Ζωηφόρος

Άνθη και φυτά εις την χριστιανικήν τέχνην

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ απ' αυτής της εμφανίσεως του ως κυριώτατον διάκοσμον των μνημείων του, των έργων δηλαδή, της χριστιανικής τέχνης, είχε τα άνθη και τα φυτά, συμβολίζων δια τούτων τον Παράδεισον ή την αιωνίαν κατοικίαν των δικαίων.

Εις την διακόσμησιν των χριστιανικών τάφων δια τοιχογραφιών οι χριστιανοί, ακολουθούντες την γενικώς διαδεδομένην κατά την αρχαιότητα συνήθειαν — να φαιδρύνουν την αιωνίαν κατοικίαν των θανόντων δια διακόσμου αναλόγου προς τον στολισμόν των οικιών των, — εζωγράφιζον γάστρας, δοχεία (εις τα αρχαία σχήματα των κρατήρων κυλίκων ή αβαθών φιαλών), κάνιστρα πλήρη ανθέων και καρπών, γιρλάνδες εξ ανθέων, κλάδους ελαίας, δάφνης, φοίνικος, αμπέλου κ. α. πάντοτε με την έννοιαν του Παραδείσου. Ωρισμένα είδη έχουν και ιδιαιτέραν συμβολικήν σημασίαν, όπως ο κλάδος της ελαίας συμβολίζει την ειρήνην, ο κλάδος του φοίνικος την νίκην κατά του θανάτου, το κλήμα της αμπέλου και ο βότρυς σταφυλής• αυτόν τον Χριστόν και την θείαν ευχαριστίαν, όταν δε εικονίζεται δια των κλάδων τούτων στέφανος συμβολίζει την νίκην και το επαθλον, όπως και όταν φέρεται ο στέφανος υπό περιστερών δήλοι την ειρήνην.

Εις τους Βυζαντινούς χρόνους τα άνθη και οι κλάδοι προσλαμβάνουν σχηματικόν χαρακτήρα και διακοσμούν τα πλαίσια μεγάλων μωσαϊκών συνθέσεων ή τοιχογραφιών, την στεφάνην των τρούλων, τας τοξοστοιχίας κτλ. ως βλέπομεν πρώτον και εις χριστιανικός βασιλικάς της Ελλάδος (ναοί: Αχειροποιήτου και Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης) και δεύτερον εις τους διασώζοντας την μωσαϊκήν των διακόσμησιν βυζαντινούς ναούς (Δαφνιού, Οσίου Λουκά, Νέας Μονής της Χίου κ. ά.). Το ίδιον παρατηρούμεν και εις τας βυζαντινάς και μεταβυζαντινάς εικόνας. Εις αυτάς μάλιστα αναπτύσσεται ολόκληρος λαογραφικός κύκλος, έχων τας πηγάς του εις την εκκλησιαστικήν υμνολογίαν, τους βίους των αγίων και κατ' εξοχήν τους Ύμνους των χαιρετισμών της Παναγίας, όπου εξυμνείται η Θεοτόκος ως «το ρόδον το αμάραντον», «το ανθός της αφθαρσίας», «το οσφράδιον (μυρωδικόν) του μόνου βασιλέως», «το ευσκιόφυλλον ξύλον», «το του αμάραντου βλαστού κλήμα» κτλ.

Ούτω δημιουργείται εικονογραφικός τύπος της Παναγίας, φέρων την επιγραφήν «Ρόδον το αμάραντον» και εικονίζων την Θεοτόκον εν προτομή αναδύουσαν εκ ρόδου και φέρουσαν εις τας αγκάλας της τον Χριστόν ως Αρχιερέα. Η Δύσις το ρόδον αντικαθιστά με τον κρίνον και εικονίζει τούτον προσφερόμενον υπό του Γαβριήλ εις την Θεοτόκον κατά τον Ευαγγελισμόν αυτής, εκείθεν δε εισάγεται ο κρίνος και εις την ημετέραν εικονογραφίαν.

Κατωτέρω παραθέτω τμήμα ανεκδότου εικόνος αγορασθείσης εσχάτως υπό του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών και επιγραφομένης: «Επί Σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη, πάσα η Κτίσις». Η είκών φέρει την υπογραφήν του μεταβυζαντινού Κρητός ζωγράφου Θεοδώρου Πουλάκη, ακμάσαντος κατά το δεύτερον ήμισυ του 17ου αιώνος και ανήκοντος εις την λεγομένην «κρητικήν σχολήν μεταβυζαντινής ζωγραφικής». Εν αύτη εικονογραφείται εις εννέα σκηνάς ο ύμνος ο ψαλλόμενος και εν τη λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου «Επί Σοι χαίρει, Κεχαριτωμένη, πασά η Κτίσις, αγγέλων το σύστημα, και ανθρώπων το γένος, ηγιασμένε Ναέ και Παράδεισε λογικέ, Παρθενικόν καύχημα΄ εξ ης Θεός εσαρκώθη και παιδίον γέγονεν ο προ αιώνων υπάρχων Θεός ημών».

Εις τας παρατιθεμένας σκηνάς του κέντρου της όλης παραστάσεως εικονίζονται οι στίχοι : «Παράδεισε λογικέ», και «εξ ης Θεός έσαρκώθη». Εις την πρώτην εικονίζεται ο Χριστός εν τω Παραδείσω δοξολογούμενος υπό των αγγέλων καθήμενος επί του θρόνου της μεγαλειότητας με τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών εις τα τέσσαρα άκρα του θρόνου και παρ' αυτόν ο Ληστής. Εις την δευτέραν — δεξιά — εικονίζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου εντός παρομοίου παραδεισιακού τοπείου. Αμφότεροι αι σκηναί με την γραφικότητα την ιδιάζουσαν εις τον Πουλάκην είναι θαυμάσιαι συνθέσεις του μεγάλου Κρητός ζωγράφου του 17ου αιώνος. Πλην των εικόνων, κρίνα και ρόδα, μόνα η φυόμενα εκ γάστρας, κοσμούν τα ξυλόγλυπτα, τέμπλα, άμβωνας, επισκοπικούς θρόνους και προσκυνητάρια των εκκλησιών μας, ζωγραφούνται εις εικόνας με λαϊκήν μορφήν, και διαδίδονται και εις ξυλόγλυπτα, διακοσμούντα παλαιάς οικίας, ως οικίας λ. χ. της Καστοριάς και Σιατίστης εν Μακεδονία, των Αμπελοκήπων εν Θεσσαλία και αλλαχού.

Ούτω τα άνθη και τα φυτά καταλαμβάνουν μέγα μέρος εις την διακοσμητικήν της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης.

Γ. Α. ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Από το περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ(Αφιερωμένα στα Λουλούδια), τεύχος 2, Μάϊος 1940  

Αγιολογιο

Αγιον Ορος

Αγιοι της Λεσβου

©2005-2016 Zoiforos.gr || Σχεδίαση - Ανάπτυξη Lweb.GR

Login or Register

Register

User Registration
or Cancel