ΤΙ ΞΕΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Ο ΘΕΟΣ
Ἀπὸ τοὺς καλλιτέχνες ποὺ ἔγιναν πολύ τῆς μόδας στὴν ἐποχή μας, εἶναι καὶ ὁ παλιὸς (1789-1854) Βρεττανὸς ζωγράφος Τζὸν Μάρτιν. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα εἶναι ἡ ἰδιαίτερη ἐνασχόληση στούς πίνακές του μὲ τὸ θέμα τοῦ τέλους τοῦ κόσμου. Ἀναδείχθηκε «ὁ μάστορας τοῦ ὁράματος τῆς Ἀποκάλυψης. Ὑπῆρξε ὁ καλύτερος ἀφηγητὴς τῆς τελευταίας στιγμῆς τῆς ἀνθρωπότητας. Παιδὶ καλβινιστῶν γονέων, ὁ Μάρτιν ἄκουγε ἀπὸ τὴ μάνα του, ὅτι θὰ τσουρουφλιστεῖ στὴν κόλαση, ἂν δὲν ζοῦσε χριστιανικά. Κι ἐκεῖνος μὲ τὸν καιρὸ ἔγινε ἕνα μὲ τὸν φόβο, ὁραματιζόμενος σπαρακτικὰ τὴν Ἀποκάλυψη. Μετέφερε στὸν καμβὰ τὸ τέλος τῆς Πομπηίας, τὴν Ἡμέρα τῆς Κρίσεως, περιέγραψε τὴν καταστροφὴ στὰ Σόδομα καὶ τὰ Γόμορα, παθιασμένος ὀπαδὸς μιᾶς θρησκείας ποὺ ξέρει μόνο νὰ τιμωρεῖ» (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11-9-11).
Διατηροῦμε τὶς ἐπιφυλάξεις μας γιὰ τὴν ψυχολογική ἀνάλυση ποὺ γίνεται στὸν Μάρτιν ἀπὸ τοὺς σύγχρονους σχολιαστές του καὶ τὰ κίνητρα ποὺ τοῦ ἀποδίδονται, ὡστόσο προκαλεῖ ἀπορία ἡ ἄποψή τους, πὼς ἡ (Χριστιανική προφανῶς) θρησκεία «ξέρει μόνο νὰ τιμωρεῖ». Πίσω της δηλ. κρύβεται ἕνας Θεὸς τιμωρός. Πού ἡ μόνη του δουλειὰ (ἀφοῦ αὐτὸ ξέρει μόνο νὰ κάνει) εἶναι νὰ παρακολουθεῖ ἄγρυπνα κάθε παράβαση καὶ νὰ ἐπιβάλει τὴν ἀντίστοιχη τιμωρία.
Πῶς διαμορφώθηκε μιά τέτοια εἰκόνα γιὰ ἕναν τρομοκράτη Θεό; Ἀπὸ ποῦ ξεφύτρωσε αὐτὸ τὸ μεγάλο ἀφεντικό, ὅπως θὰ ᾿λεγε καὶ ὁ Σάρτρ, τὴ στιγμὴ πού ἐμεῖς ἀ¬να¬ζη¬τοῦ¬με στὸ πρόσωπο του τὸν πατέρα;
Ἡ ἄποψη ποὺ ἀναφέρθηκε δείχνει μιά τραγική ἄγνοια γιὰ τὸν Θεό. Μιά ἀπόλυτη παρερμηνεία τῆς εἰκόνας του. Καὶ προκύπτει ἀπ’ τὴν ἀπουσία οὐσιαστικῆς σχέσης μαζί του. Αὐτὸν ποὺ δὲν γνωρίζεις, τὸν παρερμηνεύεις.
Γι αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς μᾶς προκαλεῖ νὰ τὸν γνωρίσουμε λέγοντας: Γνωρίστε με, ἐρευνῆστε με καλά. Θὰ δεῖτε ὅτι εἶμαι ἡ ἀλήθεια, κι αὐτὴ ἡ ἀλήθεια θὰ σᾶς ἐλευθερώσει ἀπὸ κάθε δουλεία (Πρβλ. Ματθ. 11, 29, Ἰω. 14,6, Ιω. 8,32). Καὶ δὲν μένει μόνο στα λόγια, ἀλλὰ προχωράει σὲ ἔργα. Γίνεται ὅμοιος μὲ μᾶς, ὑποφέρει μαζί μας, παίρνει πάνω του ὅλα τὰ βάρη μας, σταυρώνεται, πληρώνοντας αὐτὸς ἀντὶ γιά μᾶς τὰ πάντα, καὶ τέλος ἀνασταίνεται, γιὰ νὰ ἀνοίξει τὸ δρόμο πρὸς τὴ λύτρωση ἀποκλειστικὰ καὶ πάλι γιά μᾶς. Ἐπισημαίνει δὲ πὼς μεγαλύτερη ἀγάπη ἀπ’ αὐτὴν δὲν ὑπάρχει (Ἰω. 15,13).
Δὲν παραλείπει ποτὲ ἐπίσης νὰ τονίζει τὴ διαφωνία του πρὸς κάθε ἄποψη πού, ἐντελῶς πλανερὰ καὶ λανθασμένα, τὸν θέλει τιμωρό. Ὅταν ἀνέβαινε στὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ νὰ σταυρωθεῖ καὶ δὲν ἔγινε δεκτὸς σὲ κάποιο χωριὸ Σαμαρειτῶν, οἱ μαθητὲς του εἶπαν: «Θέλεις νὰ ποῦμε, νὰ πέσει φωτιὰ ἀπ’ τὸν οὐρανὸ καὶ νὰ τοὺς κάψει, ὅπως ἔγινε μὲ τὸν προφήτη Ἠλία;» Ὁ Χριστὸς ὅμως στράφηκε καὶ τοὺς ἐπέπληξε: «Δὲν ξέρετε ἀκόμη ποίου πνεύματος εἶστε σεῖς. Ὁ Υἱὸς τοῦ Ἀνθρώπου δὲν ἦλθε νὰ ἀπολέσει ψυχὲς ἀνθρώπων, ἀλλὰ νὰ σώσει» (Λουκ. 9, 51-56). Εἶναι ὁ Θεὸς ποὺ ξέρει νὰ σταυρώνεται, ὄχι νὰ τιμωρεῖ.
Ἐμεῖς τώρα, οἱ κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἄνθρωποι τί κάνουμε; Ἀκτινοβολοῦμε μὲ τὴ ζωή μας αὐτὴν τὴν εἰκόνα, τῆς τόσης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν κόσμο; Ἢ μήπως, σὰν σπασμένος καθρέφτης, παρουσιάζουμε μιάν ἄλλη εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, στρεβλή, παραπλανητική καὶ αὐθαίρετη;
Πρωτ. Δ. Μ.
Μιλτιάδη Κωνσταντίνου
Καθηγητῆ Πανεπιστημίου
ΠΩΣ ΑΛΛΑΖΕΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ;
Τί νόημα ἔχουν ὅλες αὐτές οἱ εὐαγγελικές ἀφηγήσεις θαυμάτων τοῦ Χριστοῦ, πού ἔγιναν πρίν ἀπό 2.000 χρόνια σέ μιά ἐποχή σάν τήν σημερινή, ὅπου ἡ καθημερινή ἐπικαιρότητα εἶναι τόσο ἐντυπωσιακή, πού κάνει νά ξεχαστοῦν καί τά πιό συγκλονιστικά γεγονότα μέσα σέ ἐλάχιστο χρονικό διάστημα;
Δέν εἶναι ἄλλωστε λίγοι οἱ χριστιανοί ἐκεῖνοι, πού ἀποφεύγουν νά διαβάζουν τήν Ἁγία Γραφή, μέ τήν δικαιολογία ὅτι ὅσα γράφει εἶναι γνωστές ἱστορίες, χωρίς ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τήν ἐποχή μας. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι, ὅσο ἐντυπωσιακές κι ἄν εἶναι οἱ ἱστορίες αὐτές, ἄν τίς δοῦμε ἁπλῶς ὡς ἀφηγήσεις γιά γεγονότα πού συνέβησαν πρίν ἀπό εἴκοσι αἰῶνες, ἡ ἀξία τους χάνεται καί συχνά μᾶς ἀφήνουν ἐντελῶς ἀδιάφορους.
Ὅμως τήν Ἁγία Γραφή δέν τήν διαβάζουμε γιά νά μάθουμε τό τί ἔγινε τό 1200 π.Χ. ἤ τό 60 μ.Χ., ἀλλά ἐπειδή πιστεύουμε ὄτι περιέχει τόν ζωντανό λόγο τοῦ Θεοῦ, πού, ὡς τέτοιος, ἀπευθύνεται στούς ἀνθρώπους ὅλων τῶν ἐποχῶν. Ὡς ζωντανός λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Ἁγία Γραφή δέν χάνει ποτέ τήν ἐπικαιρότητά της, ἀλλά τά ὅσα ἀναφέρονται σ’ αὐτήν ἀποκτοῦν σέ κάθε ἐποχή καινούριο νόημα, ἀνάλογα μέ τά ἐρωτήματα πού κάθε φορά θέτουμε στό κείμενο.
Εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός, αὐτός πού ἀπαντᾶ στά ἐρωτήματά μας, αὐτός πού μᾶς ἀνοίγει τά μάτια, γιά νά κατανοήσουμε τίς ἀπαντήσεις Του καί νά δοῦμε κάθε φορά τά πράγματα ἀπό μιάν ἄλλη ὀπτική γωνία. Ἀρκεί βεβαίως νά θέλουμε νά δοῦμε. Μέ αὐτό τό πρίσμα ὀφείλουμε νά προσεγγίσουμε καί τίς ἀφηγήσεις γιά τά θαύματα τοῦ Χριστοῦ. Στόχος δέν εἶναι ὁ ἐντυπωσιασμός τῶν ἀκροατῶν μέ τήν περιγραφή τῆς δύναμης τοῦ Ἰησοῦ, ἀλλά συνιστοῦν ἕνα διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας, γιά τό ποιός εἶναι ὁ Ἰησοῦς καί ποιό εἶναι τό ἔργο Του.
Τά θαύματα εἶναι δεῖκτες αὐτοῦ πού ἀποκαλοῦμε «Βασιλεία τοῦ Θεοῦ», παραστατικές εἰκόνες, πού μᾶς βοηθοῦν νά καταλάβουμε τό πῶς θά εἶναι ὁ καινούριος κόσμος τόν ὁποῖο ὁ Χριστός ἐξήγγειλε μέ τήν διδασκαλία Του, ἐγκαινίασε μέ τήν Ἀνάστασή Του, καί οἱ ἀνά τούς αἰῶνες μαθητές Του, ἀπό τήν ἐποχή τῶν ἀποστόλων μέχρι σήμερα, ἀγωνιζόμαστε νά πραγματώσουμε.
Ὁ Ἰησοῦς μέ τά θαύματά Του δέν ἄλλαξε τόν κόσμο, δέν ἀπάλλαξε τόν κόσμο ἀπό τό κακό, ἀλλά οἱ ἀφηγήσεις τῶν θαυμάτων αὐτῶν λειτουργοῦν γιά μᾶς ὡς παραδείγματα, πού δείχνουν σέ ἐπιμέρους περιπτώσεις τίς δυνατότητες πού ἔχουμε ὡς χριστιανοί νά ἐξαφανίσουμε τό κακό ἀπό τόν κόσμο...
Ἡ συνέπεια ὅμως τῆς ἀτομοκεντρικῆς νοοτροπίας μας εἶναι ὅτι ἔχουμε πάψει πιά νά πιστεύουμε στήν ἀποτελεσματικότητα τῶν μέσων πού διαθέτουμε γιά νά ἀλλάξουμε τόν κόσμο. Κατ’ ἐξοχήν τέτοια μέσα εἶναι ἡ προσευχή καί ἡ νηστεία. Δυστυχῶς κατανοοῦμε τήν προσευχή καί τήν νηστεία ὡς θρησκευτικές ὑποχρεώσεις μας, ὡς μέσα πού ἐξασφαλίζουν τήν ἀτομική μας σωτηρία, καί ὄχι ὡς μέσα γιά νά ἐπιτύχουμε τήν μεταμόρφωση τῆς κοινωνίας.
Ἔτσι, ὅταν ἡ προσευχή περιορίζεται σέ αἰτήματα γιά τήν ἀτομική μας εὐημερία καί δέν ἔχει ὡς στόχο καί προοπτική τόν κόσμο ὁλόκληρο, ὅταν δέν εἶναι ἕνας εἰλικρινής διάλογος μέ τόν Θεό, προκειμένου νά ὁδηγηθῆ κανείς σέ ὀρθές ἐπιλογές στήν ζωή του, ἀλλά γίνεται ἀπό ἀνάγκη ἤ ἀπό φόβο, τότε δέν ἔχει κανένα ἀποτέλεσμα.
Καί ἄν ἡ νηστεία μας δέν εἶναι μιά συνειδητή πράξη παραίτησης ἀπό ὡρισμένα αὐτονόητα δικαιώματά μας, ὅπως εἶναι π.χ. τό φαγητό, ὅταν δέν ἀποτελεῖ μιά συνειδητή δήλωση ὅτι εἴμαστε ἕτοιμοι νά θυσιάσουμε κάτι ἀπό τόν ἑαυτό μας ὑπέρ τῶν ἄλλων καί τοῦ κόσμου ὁλόκληρου, τότε εἶναι ἄχρηστη...
Ἀπό τό βιβλίο ΚΥΡΙΑΚΟΔΡΟΜΙΟ, Ἐκδ. ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ
ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ
Ἕνα παιδάκι ἐρωτᾶ τόν πατέρα του:
-Μπαμπᾶ, πῶς ἀρχίζουν οἱ πόλεμοι;
-Νά, λέει ὁ πατέρας του, γιά παράδειγμα, ὁ Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ἄρχισε ἐπειδή ἡ Γερμανία ἔκανε εἰσβολή στό Βέλγιο.
Ἡ μητέρα πού ἄκουγε, εἶπε:
-Γιατί δέν λές τήν ἀλήθεια στό παιδί; Ἡ ἀρχή ἔγινε λόγῳ τῆς δολοφονίας τοῦ αὐστριακοῦ πρίγκηπα στήν Σερβία.
Καί ὁ πατέρας:
-Τώρα, ἐγώ θά ἀπαντῶ ἤ ἐσύ;
Ἡ μητέρα, χωρίς νά πεῖ τίποτε, βγῆκε ἀπό τό δωμάτιο. Βγαίνοντας, ὅμως, βρόντησε τήν πόρτα μέ τόση δύναμη, πού «σείσθηκε» τό σπίτι!
Τό παιδάκι, περίλυπο γυρίζει καί λέει στόν πατέρα του:
-Ἐντάξει. Τώρα κατάλαβα πῶς ἀρχίζουν οἱ πόλεμοι (!).
* * *
Ἡ εἰρήνη τοῦ κόσμου μας (πνευματικά καί ὑλικά) ἐξαρτᾶται ἀπό τήν προσωπική-ἐσωτερική μας εἰρήνη. Καί νά γιατί: Ἒλλειψη τέτοιας εἰρήνης σημαίνει ὅτι ἔχουμε «πόλεμο» μέ τόν ἀληθινό Θεό. Ἄρα, πόλεμο καί μέ τούς ἀνθρώπους, γιατί τούς βλέπομε σάν ἐχθρούς ἤ ἀνταγωνιστές μας, προσωπικούς ἤ καί ἐθνικούς· καί ὄχι παιδιά τοῦ ἴδιου Πατέρα, καί ἄρα ἀδελφούς μας.
Γι᾿ αὐτό, τό πρῶτο πρᾶγμα πού ζητοῦμε στήν θεία Λειτουργία εἶναι ὁ τρόπος τῆς προσευχῆς μας:
Ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν. Μέ εἰρήνη ἄς παρακαλέσουμε τόν Κύριο.
Χωρίς τήν εἰρήνη τῆς ψυχῆς δέν μποροῦμε νά λειτουργηθοῦμε! Πῶς χάνεται ἡ εἰρήνη τῆς ψυχῆς καί ἔρχεται ἡ ταραχή; Ἀπό τούς λογισμούς-σκέψεις καί τά ἔργα τῆς ἁμαρτίας. Ἀλλά ἡ ἁμαρτία γενικῶς καί τά προσωπικά μας πάθη (=οἱ ἁμαρτωλές συνήθειες μας) ἀντιμετωπίζονται καί ἐξαλείφονται μόνο μέ τήν μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση. Ὅταν ἔτσι ἀγωνιζόμαστε, τότε πραγματικά θά προσευχόμαστε «ἐν εἰρήνῃ».
Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί τό ἑπόμενο αἴτημά μας εἶναι:
Ὑπέρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καί τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν. Ἄς παρακαλέσουμε τόν Κύριο γιά τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ (=ἄνωθεν εἰρήνη) καί γιά τήν σωτηρία τῶν ψυχῶν μας.
Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μᾶς δίδαξε νά ζητοῦμε, «τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνη του» (Ματθ. 6,33). Καί πραγματικά, ἡ σωτηρία τῶν ψυχῶν σημαίνει τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἄνωθεν εἰρήνη σημαίνει τήν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ (ἁγ. Νικολάου Καβάσιλα, Ἑρμηνεία τῆς θείας Λειτουργίας, κεφ. ΙΒ΄, P.G. 150, 393C). Ὅπως ἡ λέξη «δικαιοσύνη» (στό Εὐαγγέλιο) σημαίνει ὅλες τίς ἀρετές, ἔτσι καί ἡ «ἄνωθεν εἰρήνη» σημαίνει τήν ὁλοκληρωτική εἰρήνη πού ἔφερε ὁ Χριστός, συμφιλιώνοντας τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό. Μέ τόν Σταυρό Του ὁ Κύριος διέλυσε τήν ἔχθρα πού εἴχαμε πρός τόν Θεό ἐξαιτίας τῶν ἁμαρτιῶν μας. Γι᾿ αὐτήν τήν εἰρήνη, λέει ὁ Κύριος στούς ἀποστόλους: «Σᾶς ἀφήνω εἰρήνη. Σᾶς δίνω τήν δική Μου εἰρήνη» (Ἰωάν. 14,27).
Συνεπῶς, «ὅταν ξυπνήσουμε ἀπό τήν μέθη τῶν παθῶν καί ἐπαναστατήσουμε κατά τῆς πονηρίας καί τῆς τυρρανικῆς βασιλείας τοῦ διαβόλου καί ἀποτινάξουμε ἀπό ἐπάνω μας τόν πικρότατο ζυγό του..., τότε θά δεχθοῦμε μέσα μας τήν εἰρηνική παρουσία τοῦ εἰρηνικοῦ καί πράου βασιλέως Χριστοῦ πού γίνεται ἀοράτως» (ἁγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, ἐπιστολή 43, P. G. 91, 640AB).
Ἀρχιμ. Ν.Κ.
Πρωτοπρεσβ. Ἀδαμαντίου Αὐγουστίδη
Ο ΚΥΡ-ΑΛΕΚΟΣ
Ὁ κυρ-Ἀλέκος ἦταν ἕνας ἀγράμματος πρόσφυγας ἀπό τήν Μικρά Ἀσία, πού ἐπιβίωσε καί ἔθρεψε τήν οἰκογένειά του δουλεύοντας ὡς οἰκοδόμος.
Ἐπέμενε στίς νηστεῖες «σάν καλόγερος», ἤθελε τό καντήλι ἀναμμένο μπροστά στά εἰκονίσματα καί περιγελοῦσε ἀπροκάλυπτα τήν εἰσαγωγή αὐτοσχέδιων προσευχῶν στίς λατρευτικές ἐκδηλώσεις, καθώς καί τούς θρησκευτικούς συναισθηματισμούς.
Μετά τήν ἀναχώρησή του ἀπό τά ἐπίγεια, οἱ δικοί του, τακτοποιώντας τά ἐλάχιστα ὑπάρχοντά του, βρῆκαν κάποιους μικρούς φακέλους μέ διάφορα ὀνόματα γραμμένα ἀπέξω, ὅπως «κυρ-Γιάννης», «κυρά-Μαρία» κλπ. πού περιεῖχαν εὐτελοῦς ἀξίας μικροαντικείμενα (μιά χτένα ἤ ἕνα νυχοκόπτη) ἤ κάποια ἀσήμαντα μικροποσά.
Τό μυστήριο λύθηκε λίγες μέρες ἀργότερα, ὅταν διάφοροι ἄγνωστοι ἡλικιωμένοι ἄνθρωποι ἐμφανίστηκαν ἀπό τό πουθενά, γιά νά συλλυπηθοῦν τήν οἰκογένειά του. Ἔτσι ἀποκαλύφθηκε ὅτι γιά χρόνια πολλά συνήθιζε νά πηγαίνει σέ κάποιο γηροκομεῖο, ὅπου ψυχαγωγοῦσε τούς ἀπόμαχους τῆς ζωῆς μέ τό μπουζούκι του. Ταυτόχρονα τούς ἔκανε παρέα καί κουβέντιαζε τά προβλήματά τους. Καί ὅταν μάθαινε τίς μικροανάγκες τους, ὅπως γιά λίγο χαρτζηλίκι ἤ μιά χτένα, τά ἀγόραζε ξοδεύοντας ἀπό τό ὑστέρημά του, τά ἔβαζε στά γνωστά φακελάκια καί τά μοίραζε στίς κυριακάτικες ἐπισκέψεις του, λέγοντας ὅτα τά στέλνει ὁ παπάς τῆς ἐνορίας του, καί «κρίμα πού ὁ παπάς ἔμενε μακριά καί δέν μποροῦσε νά τά φέρει ὁ ἴδιος».
Λίγο καιρό πρίν ἀρρωστήσει καί σταματήσει νά ἐργάζεται, ἔχτισε μιά τουαλέτα στήν αὐλή τῆς γειτόνισσας. Ὅταν ἔφθασε ἡ ὥρα τῆς πληρωμῆς, διαφώνησαν στήν ἀξία τοῦ ἔργου καί στό τέλος τσακώθηκαν. Μέρες μετά, ἐπιστρέφοντας ἀπό τήν δουλειά, βρώμικος καί κατάκοπος, πληροφορήθηκε ἀπό τήν σύζυγό του ὅτι ἡ γειτόνισσα εἶχε πέσει σέ κῶμα λόγῳ διαβήτη, καί εἶχε μεταφερθῆ ἐπειγόντως στό νοσοκομεῖο.
Ὁ ἀγαθός οἰκοδόμος πανικοβλήθηκε. Ἔφυγε σάν κυνηγημένος, φωνάζοντας ὅτι πρέπει νά τήν προλάβει ζωντανή, γιά νά συγχωρεθοῦν, καί προσθέτοντας: «Ὄχι καί νά πᾶμε στήν κόλαση γιά ἕνα παλιοκαμπινέ!» Ἦταν μάλιστα τόσο ἀναστατωμένος, πού στήν διαβητική γερόντισσα πῆγε δῶρο... ἕνα κουτί γλυκά, πού ἀγόρασε ἀπό τόν πρῶτο φοῦρνο πού βρῆκε μπροστά του.
Τελικά τί ἦταν ὁ κυρ-Ἀλέκος; Ἦταν ἁπλῶς ταπεινός καί ὀρθόδοξος στά φρονήματά του. Τυπικό παράδειγμα τοῦ «ἀξιώματος» ὅτι «τά μωρά τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός ἵνα τούς σοφούς καταισχύνῃ καί τά ἀσθενῆ τοῦ κόσμου ἐξελέξατο ὁ Θεός, ἵνα καταισχύνῃ τά ἰσχυρά».
Ἀπό τό βιβλίο ΠΑΡΑΜΥΘΗΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ