Θεολόγου - Φιλολόγου
από την ιστοσελίδα του: www.sostikalogia.com
Ο Θεός είναι αδημιούργητος και δεν υπήρξε ποτέ χρονική στιγμή που δεν υπήρχε. Ο χρόνος σχετίζεται με τη δημιουργία ενώ ο Θεός έχει την ύπαρξή Του από τον Εαυτό Του ανεξάρτητα από το χρόνο. Δεν υπάρχουν πολλοί θεοί αλλά Ένας Θεός ακατάληπτος. Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει σχετικά, « Ότι μεν ουν έστι Θεός, δήλον• τι δε έστι κατ' ουσίαν και φύσιν, ακατάληπτον τούτο παντελώς και άγνωστον » (P.G. 94, 797). Αυτό βέβαια δεν αποκλείει κάθε γνώση γύρω από το Θεό, γιατί ενώ ο Θεός είναι ακατάληπτος και απερίγραπτος ως προς την Ουσία Του, με τις ενέργειές Του όμως και τη σχέση Του προς τον κόσμο γενικά και ιδιαίτερα προς τους ανθρώπους, παρέχει τη δυνατότητα να γίνεται γνωστός από τον άνθρωπο. Η θεογνωσία βέβαια αυτή του ανθρώπου εξαρτάται και από το κατά πόσο αυτός βρίσκεται κοντά στο Θεό, γιατί η γνώση του Θεού δεν είναι γνωστικισμός αλλά κοινωνία. Έτσι ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει για το Θεό ό,τι αποκαλύπτει ο 'Ιδιος ο Θεός στην Αγία Γραφή και στην Εκκλησία Του, αλλά και ότι λένε τα δημιουργία Του, αφού « Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε χειρών αυτού αναγγέλλει το στερέωμα. » ( ψ. 18,1). Πάντως η γνώση αυτή είναι οπωσδήποτε μερική και όχι ολοκληρωμένη, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος, « εκ μέρους γαρ γινώσκομεν και εκ μέρους προφητεύομεν• όταν δε έλθη το τέλειον, τότε το εκ μέρους καταργηθήσεται... Βλέπομεν γαρ άρτι ως δι' εσόπτρου εν αινίγματι, τότε δε πρόσωπον προς πρόσωπον » (Α' Κορ. ιγ’, 10- 12). Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια μερικά στοιχεία της μερικής αυτής θεογνωσίας. Ο Κύριος έκανε γνωστό στη Σαμαρείτισσα ότι « πνεύμα ο Θεός » (Ιω.δ’, 24). Ο Θεός λοιπόν ως Πνεύμα είναι ανέκφραστος, άπειρος, υπερούσιος, ακατάληπτος, πανταχού παρών, αιώνιος, παντοδύναμος, πάνσοφος, παντογνώστης, άγιος, δίκαιος και ταυτίζεται με την αγάπη, αφού « Ο Θεός αγάπη εστίν» ( Α' Ιω. δ’, 8). Αλλά ας μείνουμε λίγο περισσότερο στο θέμα. Όταν λέμε ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, εννοούμε ότι ο Θεός υπάρχει παντού χωρίς να εκτοπίζεται από τα δημιουργήματά Του, αλλά και χωρίς να περιορίζεται από αυτά. Ο Θεός δεν συγχέεται ούτε ταυτίζεται με τα όντα και έτσι απορρίπτεται ο πανθεϊσμός. Όταν λέμε ότι ο Θεός είναι αιώνιος, εννοούμε ότι ο Θεός είναι ανεξάρτητος από το χρόνο και συνεπώς δεν περιορίζεται σε χρονικά πλαίσια. Είναι «ο ων και ο ην και ο ερχόμενος» (Απ. α’, 4). Όταν λέμε ότι ο Θεός είναι παντοδύναμος, αυτό σημαίνει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα, όπως χαρακτηριστικά είπε ο Ιώβ, « Οίδα ότι πάντα δύνασαι, αδυνατεί δε σοι ουδέν» ( Ιώβ μβ’, 2) και ο άγγελος στη Θεοτόκο, «ουκ αδυνατήσει παρά τω Θεώ παν ρήμα» (Λουκ. α’, 37). Βέβαια, όταν λέμε τα πάντα, δεν θα εννοήσουμε και εκείνα που δεν θέλει ο Θεός, γιατί ο Θεός κάνει όσα θέλει. Ας πούμε όμως λίγα λόγια και για την τριαδικότητα του Θεού. Ο Θεός ονομάζεται Τριαδικός, γιατί ο 'Ενας Θεός είναι τρία Πρόσωπα, δηλαδή η Θεία Ουσία που είναι αδιαίρετη και αμέριστη είναι κοινή σε τρία Πρόσωπα ή Υποστάσεις. Το ότι ο Θεός είναι Τριαδικός το διδάσκει η Αγία Γραφή και αποτελεί βασικό δόγμα του Χριστιανισμού. Δεν πρόκειται για ανθρώπινη σκέψη αλλά για θεία αποκάλυψη που στην Παλαιά Διαθήκη ήταν συγκαλυμμένη, στην Καινή έγινε σαφής, και αργότερα διατυπώθηκε από Οικουμενικές Συνόδους. Στην Παλαιά Διαθήκη το ότι ο Θεός είναι Τριαδικός αποκαλύπτεται κατά τρόπο συγκαλυμμένο και συμβολικό. 'Ετσι χρησιμοποιείται πληθυντικός αριθμός, όταν παρουσιάζεται να μιλάει Ίδιος ο Θεός, όπως φαίνεται στα παρακάτω χωρία: α) « Και είπεν ο Θεός• ποιήσωμεν άνθρωπον κατ' εικόνα ημετέραν και καθ' ομοίωσιν» (Γεν. α’, 26), β) « Και είπεν ο Θεός ιδού Αδάμ γέγονεν ως εις εξ ημών» (Γεν. γ’, 22), γ) « Και είπε Κύριος... δεύτε και καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν» (Γεν. ια’, 7). Επίσης οι τρεις άνδρες που φιλοξένησε ο Αβραάμ καθώς και ο τρισάγιος ύμνος αναφέρονται στην τριαδικότητα του Θεού (Γεν. ιη’, 1-2) και (Ησ. στ’, 3). Στην Καινή Διαθήκη όμως η αποκάλυψη για την τριαδικότητα του Θεού είναι σαφής και πολλά χωρία αναφέρονται σ' αυτήν, όπως π.χ. το « Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος » (Ματ. κη’, 19). Στην Παλαιά Διαθήκη δεν διατυπώνεται ξεκάθαρα η τριαδικότητα του Θεού, επειδή δεν είχε δοθεί ακόμη το 'Αγιο Πνεύμα στους ανθρώπους που θα τους οδηγούσε « εις πάσαν την αλήθειαν» (Ιω.ιστ. 13) και έτσι υπήρχε ο κίνδυνος να παρεξηγηθεί η ακατάληπτη αυτή διδασκαλία και να νομισθεί ότι υπάρχουν πολλοί Θεοί. Τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας δεν αποτελούν μέρη της Θεότητας, γιατί η Θεία Φύση είναι αμέριστη και ο Θεός είναι 'Ενας. Eίναι όμως Τριαδικός, γιατί η θεία Φύση δεν είναι απρόσωπη αλλά είναι κοινή σε τρεις Υποστάσεις. 'Ετσι η τριαδικότητα του Θεού δεν έρχεται σε αντίθεση με τη μοναδικότητα αλλά υπάρχει τέλεια αρμονία. Ο Θεός είναι « Μονάς εν Τριάδι και Τριάς εν Μονάδι ». Η Μία Θεία Ουσία υπάρχει όχι απρόσωπα αλλά προσωπικά, δηλαδή ο Θεός δεν είναι μια νεφελώδης και ακαθόριστη δύναμη αλλά υπάρχει κατά τρόπο συνειδητό, λογικό, ατομικό και ελεύθερο. Βέβαια το τι ακριβώς είναι οι Υποστάσεις ή τα Πρόσωπα στη Θεότητα δεν αποτελεί αντικείμενο εξέτασης, γιατί αφορά στο ακατάληπτο του Θεού. Όπως δεν είναι γνωστό το τι είναι ο Θεός στην Ουσία Του, έτσι δεν είναι γνωστό και το τι είναι ο Θεός στις Υποστάσεις Του, αφού στη Θεότητα Ουσία και Πρόσωπα ούτε χωρίζονται, ούτε συγχέονται. Δεν νοείται δηλαδή ούτε Ουσία χωρίς Πρόσωπα ούτε Πρόσωπα χωρίς Ουσία. Μεταξύ των Προσώπων της Θεότητας δεν υπάρχουν πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα, γιατί το καθένα έχει τη Θεία Ουσία στο πλήρωμά της και έτσι, όπως αναφέρει ο Μέγας Αθανάσιος, « Ο Πατήρ δι' Υιού εν Αγίω Πνεύματι ποιεί τα πάντα» (P.G. 26, 596). Όσο για τα διακριτικά γνωρίσματα μεταξύ των Προσώπων της Θεότητας είναι τα εξής. Ο Πατέρας είναι αγέννητος, ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα « προ πάντων των αιώνων » , και το Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός. Το ότι ο Πατέρας είναι αγέννητος σημαίνει ότι υπάρχει ως Πρόσωπο από τον Εαυτό Του και δεν έχει αιτία του υποστατικού Του ιδιώματος άλλο Πρόσωπο. Το ότι ο Υιός γεννήθηκε από τον Πατέρα σημαίνει ότι έχει αιτία τον Πατέρα. Το ότι το Πνεύμα εκπορεύεται εκ του Πατρός σημαίνει ότι έχει αιτία τον Πατέρα. Στην ύπαρξη των Προσώπων της Θεότητας δεν υπάρχει χρονική σειρά, γιατί η γέννηση του Υιού και η εκπόρευση του Πνεύματος δεν έχουν καμία σχέση με το χρόνο και τα κοσμικά σχήματα και έτσι δεν είναι δυνατό να τοποθετηθούν χρονικά. Όσο για τους χαρακτηρισμούς Πρώτο, Δεύτερο, και Τρίτο Πρόσωπο, αυτοί δεν εκφράζουν χρονική σειρά, αλλά τη λογική τάξη ύπαρξης των Προσώπων της Θεότητας. Το ότι ο Πατέρας είναι η αιτία του Υιού και του Πνεύματος δεν μειώνει τον Υιόν και το Πνεύμα, γιατί δεν υπήρχε ποτέ καιρός που να μη υπήρχε ο Υιός και το Πνεύμα και που να υπήρχε μόνο ο Πατέρας, αλλά πάντοτε υπήρχαν και τα τρία Πρόσωπα. 'Ετσι λοιπόν, όπως δεν νοείται ο Υιός και το Πνεύμα χωρίς τον Πατέρα, έτσι δεν νοείται και ο Πατέρας χωρίς τον Υιό και το Πνεύμα. Δεν υπάρχει καμία μείωση και υποταγή μεταξύ των Προσώπων της Θεότητας, αφού η ύπαρξή τους αποτελεί την τέλεια κοινωνία αγάπης. Ας σημειωθεί δε ότι το ότι το Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα το αποκάλυψε ο 'Ιδιος ο Κύριος με τα λόγια Του, « όταν δε έλθη ο παράκλητος ον εγώ πέμψω υμίν παρά του Πατρός, το Πνεύμα της αληθείας ο παρά του Πατρός εκπορεύεται, εκείνος μαρτυρήσει περί εμού» (Ιω. ιε’, 26). Έτσι και στο Σύμβολο της Πίστεως, στο άρθρο που γίνεται αναφορά στο 'Αγιο Πνεύμα, διατυπώνεται η διδασκαλία αυτή με τα γνωστά λόγια « το εκ του Πατρός εκπορευόμενον ». Αυτά για το Θεό, με τη σημείωση ότι είναι ντροπή να μη γνωρίζει ο άνθρωπος το Θεό του. Το λέει ο Απόστολος Παύλος, «αγνωσίαν γαρ Θεού τινες έχουσι’ προς εντροπήν υμίν λέγω.» ( Α’ Κορ. ιε’, 34 ). Το λέει ο Ίδιος ο Θεός « έγνω βους τον κτησάμενον και όνος την φάτνην του κυρίου αυτού’ Ισραήλ δε με ουκ έγνω και ο λαός με ου συνήκεν. » ( Ησ. α’, 3 ).
