Επίκουρου Καθηγητή Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ
Μια ανάλυση της ευαγγελικής περικοπής της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού
Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο(Κεφ. 2, χωρία 1 έως 12)
Η ἐπίσκεψις τῶν μάγων
Χριστός ετέχθη!
Ο εξωστρεφής σύγχρονος άνθρωπος και τα Χριστούγεννα!
Όσο περνούν τα χρόνια, ενισχύεται η ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει τις ημέρες των Χριστουγέννων ολοένα με εντονότερο τρόπο. Ωστόσο, οι υπερβολές στην εκκοσμίκευση της θρησκευτικής αυτής εορτής, προβληματίζουν διότι, όπως κάθε υπερβολή, δείχνουν να καλύπτουν σημαντικά μυστικά! Μυστικά που πιθανόν αγγίζουν τον πυρήνα της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου!
Ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του εικοστού αιώνα, ο Έριχ Φρομ, παρατήρησε ότι, αν και ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος έχει εδραιώσει σε σημαντικό βαθμό την ελευθερία του σε σχέση με εξωγενείς δυνάμεις, εντούτοις εθελοτυφλεί μπροστά σε εσωγενείς καταναγκασμούς, περιορισμούς και φόβους(1).
Πράγματι! Καθημερινώς διαπιστώνεται ότι ο άνθρωπος λειτουργεί υπό το κράτος εσωτερικών δεσμεύσεων. Επομένως, αγνοεί τον εαυτό του. Κι αυτό είναι μια αμφίδρομη σχέση. Όσο περισσότερο αγνοεί τον εαυτό του, τόσο περισσότερο καλλιεργεί την εξωστρέφεια. Και όσο περισσότερο καλλιεργεί την εξωστρέφεια, τόσο περισσότερο τον αγνοεί. Και το ερώτημα παραμένει: ποιος δρόμος οδηγεί στην αυτοσυνειδησία;
Κι όμως! Ένα ταξίδι θα σημάνει Χριστούγεννα!
Ίσως λοιπόν το γεγονός ότι η ευαγγελική περικοπή της ημέρας των Χριστουγέννων εστιάζει στα πρόσωπα των Μάγων δεν είναι χωρίς νόημα. Την Κυριακή που προηγήθηκε, το ευαγγελικό ανάγνωσμα αναφερόταν στη Γέννηση του Χριστού και την πληροφορία που έλαβε περί αυτής ο Ιωσήφ. Σήμερα όμως δεν εστιάζει στη Γέννηση του Χριστού, αλλά στο ταξίδι των Μάγων, το ότι δηλαδή κάποιοι άνθρωποι, αστρονόμοι, επιστήμονες της εποχής τους, ξεκίνησαν από μακρινά μέρη, από τα βάθη της Ανατολής για να επισκεφθούν το μέρος στο οποίο είχαν μια πληροφορία ότι θα γεννιόταν ένας βασιλιάς.
Μπορούμε μάλιστα να φανταστούμε ένα ταξίδι χωρίς την άνεση των σημερινών μέσων μεταφοράς μέσα από ερήμους, με τους κινδύνους που θα ήταν φυσικό να υπάρχουν, όπως επιθέσεις ληστών, αλλά και την άφιξη σε ένα μέρος όπως τα Ιεροσόλυμα, όπου προφανώς θα προσέλκυσαν την προσοχή όλων με την ενδυμασία και το ιδιαίτερο τρόπο τους. Εξ άλλου, όπως κατανοούμε από την ευαγγελική διήγηση, ακόμη και η προσέλευσή τους στο παλάτι του βασιλιά για την ενημέρωσή τους ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη γι’ εκείνους, εφόσον ο βασιλιάς ενδιαφερόταν μόνο για τη δική του πληροφόρηση και παραπλανητικά τους προέτρεψε να αναζητήσουν το βρέφος και να ενημερώσουν και τον ίδιο πού βρίσκεται για να το προσκυνήσει και εκείνος(2).
Το ταξίδι των Μάγων ως έξοδος αναζήτησης της αλήθειας!
Μία πρώτη παρατήρηση είναι το γεγονός ότι οι Μάγοι εγκαταλείπουν την ασφάλεια που τους προσφέρει ο τόπος τους για να ξεκινήσουν ένα ταξίδι με άγνωστο προορισμό. Ο όσιος Εφραίμ ο Σύρος ο οποίος έχει αφιερώσει στο ταξίδι των Μάγων συγκεκριμένο λόγο υπογραμμίζει ότι για το ταξίδι αυτό βασίστηκαν σε μία μόνο πληροφορία που συνδυάζεται με ένα αστρονομικό φαινόμενο(3).
Ένα άλλο σημείο είναι η αδυναμία των Ιουδαίων να κατανοήσουν ότι οι προφητείες εκπληρώθηκαν στο πρόσωπο του Μεσσία(4). Έτσι, παρά το ότι οι Ιουδαίοι έπρεπε να έχουν αξιολογήσει ορθώς τη γέννηση του Χριστού, όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο άγιος Εφραίμ, προτιμούν να απειλήσουν τους Μάγους για τη ζωή τους με άμεσο αίτημα την επιστροφή στην πατρίδα τους(5). Πράγματι λοιπόν, το ότι η σημερινή ευαγγελική εστιάζει στο ταξίδι των Μάγων, δεν είναι χωρίς νόημα!
Βεβαίως και άλλες φορές η Αγία Γραφή αναφέρεται σε ταξίδια, με σημαντικότερο αυτό του Αβραάμ, ο οποίος ξεκινά από τα βάθη της Μεσοποταμίας για να πορευθεί προς τα μέρη του Ισραήλ ως νομάς, έχοντας λάβει από τον Θεό την διαβεβαίωση ότι στο ταξίδι του αυτό θα τον συντρόφευε και θα τον έκανε πατέρα των λαών του, δηλαδή πρόδρομο της παρουσίας του Χριστού(6). Και ο Αβραάμ ανέλαβε το ταξίδι αυτό, φεύγοντας ουσιαστικά από το μέρος που ζούσε με ασφάλεια και ησυχία, όπως αιώνες αργότερα έπραξαν και οι Μάγοι.
Εξετάζοντας λοιπόν το γεγονός της προσκυνήσεως του Χριστού από τους μάγους, διαπιστώνουμε ότι ξεκίνησαν για ένα τόσο κοπιαστικό και εξαντλητικό ταξίδι, απειλητικό για την ίδια τη ζωής τους χωρίς καμία ορθολογική εξασφάλιση. Με την ανατρεπτική για τους ρυθμούς της ζωής τους απόφασή τους αυτή, οι Μάγοι αμφισβήτησαν και επανεξέτασαν την ταυτότητά τους δηλαδή ότι τους προσδιόριζε προηγουμένως ως υπαρξιακές επιλογές αλλά και ως επιστημονική αυτάρκεια για ένα άγνωστο ταξίδι, ένα ταξίδι προς τη φάτνη!
Το ταξίδι των Μάγων ως πρόκληση για ανατροπές στη ζωή του ανθρώπου!
Το άνοιγμα που επιχειρούν οι Μάγοι είναι μια πορεία από μια ζωή «τακτοποιημένη» προς μια ανατροπή! Βγαίνουν έξω από τον εαυτό τους, όχι για να υιοθετήσουν κάποιο νέο ρόλο, αλλά για να αναζητήσουν την αυθεντικότητα!
Πόσο λογικό είναι αυτό;
Γι’ αυτό ο όσιος Εφραίμ συμπληρώνει: Σταμάτα να ερευνάς άνθρωπε και διδάξου να προσκυνάς μαζί με τους Μάγους(7).
Κάθε πνευματική εορτή αποτελεί μια πρόκληση. Πόσο μάλλον αυτή που καλεί τον άνθρωπο να ψηλαφίσει τη φάτνη. Ο Μάξιμος ο Ομολογητής μας δίνει μέσα από μια άλλη προοπτική τη θεολογική και κατά συνέπεια υπαρξιακή σημασία των Χριστουγέννων. Η φάτνη βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο! Γιατί ο Χριστός γεννάται μέσα στον κάθε άνθρωπο και σαρκώνεται χάρη στον ενάρετο βίο(8).
Είναι φανερό ότι όσο ο άνθρωπος εξέρχεται από τις ψευδαισθήσεις του βίου του για να καταστεί Θεοτόκος ψυχή τόσο καλύτερα γνωρίζει τον εαυτό του, σε ένα ταξίδι αγιότητας από την άνεση των ταυτίσεών της καθημερινότητάς του προς το ταξίδι της απελευθερώσεώς του από τις ταυτίσεις αυτές. Ένα ταξίδι προς τη φάτνη. Ταξίδι όμως που δεν τελειώνει εκεί, αλλά στο κενό μνημείο.
Ένα ταξίδι πνευματικό και όχι τοπικό!
Επομένως, αυτή την ημέρα των Χριστουγέννων, η Εκκλησία θέλει να διδάξει τον άνθρωπο ότι η φάτνη είναι πολύ μακριά αλλά και συγχρόνως πολύ κοντά σε σχέση με τον ίδιο. Είναι τόσο μακριά από αυτόν, που χρειάζεται απόφαση αυταπαρνήσεως να ξεκινήσει ένα κοπιαστικό, ίσως και επώδυνο ταξίδι, στο οποίο μπορεί να δεχθεί δαιμονικές επιθέσεις, πολλές φορές να απελπιστεί και το οποίο ταξίδι αυτό απαιτεί την ενίσχυση από τον Θεό για να καταφέρει ο άνθρωπος να φθάσει στον προορισμό του. Συγχρόνως όμως είναι και τόσο κοντά, όσο κοντά είναι και η καρδιά του. Δεν είναι τοπική, αλλά πνευματική η απόσταση.
Αν λοιπόν δεν επιτύχει ο άνθρωπος να αρνηθεί τη θαλπωρή του θελήματός του ώστε να αξιωθεί να μετάσχει σε αυτό τον φωτισμό, όπως τον έζησαν οι Μάγοι, είναι δεδομένο ότι θα παρέλθει αυτή η εορτή των Χριστουγέννων όπως και οι επόμενες χωρίς το πνευματικό βίωμα της προσκυνήσεως της φάτνης του Ιησού.
Τα Χριστούγεννα έφθασαν. Ένας ύμνος ερωτά, Τι να σου προσφέρουμε (ερχόμενοι στη φάτνη) Χριστέ;(9) Θα προλάβει ο σύγχρονος άνθρωπος να απαντήσει, την ελευθερία μου από ταυτίσεις και εξαρτήσεις;
Υποσημειώσεις
1. Έ. Φρομ, Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτου, Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1971, σ. 127.
2. Ματθ. 2, 7-8.
3. «Είδομεν αυτού φασί τον αστέρα εν τη ανατολή και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτώ» (Εφράιμ του Σύρου, Λόγος ότε οι μάγοι παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα, στο Οσίου Εφραίμ του Σύρου, Έργα τ. 7, εισαγ. μτφρ. σχόλ. Κ. Φραντζολά, Εκδόσεις «Το περιβόλι της Παναγίας», Θεσσαλονίκη 1998, σ. 434).
4. «Ω του θαύματος! Τον τόπο επίστανται και τον τόκον βδελύττονται∙ την Βηθλεέμ βοώσι, και την οικονομίαν σιγώσι∙ την Ιουδαίαν σημειούνται, και την δεσποτείαν αρνούνται.Ει τούτο γέγραπται, διατί μη συντίθεσθε; Ει ανέγνωτε, διατί μη πιστεύετε; Ει εν Βηθλεέμ τεχθήσεται, διατί μη παρ’ υμών προσκυνηθήσεται;» (Εφράιμ του Σύρου, Λόγος ότε οι μάγοι παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα, σ. 435).
5. Παραθέτουμε το κείμενο στη μετάφραση του Κ. Φραντζολά: «Τι λοιπόν τολμάτε, ξένοι, τι λέτε άνθρωποι; Γιατί έχετε έρθει φέρνοντας επικίνδυνη είδηση; Γιατί δικηρύσσετε τον καινούργιο βασιλιά στην πόλη που έχει βασιλιά; Γιατί διακινδυνεύετε τον εαυτό σας σε πρόωρο τέλος; Γιατί μπήγετε στους τραχήλους σας τη γλώσσα σαν μάχαιρα; Γιατί προξενείτε τον τάφο σας με το στόμα, και τον θάνατο που κοιμάται τον ξυπνάτε εναντίον σας;» (Εφράιμ του Σύρου, Λόγος ότε οι μάγοι παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα, σ. 434).
6. Γεν. 12, 1κ.εξ.
7. Εφραίμ του Σύρου, Λόγος ότε οι μάγοι παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα, σ. 436.
8. Μαξίμου του Ομολογητού, Προς Θαλάσσιον περί διαφόρων απόρων της Αγίας Γραφής, 40, C. Laga - C. Steel, Maximi Confessoris quaestiones ad Thalassium, τ. 1, CCSG 7 εκδ. Brepols, Turnhout – Leuven 1980, σ. 273, 121-132.
9. Στιχηρό ιδιόμελο του Εσπερινού της εορτής των Χριστουγέννων, Μηναίον του Δεκεμβρίου, Έκδοσις της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Εν Αθήναις 19804, σ. 200.
