Έτσι και οι πρόσφατοι εορτασμοί στο Άγιον Όρος, όχι μόνον πέρασαν σχεδόν απαρατήρητοι από την κοινή γνώμη, πέραν ίσως μιας σύντομης ειδήσεως για άφιξη του Οικουμενικού Πατριάρχη στη Θεσσαλονίκη και επίσκεψή του στο Άγιον Όρος, αλλά και όπου έγινε κάποια νύξη, δεν απέδιδε επακριβώς την πραγματικότητα. Επιβάλλεται, συνεπώς, η ενημέρωση για την επέτειο που εορτάστηκε, αλλά και η προβολή της στη σημερινή πραγματικότητα.
Η απελευθέρωση του Αγίου Όρους από τις ελληνικές δυνάμεις στις 2 Νοεμβρίου 1912 έγινε δεκτή με ενθουσιασμό και συγκίνηση από τους Αγιορείτες. Η κατάληψη αυτή (occupatio bellica) δεν σήμαινε ασφαλώς και την de iure ένταξη του Αγιώνυμου Τόπου στην ελληνική επικράτεια. Απαιτήθηκε, στους ανώμαλους εκείνους καιρούς, πολύς χρόνος, πολυμέτωπος αγώνας, σκληρές διαπραγματεύσεις και διεθνείς συνθήκες για να οριστικοποιηθεί και να επισημοποιηθεί η ένταξη του Αγίου Όρους στην ελληνική επικράτεια.
Η Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου, που υπογράφηκε τον Μάιο 1913, μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των συμμάχων βαλκανικών κρατών, δηλαδή Ελλάδας, Βουλγαρίας, Μαυροβουνίου και Σερβίας, «εμπιστευόταν στη φροντίδα» των τότε Μεγάλων Δυνάμεων να αποφασίσουν για την τύχη όλων των έως τότε οθωμανικών νησιών του Αιγαίου, πλην της Κρήτης, καθώς και για την τύχη της χερσονήσου του Αγίου Όρους. Οι Μ. Δυνάμεις της εποχής εκείνης ήταν η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία, η Μ. Βρετανία, η Ιταλία και η Ρωσία.
Σε εκτέλεση της προνομίας αυτής συνήλθε ακολούθως στο Λονδίνο πρεσβευτική Συνδιάσκεψη των Μεγ. Δυνάμεων, ερήμην βεβαίως της Ελλάδος, στην οποία προτάθηκε η ανακήρυξη του Αγίου Όρους ως πολιτείας ανεξάρτητης, αυτόνομης και ουδέτερης. Στη συγκυρία αυτή δυναμική και ακλόνητη υπήρξε η αντίσταση των Αγιορειτών Πατέρων, κορύφωση δε αυτής αποτελεί το «Ιερόν Ψήφισμα» της 3ης Οκτωβρίου 1913 (16ης, με το νέο ημερολόγιο), η συμπλήρωση εκατονταετίας από την έκδοση του οποίου υπήρξε το αντικείμενο των προ ημερών εορτασμών.
Το Ψήφισμα αυτό της Έκτακτης Ι. Συνάξεως του Αγίου Όρους, που υπογράφουν οι Καθηγούμενοι και Προϊστάμενοι των είκοσι «κυριάρχων βασιλικών και πατριαρχικών και σταυροπηγιακών Ιερών Μονών», ενώπιον της εφεστίου εικόνας της Θεοτόκου του «Άξιον εστίν», μέσα στον Ι. Ναό του «Πρωτάτου» στις Καρυές, με συγκινητική απλότητα, αξιοπρόσεκτη στιβαρότητα, αλλά και διπλωματικότητα, διατρανώνει την απόφαση των Αγιορειτών Πατέρων να θεωρούν το Άγιον Όρος ως εσαεί αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής επικράτειας, περιγράφεται με σαφήνεια το αυτόνομο πολίτευμά του και καταδεικνύεται ότι ερμηνευτές του αυτοδιοικήτου δεν είναι παρά οι οικιστές του Αγίου Ορους.
Το Ψήφισμα της 3/16.10.1913 σε δέκα αριθμημένες παραγράφους, μεταξύ άλλων, όλως χαρακτηριστικώς: «...Κηρύττει αναλλοιώτους τας θεμελιώδεις βάσεις του εν ισχύι αυτοδιοικήτου μοναστηριακού Πολιτεύματος... Αποκρούει ως ολεθρίαν... την ιδέαν της διεθνοποιήσεως, ή ουδετεροποιήσεως, ή συγκυριαρχίας, ή συμπροστασίας... Ευχαριστεί τας υψηλάς Κυβερνήσεις πάντων των Ορθοδόξων Κρατών διά το διατρανούμενον υπ' αυτών ευσεβές ενδιαφέρον..., αλλά και ικετεύει αυτάς... να μη θελήσωσιν, ενστερνιζόμεναι την ιδέαν της συμπροστασίας, να γίνωσιν ένοχοι ολέθρου του σεμνείου τούτου της όλης Ορθοδοξίας... Παρακαλεί τους λειτουργούς των Μ. Δυνάμεων τους συγκροτούντας την εν Λονδίνω Συνδιάσκεψιν να μη δημιουργήσωσι ζήτημα θρησκευτικοπολιτικού χαρακτήρος, επικινδύνου, ως εκ της φύσεως αυτού, διά την ειρήνην της Ανατολής...».
Παρά ταύτα, οι τότε «ισχυροί της γης» υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, κατά το οποίο το Αγιον Ορος απολαμβάνει «une autonomie indépendande et neutre». Το Πρωτόκολλο όμως αυτό, όπως και η Συνθήκη του Λονδίνου, ουδέποτε εφαρμόστηκαν, διότι επακολούθησε ο ελληνοβουλγαρικός πόλεμος και ήδη από τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) εμμέσως, πλην σαφώς, συναγόταν ότι το Άγιον Όρος ανήκε στα εδάφη εκείνα που υπήχθησαν στο ελληνικό κράτος, πράγμα που τελικώς οριστικοποιήθηκε, τον Νοέμβριο 1919, στη Συνθήκη Ειρήνης του Νεϊγύ (Neuilly-sur-Seine).
Καθίσταται, λοιπόν, προφανές, ότι η Ελληνική Πολιτεία περιέλαβε, υπό το κράτος της ιστορικής συγκυρίας και των διεθνών συνθηκών, την Αγιώνυμη Πολιτεία ως αυτοδιοίκητο τμήμα στην επικράτειά του, με κύρια υποχρέωση τη διατήρηση του αρχαίου προνομιακού καθεστώτος Αυτής, όπως, άλλωστε, το ελληνικό Σύνταγμα διαλαμβάνει.
Το νεαρό ελληνικό κράτος, που παρέλαβε το Άγιον Όρος με την υπερχιλιετή ιστορία του, ως προνομιακό τόπο και τον στήριξε ηθικά και υλικά, πρέπει να καυχάται διότι περιλαμβάνει στους κόλπους του, χάρη στην επιμονή των ίδιων των Αγιορειτών Πατέρων, το σέμνωμα αυτό της όλης Ορθοδοξίας, και να αποβλέπει στην αρτιώτερη και ευρύτερη κατοχύρωση των προνομίων και λειτουργία των θεσμών του.
Και σήμερα, όπως και τότε, το Ελληνικό Κράτος, εμπερίστατο, εξαρτάται εν πολλοίς από τους σημερινούς «ισχυρούς της γης», στην περίπτωσή μας η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που αποφασίζουν ερήμην του οικονομικά μέτρα, τα οποία έχουν οδηγήσει την ελληνική κοινωνία στην απόγνωση. Στο πλαίσιο αυτών των μέτρων θίγεται και η οικονομική ανεξαρτησία του Αγιωνύμου Όρους, που είναι μέρος του συνταγματικώς κατοχυρωμένου αυτοδιοικήτου του και συνιστά θεμελιώδη προϋπόθεση της επιβιώσεώς του.
Οι λόγοι, επομένως, κατά τους επίσημους πρόσφατους εορτασμούς του Οικουμενικού Πατριάρχη, ότι το Άγιον Όρος ενσωματώθηκε οριστικώς στο Ελληνικό Κράτος, διατηρώντας, όμως, «το πανάρχαιον πνευματικόν και κανονικόν καθεστώς αυτού και πολλά αναφαίρετα προνόμια, των οποίων, μετά λύπης και αγωνίας, παρακολουθούμεν ότι επιδιώκεται σήμερον η αφαίρεσις και η κατάργησις» θα έπρεπε να προβληματίσουν ζωηρώς τους αρμόδιους κρατικούς αξιωματούχους...
Ο κ. Ι. Μ. Κονιδάρης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
