από το περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Σπάρτης «Όσιος Νίκων ο μετανοείτε»,
τεύχος 147, Απρίλιος-Μάιος-Ιούνιος 2011 και από το περιοδικό «Επίκαιρα», 10/2/2011
Ο τίτλος του άρθρου είναι παραλλαγή του τίτλου της περιώνυμης διατριβής του Λουκιανού «Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν».
Tό νά ξαναγράφει τήν ἱστορία κάθε νέα γενιά εἶναι τόσο...
ἀναγκαῖο ὅσο καί τό νά ἀλλάζουμε ἐσώρουχα καί ἐξώρουχα. Προσοχή ὅμως κατά τήν ἀλλαγή, μήπως, ἐπηρεασμένοι ἀπό τό κοινά λεγόμενο, «ἡ ἀλήθεια εἶναι γυμνή», ἀπομείνουμε κι ἐμεῖς γυμνοί, ὅπως συμβαίνει τώρα στά σχολεῖα μας –κι ὄχι μόνον σ’ αὐτά–, στά ὁποῖα προσφέρεται μιά «τσίτσιδη» καί συχνά χωρίς φύλλο συκῆς ἱστορία.
Στήν ἱστορία δέν ὑπάρχει ἀλάθητο, οὔτε ὑπάρχουν αὐθεντίες. Ἄν τά πάντα εἶχαν λεχθεῖ, τότε ὁ ρόλος τῶν ἱστορικῶν θά εἶχε τερματισθεῖ. Δέν εἶναι μόνον τά καινούργια στοιχεῖα πού ἔρχονται σέ φῶς. Εἶναι καί οἱ καινούργιες θεωρίες πού ρίχνουν πάντα ἕνα δικό τους φῶς. Οἱ θεωρίες ὅμως εἶναι σάν τά λιπάσματα. Ἡ κακή χρήση τους –ὅπως γίνεται μέ τά λιπάσματα στή γεωργία– δημιουργεῖ ἐπικίνδυνες καταστάσεις. Διότι πέρα ἀπό τήν τοξική, λόγῳ ἰδεοληψιῶν ἱστορία, φθάνουμε σ’ ἕνα εἶδος ἀ-ιστορίας ἤ παραϊστορίας. Ἤ, ἀπό περιληπτική, πού συχνά ἐπιβάλλεται νά εἶναι μιά ἱστορία, νά μεταβάλλεται σέ παραλειπτική. Νά παραλείπονται δηλαδή τά πρόσωπα καί τά γεγονότα, νά ρίχνονται στήν καταπακτή τῆς λήθης καί νά κατασκευάζεται μιά ὀργουελικοῦ τύπου ἱστορία, προσαρμοσμένη στίς βλέψεις τῆς ἑκάστοτε ἐξουσίας. Διότι, ὅπως διακηρύσσεται στό 1984, πού δέν εἶναι παρελθόν, εἶναι προοπτική, «ὅποιος ἐλέγχει τό παρελθόν, ἐλέγχει καί τό μέλλον»! Καί αὐτό σήμερα –παγκοσμιοποίηση γάρ!– γίνεται συστηματικά. Ἡ ἱστορική πραγματικότητα ἔχει γίνει πολύ πιό εὔπλαστη ἀπ’ ὅσο τή φανταζόταν ὁ Λένιν!
Προσωπικά ὠφελήθηκα πολύ, ὡς ἱστορικός, ἀπό τή μελέτη ὅλων τῶν θεωριῶν. Ἀλλά δέν τίς ἔκανα δόγμα. Οὔτε παρασύρθηκα ἀπό ἰδέες πού γίνονταν μόδα. Διότι ἡ πεῖρα μιᾶς μακρᾶς ζωῆς μέ ἔχει πείσει ὅτι μόνο τό μοντέρνο παλιώνει. Συνεπῶς, εἶναι χρήσιμο νά παρακολουθοῦμε τά ἑκάστοτε ἰδεολογικά ρεύματα ἀλλά χρειάζεται προσοχή νά μή μᾶς παρασύρουν, νά μή μᾶς ὁδηγοῦν «εἰς ἄτοπον», ὅπως λέγαμε στά μαθηματικά.
Κυρίως δέν πρέπει ἡ ἱστορία νά γίνεται ancilla, δηλαδή θεραπαινίδα πολιτικῶν σκοπιμοτήτων. Ἔχω στή βιβλιοθήκη μου τρεῖς ἐπίσημες ἱστορίες τοῦ ΚΚΣΕ. Ὅταν ἄλλαζε ἡ ἡγεσία τοῦ κόμματος, ἄλλαζε καί ἡ ἱστορία του, πού ἔπρεπε νά συμφωνεῖ μέ τή νέα γραμμή. Ἡ νέα κομματική ἀλήθεια γινόταν ἀλήθεια καί τῆς νέας ἱστορίας. Σήμερα, ἐν ὀνόματι τοῦ παγκόσμιου πολτοῦ πρέπει οἱ ἐθνικές ἱστορίες νά κατεδαφισθοῦν, τά ἱστορικά πρόσωπα καί γεγονότα νά σμικρυνθοῦν, νά κηλιδωθοῦν ἤ νά ἐξαφανισθοῦν. Εἶναι μιά κωμική διάσταση τῆς ἱστορίας, πού, ὅπως θά ἔλεγε ὁ Μάρξ, τώρα ἐπαναλαμβάνεται ὡς φάρσα καί γι’ αὐτό ταιριάζει σέ τηλεοπτική σειρά.
Προσωπικά ἐμμένω σ’ αὐτό πού ἔγραψε ὁ Γκέοργκ Ἴγκερς στό βιβλίο του Νέες κατευθύνσεις στήν εὐρωπαϊκή ἱστοριογραφία (ἐκδόθηκε τό 1984):
«Κάθε προσπάθεια ἀνασυνθέσεως τοῦ παρελθόντος, χρησιμοποιώντας τίς ἠθικές καί πολιτικές ἀρχές τοῦ παρόντος, παραβιάζει ἐμφανέστατα τήν ἔννοια τῆς ἱστορικῆς πραγματικότητας. Τό ἴδιο συμβαίνει καί ὅταν ἐπιχειροῦμε νά ἑρμηνεύσουμε τό παρελθόν μέσα στό πλαίσιο ἑνός προκατασκευασμένου σχήματος γιά τήν ἱστορική ἐξέλιξη».
Σέ αὐτά τά εὐγλώττως σοφά θά προσθέσω τοῦτο μόνον: ἕνα προκατασκευασμένο ἰδεολογικό σχῆμα γιά τήν ἱστορική ἐξέλιξη εἶναι ὅ,τι καί τό φέρετρο γιά ἕνα πτῶμα.
