας. Είναι γνωστή η ρήση των αρχαίων προγόνων μας: ‘‘αργία μήτηρ πάσης κακίας’’.
Ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων βιώνουν την ανεργία, ενώ από την άλλη πλευρά, ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσοστό εργαζομένων βιώνει την υπεραπασχόληση, που σημαίνει ότι εργάζονται τόσες πολλές ώρες, ώστε δίκαια θα μπορούσε να πει κανείς γι’ αυτούς, ότι ‘‘ζουν για να δουλεύουν κι όχι δουλεύουν για να ζουν’’. Είναι μια κατάσταση, που προκαλεί άγχος, που κρατεί τον άνθρωπο δέσμιο του χρήματος και της καριέρας, που δεν του αφήνει περιθώριο ελεύθερου χρόνου για την οικογένειά του, για κοινωνικές συναναστροφές, για την πνευματική του καλλιέργεια· ο άνθρωπος μετατρέπεται σε μηχανή, με τη ζωή του προγραμματισμένη· συνεχίζει τη ζωή του χωρίς να γνωρίζει πού πάει και λησμονώντας στην κυριολεξία ποιο είναι το αληθινό νόημα της ζωής.
Όσον αφορά τους εργαζόμενους, υπό τις παρούσες συνθήκες εργασίας, υποταγμένοι στους κανόνες και τις υποχρεώσεις των επιχειρήσεών τους, δεν έχουν το δικαίωμα επιλογής: ή αποδέχονται τους όρους εργασίας, που τους προσφέρεται ή απολύονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ή να οδηγούνται στην ανεργία, με τα γνωστά προβλήματα ή να παραμένουν, να ενσωματώνονται και να αλλοτριώνονται. Είναι άραγε η παγκοσμιοποίηση σε θέση να προσφέρει λύση για τη διαρκώς αυξανόμενη ανεργία ή πρόκειται για αδιέξοδο ; (Νικολόπουλος, 2000).
Στην οικολογία: Τα σημάδια της εξουσίας του ανθρώπου πάνω στη φύση είναι όχι απλά ορατά, αλλά και εκπέμπουν σήματα κινδύνου. Η κατάχρηση του περιβάλλοντος γίνεται με εξουσιαστικά παράλογο τρόπο, από την απληστία του ανθρώπου, που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι να πετύχει προσωπικά οφέλη (οικονομικά, πολιτικά...).
Μέχρι σήμερα έχουν γίνει τρεις παγκόσμιες διασκέψεις για το περιβάλλον, διαδοχικά στο Ρίο (1992), στο Κιότο (1997) και στη Χάγη και δεν επέφεραν κανένα αποτέλεσμα.
Στην κοινωνική ζωή: Τα αρνητικά αποτελέσματα της παγκοσμιοποιήσεως στον τομέα της κοινωνικής ζωής είναι πολύ σοβαρά, όπως η εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους πλούσιους και δυνατούς, η εξουδετέρωση των φτωχών και αδυνάτων, η επικράτηση τελικά των οικονομικά ισχυρών και η διεθνοποίηση της εξουσίας και της βίας.
Στον ίδιο τον άνθρωπο: Οι επιπτώσεις της στην προσωπικότητα του ανθρώπου είναι βαρύτατες, αφού προβάλλει ως ιδανικό το χρήμα και την απόκτησή του με οποιονδήποτε τρόπο. Όλα λοιπόν μπορούν να εξαγοραστούν με το χρήμα; Ακόμη και η πατρίδα, η θρησκεία, η συνείδηση; Ο πνευματικός, ηθικός κόσμος θα δώσει τη θέση του στη ‘‘λογική’’ του συμφέροντος για τα υλικά αγαθά; (Μαντζαρίδης , 2001).
«Η ηθική στηρίζεται πάντοτε στη δυναμική του πνεύματος. Ηθική είναι η μετάβαση από το επίπεδο του είναι στο επίπεδο του ευ είναι. Και η διαφορά ανάμεσα στο είναι και στο ευ είναι δεν είναι ποσοτική αλλά ποιοτική. Όταν όμως όλες οι ποιότητες αντιμετωπίζονται ως ποσότητες και αξιολογούνται με το χρήμα, δεν απομένει πλέον χώρος για την ηθική. Το ‘‘ευ’’ συμπιέζεται στο επίπεδο του ‘‘είναι’’ και η δυναμική του πνεύματος φαλκιδεύεται...» (Μαντζαρίδης, 2001, σελ.22).
Ο Απόστολος Παύλος χαρακτηρίζει την πλεονεξία ως ειδωλολατρία. Με την πλεονεξία σταματάει η επικοινωνία του ανθρώπου με το Θεό και μεταμορφώνεται σιγά σιγά σε δούλο του χρήματος (Μαντζαρίδης, 2001).
Η παγκοσμιοποίηση ισοπεδώνει τον άνθρωπο όχι μόνο ως προσωπικότητα, αλλά και τις παραδοσιακές διαφορές μεταξύ τους. Δε σέβεται τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, αλλά ούτε και την κοινή φύση μεταξύ τους.
2.
Ο κόσμος στη δίνη των ανισοτήτων
Η παγκοσμιοποίηση διευρύνει τα οικονομικά και κοινωνικά χάσματα, με αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση ολόκληρων κρατών
Το σήμερα εφαρμοσμένο μοντέλο παγκοσμιοποίησης διευρύνει με ταχύ ρυθμό τις ανισότητες σε όλους τους τομείς με ''παράπλευρες'' κατά τη νατοϊκή ορολογία κοινωνικές απώλειες όχι μόνον στον Τρίτο Κόσμο, αλλά ακόμη και στη μητρόπολη της παγκοσμιοποίησης, στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη, όπου τα κρούσματα ρατσισμού αυξάνονται ραγδαία. Οι αντιδράσεις στην παγκοσμιοποίηση έχουν ήδη αποτυπωθεί στο Σιάτλ, το Γκέτεμποργκ, τη Γένοβα. Τα μηνύματα είναι σαφή και απειλητικά.
* Περιδινίζονται πάλι σε οικονομική τρικυμία οι χώρες της Ν.Α Ασίας, οι οποίες προβάλλονται ως τo καλύτερο παράδειγμα των πλεονεκτημάτων της παγκοσμιοποίησης.
* Καταβαραθρώνονται πάλι ανά την υφήλιο τα χρηματιστήρια, το άλλο κορυφαίο σύμβολο της εποχής της παγκοσμιοποίησης, του μέχρι πρότινος πηγή καθολικού και εύκολου πλουτισμού.
* Συγκρούονται πάλι Βορράς και Νότος στη διάσκεψη του ΟΗΕ με ψυχοπολεμική ένταση για τον ρατσισμό, σε μια εμφανή προσπάθεια των τριτοκοσμικών χωρών να πάρουν μια πολιτική ρεβάνς από τις πλούσιες χώρες ως αντίβαρο της οικονομικής τους εξαθλίωσης.
* Ανησυχούν οι πάντες για επερχόμενη παγκόσμια οικονομική ύφεση, ορισμένες επικίνδυνες πλευρές της οποίας αποδίδονται από τους αναλυτές ακριβώς στην παγκοσμιοποίηση (Δελαστίκ, 2001).
Εύλογα αναρωτιέται κάποιος:
Ποιόν ευνοεί η παγκοσμιοποίηση;
ΜΑΣ ΑΠΑΝΤΑΕΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ
Οι Γάλλοι, που ερωτήθηκαν σε δημοσκόπηση της ''Μοντ'' τον Ιούλιο, είχαν σαφέστατη άποψη: Μόνο το….1% απάντησε ότι η ''παγκοσμιοποίηση ωφελεί όλους'', ενώ το 55% υποστήριζε πως ''ωφελεί τις πολυεθνικές επιχειρήσεις''.
Ενδιαφέρον έχει και μια παλιότερη δημοσκόπηση της ''Εξπενσιόν'': Το 65% απάντησε πως η παγκοσμιοποίηση επιτείνει τις ανισότητες.
Το χάσμα διευρύνεται…..
Η διαφορά ανάμεσα στις χώρες όπου ζει το πλουσιότερο 20% του συνολικού πληθυσμού της γης και στις χώρες όπου ζει το φτωχότερο ήταν 11 προς 1 το 1913, εκτινάχθηκε στο 30 προς 1 το 1960 και εκτοξεύτηκε στο 74 προς 1 το 1997.
Στις χώρες που ζει το πλουσιότερο 20% παράγεται ήδη το 86% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ στις χώρες του φτωχότερου 20% παράγεται μόλις το 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σαν να μη έφτανε αυτό, οι χώρες του πλουσιότερου 20% πραγματοποιούν το 82% των παγκόσμιων εξαγωγών, ενώ εκείνες του φτωχότερου 20% πραγματοποιούν μόνο το 1% των συνολικών εξαγωγών, πράγμα που σημαίνει ότι συνεχώς μεταφέρεται πλούτος από τις φτωχότερες προς τις πλουσιότερες χώρες.
Έτσι όμως δεν υπάρχει μέσον επιβίωσης των φτωχών χωρών, πέρα από τον διεθνή δανεισμό. Όντως, από 265 δισεκατομμύρια δολάρια που ήταν ο διεθνής δανεισμός το 1975 εκτινάχθηκε στα 4,2 τρισεκατομμύρια δολάρια το1994.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, δεν αποτελεί έκπληξη βεβαίως το γεγονός ότι 80 χώρες έχουν σήμερα ΑΕΠ κατά κεφαλήν από όσο είχαν πριν από 10 ή και περισσότερα χρόνια.
Άνθρωποι και κράτη
Εντελώς αντίθετα αποτελέσματα έχουμε ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης στις πλούσιες χώρες, όπου ο ρυθμός συσσώρευσης πλούτου έχει προσλάβει ασύλληπτες διαστάσεις.
Οι τρεις πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη είχαν το 1999 προσωπική περιουσία που υπερέβηκε το συνολικό ΑΕΠ των 35 φτωχότερων χωρών του κόσμου με πληθυσμό 600 εκατομμύρια κατοίκους, όπως μας πληροφορούσε η ετήσια έκθεση του ΟΗΕ για την ''Ανθρώπινη Ανάπτυξη''. Σύμφωνα πάντα με την ίδια έκθεση, το φτωχότερο 50% του πληθυσμού της γης καταναλώνει, μόλις το 6% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ το πλουσιότερο 15% του πληθυσμού καταναλώνει το 80% του συνολικού ΑΕΠ του πλανήτη μας.
Η διεύρυνση των ανισοτήτων δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ των πλουσιότερων και των φτωχότερων χωρών. Έχει σοβαρότατες αρνητικές συνέπειες και για τους εργαζόμενους των ανεπτυγμένων χωρών. Το 68% των Αμερικανών δήλωσε σε σχετική δημοσκόπηση, ότι πιστεύει πως η παγκοσμιοποίηση επιφέρει μείωση μισθών ακόμη και μέσα στις ίδιες της Η.Π.Α. (Δελαστίκ, 2001).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Απειλή ρήξεων
Τα στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης του γεγονότος, ότι το σήμερα εφαρμοσμένο μοντέλο παγκοσμιοποίησης διευρύνει τις ανισότητες σε όλους τους τομείς, καθώς κατανέμει εξαιρετικά άνισα τα κέρδη της, ενώ ταυτόχρονα έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις, όχι μόνο για κονωνικές ομάδες, αλλά και για ολόκληρες χώρες.
Το κοινωνικό κράτος καταλύεται, οι πολιτικές συνοχές της κοινωνίας καταργούνται, θεωρούμενες ''άχρηστο'' κόστος, που μειώνει την ανταγωνιστικότητα και επομένως δυσχεραίνει τη θέση της χώρας στην ''παγκοσμιοποιημένη'' διεθνή οικονομία. Οι εργασιακές σχέσεις αναμορφώνονται με μοναδικό κριτήριο αυτό, οι λιγότεροι ικανοί και καταρτισμένοι περιθωριοποιούνται, ολόκληρες χώρες θεωρούνται ''άνευ σημασίας''· έτσι πετάγονται σ’ έναν ‘‘Καιάδα κοινωνικών αποβλήτων'', δισεκατομμύρια άνθρωποι (Δελαστίκ, 2001).
ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΑ!
Μεγάλη εισοδηματική ''ψαλίδα'' στην Ελλάδα …
''Υπάρχει φτώχεια και ανισότητα με πηγή την ανεργία, αλλά και άλλους παράγοντες και πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ισχυρότατης παρέμβασης''. Η αναφορά αυτή του υπουργού Εργασίας κ. Τάσου Γιαννίτση έρχεται να επιβεβαιώσει με επίσημο τρόπο μία ήδη διαμορφωμένη κατάσταση. Σε όλο τον κόσμο και, συνεπώς και στην Ελλάδα ένα νέο κύμα φτωχών κινείται, συχνά, στις παρυφές της δομημένης κοινωνίας. Μεγάλες μάζες πληθυσμού βρίσκονται στα όρια της ένδειας όχι με την έννοια ότι δεν διαθέτουν ένα κομμάτι ψωμί, αλλά με τη λογική ότι υστερούν σημαντικά σε σχέση με τον ''μέσο όρο''.
Σύμφωνα με τους δείκτες εισοδηματικής ανισότητας του ΟΟΣΑ, με τους οποίους αποτυπώνεται η εισοδηματική ''ψαλίδα'' μεταξύ των πλουσίων και των πλέον φτωχών πολιτών, η Ελλάδα μοιράζεται στη διόλου τιμητική θέση, με την Τουρκία. Στην πρώτη θέση, το Μεξικό και ακολουθεί η νέα Ζηλανδία (Τερζής, 2001). Το ελληνικό κράτος πρόνοιας εμφανίζεται μεν πολυέξοδο, ωστόσο καθόλου αποτελεσματικό. Είναι ενδεικτικό ότι, αν και η ελεύθερη λειτουργία της οικονομίας παράγει το μικρότερο ποσοστό φτώχειας εντός της Ε.Ε, μετά τις δαπάνες πρόνοιας ο δείκτης φτώχειας της χώρας είναι υψηλότερος ευρωπαϊκά!
2.1 Η ‘‘άλλη’’ παγκοσμιοποίηση
Την τελευταία τετραετία, ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την υφήλιο:
''παγκοσμιοποίηση''.
Χιλιάδες διαδηλωτές παραβιάζουν τις ''κόκκινες ζώνες'' για να εκφράσουν την αντίθεσή τους στη φιλελευθεροποίηση του διεθνούς εμπορίου, την ιδιωτικοποίηση των πάντων, το ξήλωμα του κράτους πρόνοιας. Ποιοι βρίσκονται πίσω από όλον αυτόν τον ξεσηκωμό;
Θα ήταν βέβαια αφελές ν` αναζητήσει κανείς μια οποιαδήποτε άτυπη ''Διεθνής της αντιπαγκοσμιοποίησης'' στο ρόλο του καθοδηγητή ενός κινήματος τόσο πολύχρωμου, στις γραμμές του οποίου συναντάμε μεξικανούς ιθαγενείς και σκανδιναβούς, βραζιλιάνους ακτήμονες, βερειοαμερικάνους οικολόγους και αργεντινούς αγωνιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φιλιππινέζους εργάτες και βρετανούς καταληψίες στέγης.
Το κίνημα αυτό είναι προϊόν μιας πολύ συνειδητής δράσης συγκεκριμένων δικτύων, τα οποία υπερβαίνουν σύνορα και πολιτικοϊδεολογικές καταβολές για να συντονίσουν τη δράση τους ενάντια στο κοινό εχθρό: την αυξανόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας και ζωής, απέναντι στην αδηφάγα επέλαση των αγορών και του κεφαλαίου.
Μια από τις σημαντικότερες συλλογικότητες αυτού του ρεύματος είναι η Παγκόσμια Λαϊκή Δράση (People`s Global Action, PCA): Ξεκίνησε το καλοκαίρι του 1997 και σήμερα αγκαλιάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε χώρες τόσο διαφορετικές: Ινδίες, Καναδά, ΗΠΑ, Νεπάλ, Σουηδία και η Βραζιλία. Στο ενεργητικό της περιλαμβάνεται η πρώτη διεθνής κινητοποίηση ενάντια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) το έτος 1998, όσο και πολλές από τις μεγάλες κινητοποιήσεις, που ακολούθησαν (Κωστόπουλος, Τρίμης, Ψαρρά, Ψαρράς, 2002).
2.2 Τα τρία σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, τρία είναι τα βασικά σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Το τέλος των μεγάλων συγκρούσεων
Η περίφημη θεωρία του Φουκουγιάμα για το ''τέλος της Ιστορίας'' υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι στη μετακομμουνιστική εποχή η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, που βλέπουμε στις μέρες μας, είναι αναπότρεπτη. Μετά την πτώση του Τείχους δεν υπάρχουν σοβαροί αντίπαλοι, ικανοί να αμφισβητήσουν τον συνδυασμό δημοκρατικού πολιτεύματος και νεοφιλελεύθερης καπιταλιστικής οικονομίας που θα εξαπλώνεται στο πλαίσιο της ηγεμονίας των ΗΠΑ. Θα υπάρχουν τοπικοί πόλεμοι χωρίς σοβαρό κίνδυνο ανατροπής του παγκόσμιου ‘‘statuς quo’’.
Το πέρασμα στις πολιτισμικές συγκρούσεις
Ο Χάντινγκτον με την περίφημη θεωρία του περί πολιτισμικών πολέμων δεν πιστεύει σε μια κατάσταση, όπου οι μεγάλες συγκρούσεις θα πάψουν να αποτελούν κινητήρια δύναμη του ιστορικού γίγνεσθαι. Πιστεύει, ότι οι πόλεμοι που έχουν ως δομική βάση διαφορές στον τρόπο ελέγχου των μέσων παραγωγής και κυριαρχίας θα δώσουν τη θέση τους σε πολέμους, που έχουν ως βάση διάφορες θρησκευτικές πολιτισμικές κοσμοθεωρίες πάνω στο νόημα της ζωής, του θανάτου και στη σχέση του ανθρώπου με το σύμπαν και το θείο.
Ο μετασχηματισμός των κονωνικοοικονομικών συγκρούσεων
Το τρίτο σενάριο, που έχει κυρίως αναπτυχθεί από στοχαστές του κεντροαριστερού χώρου απορρίπτει τις προβλέψεις του Φουκουγιάμα και αυτές του Χάντινγκτον. Η αμερικανική ηγεμονία και ο φιλελεύθερος καπιταλισμός, που προωθεί, θα αμφισβητηθούν τις επόμενες δεκαετίες και από τον πιο αυταρχικό ασιατικό καπιταλισμό και από τον κοινωνικά πιο ευαίσθητο ευρωπαϊκό (Μουζέλης, 2001).
Η ιστορική εξέλιξη
Με βάση τα τρία σενάρια τι μπορεί να πει κανείς για την τωρινή κατάσταση; Έχει δίκιο τελικά ο Χάντινγκτον; Μπορεί να δει κανείς τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου ως την απαρχή μιας περιόδου πολιτισμικών πολέμων;
Κατ’ αρχήν, το σίγουρο είναι, ότι η θεωρία του Φουκουγιάμα δεν είναι πλέον πειστική. Η Ιστορία θα εξακολουθήσει να εκτυλίσσεται στη βάση ανταγωνιστικών συγκρούσεων, όπου θα κυριαρχεί το κοινωνικοοικονομικό ή το πολιτισμικό στοιχείο. Βεβαίως, επειδή δεν υπάρχουν ''σιδηροί νόμοι'' της ιστορικής έξέλιξης, το αν θα δικαιωθεί ο Χάντινγκτον εξαρτάται από την στρατηγική, που θα ακολουθήσει η αμερικανική υπερδύναμη τους μήνες και τα χρόνια που έρχονται. Αν π.χ. η στρατηγική της εξακολουθήσει να είναι τόσο μονοδιάστατη όσο φαίνεται αυτή τη στιγμή, αν, δηλαδή, όλο το βάρος εξακολουθήσει να δίνεται στα αστυνομικά και στρατιωτικά μέτρα καταπολέμησης της τρομοκρατίας, τότε το σενάριο περί πολέμου πολιτισμών (τουλάχιστον εν μέρει) θα γίνει πραγματικότητα. Γιατί τα στρατιωτικά μέτρα, αν δε συνδυαστούν με μια ριζική αναθεώρηση της αμερικανικής πολιτικής στα θέματα του Μεσανατολικού και της παγκόσμιας φτώχειας μπορούν κάλλιστα να οδηγήσουν σε μια κατάσταση όπου: οι ''μάρτυρες του Αλλάχ'' θα πολλαπλασιαστούν γεωμετρικά, τα λαϊκά στρώματα στον αραβικό κόσμο θα εντείνουν την υποστήριξή τους σε ''ήρωες'' τύπου Μπιν Λάντεν, τα φιλοδυτικά καθεστώτα στο Πακιστάν, στη Σαουδική Αραβία και στον Κόλπο θα μπουν σε μια διαδικασία αποσταθεροποίησης.
Από τη άλλη μεριά, αν υπό τη πίεση της Ευρώπης καθώς και των προοδευτικών παραγόντων - δυνάμεων μέσα στις ΗΠΑ, η αμερικανική κυβέρνηση ακολουθήσει μια πιο δίκαιη πολιτική έναντι των Παλαιστινίων και μια πιο κοινωνική ευαίσθητη πολιτική έναντι των περιθωριοποιημένων πληθυσμών του πλανήτη (αραβικών και μη), μπορεί μακροπρόθεσμα οι τρομοκράτες τύπου Μπιν Λάντεν να χάσουν τη λαϊκή υποστήριξη, που απολαμβάνουν σήμερα (Μουζέλης, 2001).
2.3 Kάποιο συμπέρασμα…
Είναι φανερό ότι η σύλληψη, τα κριτήρια και ο τρόπος λειτουργίας
του όλου συστήματος έχουν στηριχθεί στον δυτικό καπιταλισμό,
στη λογική της ελεύθερης οικονομίας, της οποίας η δυναμική στηρίζεται
στη διαρκή κερδοφορία.
Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μόνο οικονομική διαδικασία.
Πρόκειται για άμεση ή έμμεση επιβολή ενός συστήματος σκέψεως που αγνοεί
ή και καταστρέφει τις ιδιαιτερότητες των επί μέρους λαών και ανθρώπων
και παραμερίζει ή διαλύει αξίες όπως η φιλία, η εντιμότητα, η εγκράτεια,
προβάλλοντας ένα καταναλωτικό πρότυπο με αδιάκοπη επιδίωξη κέρδους,
υπό την επίδραση του οποίου συνθλίβονται οι ανθρώπινες σχέσεις.
Στο τελευταίο του βιβλίο που κυκλοφόρησε προ μηνών
‘‘Η παγκοσμιοποίηση’’, ο Philippe Moreau Defarges, καταλήγει:
''Η παγκοσμιοποίηση φαίνεται να ανοίγει στην ανθρωπότητα
δύο δρόμους ακραίους:
Δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση ότι είναι κλεισμένοι μέσα στη φυλακή,
τη γη…ή γεννά τη συνείδηση της ενότητας, της ανθρωπότητας…
Η παγκοσμιοποίηση δεν δίνει τέλος ούτε στον άνθρωπο
ούτε στην ιστορία του.
Δεν είναι παρά ένα υποπροϊόν της τεχνικής προόδου.
Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι η παγκοσμιοποίηση πραγματοποιείται τη στιγμή,
που ο άνθρωπος βυθίζεται σε δύο άπειρα: στο απείρως σμικρό της ύλης
και στο απείρως μεγάλο των άστρων’’ (Ph. Moreau, 1997, σελ. 124-125).
