Logo
Print this page

Το ορθόδοξο ήθος - Ευχαριστιακό και ασκητικό ήθος, του Αρχιμ. Παμφίλου Γιαπιτζάκη,

Το ορθόδοξο ήθος -

Ευχαριστιακό και ασκητικό ήθος

του Αρχιμ. Παμφίλου Γιαπιτζάκη

από το περιοδικό «Όσιος Νίκων Ο Μετανοείτε»

της Ιεράς Μητροπόλεως Μονεμβασίας και Σπάρτης τεύχος 155, 156 και 160.

 Αισθάνομαι ασυγκράτητη τήν ανάγκη νά εκφράσω τή μεγάλη μου χαρά καί συγκίνηση πού βρίσκομαι σήμερα ανάμεσά σας, σέ μία τόσο χαρούμενη, όπως εκφράζουν τά βλέμματα όλων σας, νεανική καί ελπιδοφόρα σύναξη. Πάντοτε χαίρομαι πολύ όταν μέσα από διάφορες αφορμές επιβεβαιώνω ότι χάριτι Θεού είμαι μέλος τής Ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Καί η χαρά μου γίνεται μεγαλύτερη όταν αντικρύζω νέους ανθρώπους, οι oποίοι μελετώντας επιβεβαιώνουν τήν πίστη τους. Χαίρομαι ιδιαίτερα όταν τούς βλέπω νά επιμένουν πεισματικά καί νά αγωνίζονται μέ φιλότιμο στήν παλαίστρα τού κόσμου. Χαίρομαι βλέποντάς τους νά είναι πρόθυμοι μέ πνεύμα μαθητείας γιά νά ακούσουν λόγους αλήθειας από τήν εμπειρία τής ζωής τής Εκκλησίας.

Όπως θά καταλαβαίνετε αυτή η μεγάλη χαρά καί αυτή η προσευχητική προσδοκία αυτόματα μετασχηματίζονται σέ υψηλό ασθημα ευθύνης καί αγωνίας γιά όσους αναλαμβάνουν νά αρθρώσουν λόγο μπροστά σέ τόσο αγαπητά καί καθαρά πρόσωπα. Σέ νέους πού ελεύθερα έχουν διαθέσει τά χαρίσματά τους καί τήν ακούραστη διάθεσή τους γιά νά γίνουν ήρωες τής καθημερινότητας, καί ανάστασης σέ έναν κουρασμένο, απογοητευμένο, καί γι' αυτό απρόθυμο νά παλεύει άλλο, κόσμο. Όμως σκέπτομαι ότι, όπως εμείς κάποτε γνωρίσαμε τό Χριστό καί γοητευθήκαμε, αλλάζοντας άποψη - αισθανόμενοι τήν ποιότητα καί τή γλυκύτητα πού απορρέει από τόν καλόν αγώνα γιά τήν κατάκτηση τής αληθινής ζωής - έτσι ελπίζουμε ότι θά γίνει καί μέ πολλούς άλλους.

Εξ άλλου γι' αυτό συναχθήκαμε σήμερα εδώ μέ τίς πατρικές ευλογίες καί τήν πολλή αγάπη τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Ευσταθίου, τόν Οποίο ευχαριστούμε ιδιαίτερα γιά τήν πολύπλευρη στήριξη καί προσωπική συμμετοχή καί παρουσία του στή σημερινή Ημερίδα μας. Συναχθήκαμε προκειμένου νά εννοήσουμε καλύτερα τήν πίστη μας, ώστε τά βιώματά μας νά γίνουν περισσότερο συνειδητά, περισσότερο αγωνιστικά καί αληθινά. Καί μόνον έτσι η παρουσία μας καί τά λόγια μας θά γίνουν διδακτικά γιατί συμβαίνει, τίς περισσότερες φορές, τά δια λόγια νά έχουν διαφορετική απήχηση μέσα μας, ανάλογα μέ τό ποιός τά εκφράζει...

Τό θέμα πού θά προσπαθήσω νά σάς παρουσιάσω είναι η αλλοίωση τού ανθρώπινου προσώπου καί τό Ορθόδοξο Ήθος. Θά σάς παρακαλέσω από τήν αρχή νά προσέξετε ιδιαίτερα, γιατί πρόκειται γιά θεμελιακό θέμα πού oρίζει τήν ουσια τής ανθρωπολογικής μας ταυτότητας. Όταν εννοήσουμε τό θέμα αυτό θά εννοήσουμε καλύτερα τή βάση πάνω στήν oποία στηρίζεται όλη η αλήθεια γιά τή ζωή. Αυτός είναι o λόγος πού τό επιλέξαμε ως εισαγωγικό θέμα τής σημερινής Ημερίδας, ώστε νά γνωρίζουμε τόν άξονα πάνω στόν oποίο περιστρέφεται κάθε ανθρώπινος προβληματισμός καί δραστηριότητα. Άν δυσκολευτείτε νά κατανοήσετε κάποιες προτάσεις, μήν αφαιρεθείτε υπάρχει φροντίδα νά γίνονται επεξηγήσεις στίς επόμενες πού ακολουθούν, ώστε τελικά όλοι νά εννοήσουμε τόν πυρήνα τών εννοιών.

Ίσως όλοι νά έχουμε παρατηρήσει ότι τήν καθημερινή επικοινωνία μας μέ τούς άλλους ανθρώπους χρησιμοποιούμε τή λέξη άτομο. Στήν καθημερινή συζήτηση μέ τούς συνομιλητές μας εμείς σάν άτομα, αναφερόμαστε στίς άλλες ανθρώπινες υπάρξεις, μιλώντας έτσι γιά άλλα άτομα. Καί χρησιμοποιώντας ανεξέλεγκτα τόν όρο άτομο τόν ταυτίζουμε σημασιολογικά μέ τόν όρο πρόσωπο δηλαδή, έχουμε πιά συνηθίσει ετε μιλάμε γιά άτομο ετε γιά πρόσωπο νά εννοούμε τό διο ακριβώς πράγμα, τήν δια έννοια. Είναι όμως αυτό αληθινό; Είναι τό πρόσωπο ένα άτομο; Ποιά η σημασία ή η αξία πού μπορεί νά έχει η εννοιολογική διαφοροποίηση τών δύο συγκεκριμένων αυτών όρων; Είναι ποτέ δυνατόν η σημασιολογική θεώρηση τού ανθρώπου ως προσώπου νά επηρεάζει τόν υπαρξιακό μας προβληματισμό; Είναι δυνατόν η έννοια τού προσώπου νά προσφέρει oλοκληρωμένη απάντηση γιά τό νόημα τής ζωής ή γιά τή σχέση μας μέ τούς άλλους ανθρώπους καί τό Θεό; Καί, άν είναι τόσο θεμελιώδης καί σημαντική η έννοια τού προσώπου, γιατί τήν έχουμε αλλοιώσει τόσο πολύ στήν μετανεωτερική εποχή μας;

Η απάντηση στά παραπάνω ερωτήματα είναι καθοριστική προκειμένου νά προχωρήσουμε αμέσως μετά στήν παρουσίαση τών επομένων εισηγήσεων. Χρειάζεται νά καταστεί μέ ευκρίνεια κατανοητή η σημασία καί o ρόλος τού ανθρώπινου προσώπου στή διαμόρφωση καί έκφραση τού Ορθόδοξου Ήθους. Τού Ορθόδοξου Ήθους πού - όπως θά αντιληφθούμε στό τέλος - όταν δέν λειτουργείται μέσα στήν ελευθερία καί τήν αγάπη τού Σώματος τού Χριστού, τής Εκκλησίας, αλλοιώνεται, εκκοσμικεύεται καί τελικά γίνεται μία στείρα, ηθικιστική καί απωθητική πρόταση γιά ποιότητα ζωής τού κόσμου.

Α. ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Στό χώρο τής Ορθόδοξης Εκκλησίας πρίν από oποιαδήποτε άλλη σκέψη ξεκινάμε από τήν αλήθεια τού Είναι - δηλαδή από τό τί υπάρχει. Αναζητούμε τήν πηγή καί τήν αιτία τού Είναι. Αρχίζουμε από τήν αποκεκαλυμμένη αλήθεια γιά τήν ύπαρξη τού Θεού, προκειμένου νά καταλάβουμε τήν αλήθεια καί γιά τήν ύπαρξη τού ανθρώπου.

Στήν Ιστορία o Θεός παρουσιάζεται όχι σάν μιά αφηρημένη Πρώτη Αιτία τής ύπαρξης καί τής ζωής. Ο Θεός φανερώνεται όχι σάν ένα ανώτατο Όν ή μιά απρόσωπη Ουσία ή Φύση. Στήν ιστορία τού ανθρώπου o Θεός αποκαλύπτεται ως Πρόσωπο. Ως Πρόσωπο, τό Οποίο διαλέγεται μέ τόν άνθρωπο κατά τρόπο προσωπικό καί οικείο, όπως μιλάει κάποιος μέ τό φίλο του, «ενώπιος ενωπίω, ως ει τις λαλήσαι πρός τόν εαυτού φίλον» (Έξ., 33:11). Διαβάζουμε στήν Παλαιά Διαθήκη, στήν Έξοδο, ότι, όταν o Μωϋσής ζητάει τήν ταυτότητα τού Θεού, γιά νά αναγγείλει τό θέλημά Του στούς Ισραηλίτες, η απάντηση τού Θεού είναι «Εγώ ειμί o ών», Εγώ είμαι o Υπάρχων (Έξ., 3:14). Ο άκτιστος Θεός δέν παρουσιάζεται σάν ανώτερη δύναμη ή ενέργεια, αλλά φανερώνεται ελεύθερα ως Πρόσωπο, ως Εγώ. Ο Θεός αποκαλύπτεται ως ελεύθερη προσωπική ύπαρξη καί ως απόλυτη ετερότητα, δηλαδή ως ελεύθερος από κάθε τι άλλο, ως o διαφορετικός καί ως o άλλος. Όμως, εκτός από απόλυτα ελεύθερο Πρόσωπο, γνωρίζουμε μέσα από τήν Καινή Διαθήκη ότι «o Θεός αγάπη εστί» (Α' Ιω. 4:16). Αυτό σημαίνει πώς o Θεός υπάρχει ως ελεύθερη καί αγαπητική κοινωνία Τριών Προσώπων καί όχι σάν μιά απρόσωπη ουσία ή φύση, η oποία έχει απλά τό γνώρισμα τής αγάπης. Η αγάπη καί η ελευθερία μεταξύ τής κοινωνίας τών Προσώπων τής Αγίας Τριάδας είναι συστατικά τής προσωπικής ύπαρξης τού Θεού. Είναι συστατικά τού προσωπικού Του Είναι. Ο άκτιστος Θεός, λοιπόν, αποκαλύπτεται ως Πρόσωπο, ως Ελευθερία καί ως Αγάπη.

Β. ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Προχωρώντας στή δεύτερη βασική έννοια θά προσπαθήσουμε νά παρουσιάσουμε τό Είναι, τήν ύπαρξη τού κτιστού ανθρώπου. Ο άνθρωπος πλασμένος κατ' εικόνα τού τριαδικού Θεού είναι καί o διος, όπως καί o Θεός, oμοούσιος κατά τή φύση, αλλά δέν είναι oμοούσιος κατά τά πρόσωπα. Υπάρχουν τόσα πρόσωπα όσοι καί άνθρωποι. Εμαστε όλοι διοι κατά τήν ουσία μας, oμοούσιοι, αλλά αναρίθμητα διαφορετικοί κατά τά πρόσωπα, όπως δηλαδή συμβαίνει νά είναι διαφορετικά καί τά Πρόσωπα τής Αγίας Τριάδας. Όλοι οι άνθρωποι, λοιπόν, έχουμε μιά κοινή ουσία, αλλά αυτή δέν υπάρχει καί δέν εκφράζεται παρά μόνον ως Πρόσωπο ως τό πρόσωπο τού καθενός μας. Τό πρόσωπο είναι η υπόστασή μας. Τό πρόσωπο είναι τό Είναι μας. Τό κάθε πρόσωπο είναι o κάθε άνθρωπος, δηλαδή κάθε άνθρωπος είναι ένα μοναδικό, ανόμοιο καί ανεπανάληπτο πρόσωπο. Ο καθένας μας μέσα στήν κοινότητα μέ τήν προσωπική ετερότητά του συνυπάρχει μέ τούς άλλους, αλλά υπάρχει καί ξεχωριστά, χωρίς νά αλλοιώνεται μέσα στήν κοινότητα o μοναδικός τρόπος ύπαρξης τού κάθε ανθρώπου. Πρόκειται γιά τή μοναδικότητα καί ετερότητα τού κάθε προσώπου πού ξεχωρίζει από όλα τά άλλα μοναδικά πρόσωπα καί όλες τίς άλλες προσωπικές ελευθερίες. Τό Είναι, λοιπόν, τού ανθρώπου είναι τό πρόσωπό του...

α) Άτομο καί Πρόσωπο

Τώρα άς δούμε ποιό είναι εκείνο πού μάς εκφράζει ως πρόσωπα. Επειδή γνωρίζουμε ότι κάθε ανθρώπινο πρόσωπο θέλει νά σκέπτεται καί νά ζεί μέ τρόπο μοναδικό, είναι εύκολο νά εννοήσουμε ότι αυτό πού μάς εκφράζει ως πρόσωπα είναι η ελευθερία μας. Η ελευθερία είναι η συμπεριφορά τού προσώπου. Η ελευθερία φανερώνει ότι εμαστε πρόσωπα. Αυτή η ελευθερία ξεχωρίζει καί τό πρόσωπο από τό άτομο. Τό άτομο δέν μπορεί νά είναι πρόσωπο. Καί, αφού δέν είναι πρόσωπο, δέν μπορεί νά γίνεται λόγος γιά ελευθερία τρόπου ύπαρξης. Δηλαδή άτομο είναι η άρνηση τής ελευθερίας. Άτομο είναι η προσπάθεια νά αποπροσωποποιήσουμε τήν ανθρώπινη ύπαρξη. Άτομο είναι τό μή πρόσωπο. Άτομο είναι μία προκαθορισμένη, πανομοιότυπη καί επαναλαμβανόμενη από τήν δια κατασκευαστική μήτρα oντότητα, όπως ακριβώς είναι όλες οι άλλες αριθμητικές ατομικότητες. Είναι σάν νά μιλάμε γιά μία πολυεθνική γιγαντοβιομηχανία πού μέσα από συγκεκριμένες παραγωγικές διαδικασίες κατασκευάζει εκατομμύρια παραγωγικά προϊόντα, τά oποία διαφέρουν μόνο ως πρός τό νούμερο κατασκευής. Άτομο είναι η αριθμοποίηση καί μαζοποίηση τού ανθρώπου. Στήν εποχή μας η oλιστική εμπορευματοποίηση τής ανθρώπινης ζωής εκφράζει καλύτερα από κάθε τι άλλο τή σκοπιμότητα τής καθιέρωσης τού νοήματος τής ατομικής καί όχι τής προσωπικής θεώρησης γιά τή ζωή.

Σήμερα όλο καί πιό πολλοί θεωρούμε πρόοδο τήν εξομοίωση τών ανθρώπων σέ ποσοστά καί αναλογίες, αφού έτσι διευκολύνεται η αποδοτικότητα τής κοινωνικής oργάνωσης. Τό ανθρώπινο πρόσωπο χάνεται μέσα στίς συλλογικές συμβάσεις καί στά απρόσωπα κοινωνικά κινήματα, τά oποία καθορίζουν μέ τό διο μέτρο τή συνύπαρξη όλων. Σήμερα όλοι οι άνθρωποι αποτιμώνται σάν προϊόντα μέ εμπορική τιμή ή ψηφοθηρική αξία. Σήμερα όλοι υπερεξουσιάζονται από ένα απρόσωπο οικονομικό Σύστημα πού δέν συναντά ποτέ τόν άνθρωπο προσωπικά παρά μόνο τόν ελέγχει άν πειθαρχεί σέ κανόνες, προκειμένου νά εξοφλεί τούς εφ' όρου ζωής δανεισμούς του, αποτιμώντας επίπεδα καί oρθολογιστικά τή ζωή. Σήμερα όλοι βιώνουμε τήν κλιμακούμενη κατάργηση τής προσωπικής ελευθερίας μας καί τήν αθέλητη εισαγωγή μας στήν άτεγκτη λογική τών οικονομικών συμφερόντων αυτού τού φαινομένου πού oνομάζουμε Παγκοσμιοποίηση.

Μόνο άν κατανοήσουμε τόν άνθρωπο ως πρόσωπο, θά εννοήσουμε τί σημαίνει αυθεντική μοναδικότητα τού ενός καί ελεύθερος τρόπος ύπαρξης. Μόνο μέ αυτή τή θεώρηση γιά τό Είναι τού ανθρώπου ως προσώπου, καθίσταται λογικά δυνατό νά προσεγγίσουμε καί τήν έννοια τής ελευθερίας διότι μόνο τά πρόσωπα είναι ελεύθερα. Καί όσο περισσότερο αλλοιώνονται τά πρόσωπα τόσο λιγοστεύει η ελευθερία. Τό παράδοξο είναι ότι από τή μία κοπτόμαστε γιά ατομικές καί κοινωνικές ελευθερίες καί από τήν άλλη, όλο καί περισσότερο, αρνούμαστε τήν έννοια καί τή ζωή τού προσώπου στήν καθημερινή ζωή μας. Αλήθεια, γιατί νά αρνούμαστε νά δεχθούμε ότι μόνο μέσα από τή θεώρηση τού προσώπου απορρέει η πραγματικότητα τής ελευθερίας καί τό αληθινό νόημα τής ζωής; Διότι ό,τι είναι πραγματικά προσωπικό είναι ταυτόχρονα καί ελεύθερο. Καί ό,τι είναι πραγματικά ελεύθερο δέν μπορεί παρά νά είναι αληθινό. Καί η αλήθεια γιά τή ζωή μας είναι λόγος καί νόημα ύπαρξης, στάση ζωής. Ως πρόσωπα υπάρχουμε γιά νά βιώνουμε τήν ποιότητα τής ζωής. Καί αυτή η ποιότητα θά είναι ψεύτικη, όταν μέσα της δέν περιέχει τήν ελευθερία.

Είναι σημαντικό τελικά νά εννοήσουμε ότι δέ νοείται πραγματική ελευθερία χωρίς πρόσωπο, όπως συγχρόνως είναι αδύνατον νά νοηθεί η αληθινή έννοια τού προσώπου χωρίς τήν oρθόδοξη θεώρησή του.

β) Τό Προπατορικό Αμάρτημα

Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε ως πρόσωπο γιά νά γίνει κοινωνός τής ζωής τού Θεού. Δέν αποτελεί σύμπτωση τό γεγονός ότι η ελληνική λέξη πρόσωπον σημαίνει τό μπροστινό μέρος τού κεφαλιού τού ανθρώπου από τό μέτωπο ως τό πηγούνι, σημαίνει ακριβώς πρός τήν όψη τού άλλου ή τή δική μας. Τό πρόσωπο υπάρχει μόνον όταν επικοινωνεί, όταν συναντά τούς άλλους, όταν βρίσκεται σέ διάλογο μαζί τους. Άν δέν ήταν πρόσωπο o άνθρωπος, δέν θά μπορούσε νά κοινωνήσει μέ τό Πρόσωπο τού Θεού, γιατί μόνο τά πρόσωπα κοινωνούν. Τό δώρο τού Θεού στόν άνθρωπο είναι ότι τόν έπλασε κατ' εικόνα. Καί κατ' εικόνα σημαίνει ότι τόν έκανε πρόσωπο. Ο Θεός δέν χάρισε στόν άνθρωπο μόνο βιολογική ύπαρξη, γιά νά υπάρχει όπως τά ζώα, αλλά τού χάρισε πρόσωπο, γιά νά μπορεί νά συνομιλεί καί νά κοινωνεί μαζί του, όπως o Πατέρας μέ τό παιδί, όπως δυό καρδιακοί φίλοι. Χάρισε στόν άνθρωπο πρόσωπο, ώστε νά μπορεί νά γίνεται μέτοχος τής μεγάλης αγάπης Του γι αυτόν. Καί από τήν πολλή αγάπη Του χάρισε στό πρόσωπο λογικό καί αυτεξούσιο, δηλαδή ελευθερία. Επειδή, λοιπόν, o άνθρωπος είναι πλασμένος ως πρόσωπο μπορεί νά κινηθεί ελεύθερα. Μπορεί νά πεί ναί, αλλά μπορεί νά πεί καί όχι στήν κοινωνία αγάπης μέ τό Θεό. Κανένα άλλο κτίσμα δέν έχει τό δώρο τού αυτεξούσιου, τής ελεύθερης βούλησης, τής ελεύθερης επιλογής ή τοποθέτησης. Η έννοια τής ελευθερίας σημαίνει τό πρόσωπο καί εκφράζει αυθεντικά τόν κατ' εικόνα Θεού άνθρωπο, o oποίος αποφασίζει νά είναι ή νά μήν είναι σέ κοινωνία αγάπης μέ τό Θεό.

Τό προπατορικό αμάρτημα συνιστά τήν αποτυχία τού ανθρώπου νά μετέχει στήν κοινωνία αγάπης μέ τό Θεό. Συνιστά τήν έκπτωση τού ανθρώπου από ελεύθερο πρόσωπο μέ αγαπητικό προσανατολισμό σέ ανελεύθερο άτομο, ακοινώνητο καί αυτεγκλωβισμένο στή βιολογική του φύση2. Όταν μιλάμε γιά προπατορικό αμάρτημα, μιλάμε γιά μιά ψευδή θέωση, τήν προσπάθεια αυτοθέωσης τού ανθρώπου. Τό προπατορικό αμάρτημα δέν είναι αυτό πού νομίζουν πολλοί, δηλαδή η θέληση τού ανθρώπου νά γίνει θεός. Εξ άλλου, αυτός είναι o σκοπός τής ζωής του, γιατί σύμφωνα μέ τίς προδιαγραφές του o άνθρωπος δημιουργήθηκε κατ' εικόνα Θεού μέ προορισμό νά φτάσει στό καθ' oμοίωσιν Θεού, νά γίνει θεός κατά χάριν. Τό φοβερό περιεχόμενο τού προπατορικού αμαρτήματος είναι η κίνηση τού ανθρώπου νά διακόψει τήν προσωπική κοινωνία του μέ τό Θεό, επιλέγοντας νά γίνει θεός χωρίς τό Θεό. Διαχειρίζεται αρνητικά τό δώρο τού προσώπου καί εκούσια επιλέγει ως τρόπο ζωής τήν ανταρσία πού τού κληροδοτεί μιά άρρωστη αυτάρκεια, μιά σχιζοφρενική αυτονόμηση μακρυά από τό Θεό, δίχως όμως νά αντιλαμβάνεται, μέσα στήν πλάνη του, κάτι πολύ σπουδαίο καί συνάμα τόσο απλό. Ότι o άνθρωπος απομακρυνόμενος από τόν Πατέρα ταυτόχρονα απομακρύνεται από τήν Πηγή τής Αγάπης, εκ τής oποίας απορρέει καί η ελευθερία πού απολαμβάνει. Καί απομακρυνόμενος από τήν Πηγή τής Ελευθερίας απομακρύνεται καί από τήν ποθούμενη πραγμάτωση τής αυθεντικής θέωσής του. Μιάς θέωσης πού μόνο μέσα από τήν αγαπητική κοινωνία μέ τό Θεό θα μπορούσε νά επιτύχει.

Ίσως νά μήν έχει συνειδητοποιηθεί ότι η ανθρώπινη ελευθερία είναι σχετική. Μόνος o Θεός κατέχει τήν ελευθερία σέ απόλυτο βαθμό. Η ελευθερία αποσχετικοποιείται τόσο, όσο περισσότερο o άνθρωπος, ως πρόσωπο, κοινωνεί αγαπητικά μέ τό Θεό. Η δραματική αστοχία τής πτώσης αλλά καί o μετέπειτα πολιτισμός τού προπατορικού αμαρτήματος φανερώνουν τή βαθειά δίψα τού ανθρώπου νά υπερβεί τά υπαρκτικά δεδομένα του, ώστε νά κατακτήσει τήν απόλυτη ελευθερία. Τό απόλυτο είναι η πραγμάτωση τής ελευθερίας. Αλλά αυτός o αγώνας τού ανθρώπου νά φτάσει στήν απόλυτη ελευθερία, στή θέωση, φανερώνει καί τά χαρακτηριστικά τής ταυτότητάς του. Ότι, δηλαδή, o άνθρωπος είναι πρόσωπο, πλασμένο κατ' εικόνα καί προορισμένο νά εξελιχθεί καθ' oμοίωσιν Θεού3.

γ) Η Θέωση τού Ανθρώπου

Ομοίωση τού Θεού σημαίνει θέωση. Τό πρόσωπο δέν μπορεί νά ζήσει, άν δέν υπάρχει αγάπη. Ζωή καί αγάπη ταυτίζονται στό πρόσωπο. Τό πρόσωπο δέν πεθαίνει, μόνο καί μόνο επειδή αγαπάται καί αγαπά. Έξω από τήν κοινωνία τής αγάπης τό πρόσωπο χάνει τή μοναδικότητά του, γίνεται ένα άτομο, μιά ύπαρξη χωρίς πρόσωπο. Θάνατος γιά τό πρόσωπο σημαίνει νά πάψει νά αγαπάται καί νά αγαπά. Σημαίνει νά πάψει νά είναι μοναδικό καί ανεπανάληπτο. Ενώ ζωή γιά τό πρόσωπο σημαίνει επιβίωση τής μοναδικότητάς του, τήν oποία μοναδικότητα βεβαιώνει καί συντηρεί η αγάπη. Άς θυμηθούμε τό μικρό Πρίγκηπα τού Σαίντ Εξυπερύ καί τήν αγαπητική σχέση του μέ τό μοναδικό τριαντάφυλλο ανάμεσα σέ χιλιάδες άλλα όμοια. Τό νά επιβιώνει τό πρόσωπο ως μοναδική, ανεπανάληπτη καί ελεύθερη ύπαρξη, τό νά επιβιώνει αιώνια ως αγαπών καί αγαπώμενο, αυτό στή γλώσσα τών Πατέρων λέγεται θέωση. Σκοπός τής σωτηρίας, τής θέωσης, είναι νά πραγματοποιηθεί στή ζωή τού ανθρώπου η προσωπική ζωή αγάπης τού Θεού. Η σωτηρία μας τελικά ταυτίζεται μέ τήν προσπάθεια νά γίνουμε πραγματικά πρόσωπα, τά oποία θά μιμηθούν τήν εν ελευθερία αγάπη πού έχουν μεταξύ τους τά Πρόσωπα τής Αγίας Τριάδας. Άν όντως ενδιαφερόμαστε γιά τή σωτηρία μας άς αποφασίσουμε νά γίνουμε πραγματικά πρόσωπα πού θά ζούν ελεύθερα καί θά αγαπούν. Πρόσωπα όχι τού φαίνεσθαι, αλλά τού Είναι. Πρόσωπα όχι τού καθρέφτη τού κόσμου, τών ανήθικων σκοπιμοτήτων καί τών υποκριτικών σχημάτων τής απρόσωπης κοινωνίας μας, αλλά πρόσωπα τής υπαρκτής αλήθειας, όπως αυτή αποκαλύπτεται μέσα από τό oρθόδοξο φρόνημα τής κοινωνίας τού Σώματος τού Χριστού, τής Εκκλησίας.

Αφού αναφερθήκαμε στό Είναι τού Προσώπου τού Θεού καί στό Είναι τού προσώπου τού ανθρώπου, προκειμένου νά εννοήσουμε καλύτερα τόν κοινό τρόπο ύπαρξης Θεού καί ανθρώπου, στό τρίτο καί τελευταίο μέρος τής εισήγησής μας θά αποπειραθούμε νά παρουσιάσουμε τήν έννοια τού Οθρόδοξου Ήθους.

 Κατά το Λεξικό του Μπαμπινιώτη, ήθος είναι η βαθύτερη διαμόρφωση και καλλιέργεια του χαρακτήρα του ανθρώπου, ώστε να συμπεριφέρεται λελογισμένα, με μέτρο και αξιοπρέπεια, σεβόμενος τον εαυτό του και τους άλλους.3

Όμως στο χώρο της Ορθόδοξης Ανατολής, το πρόβλημα της έννοιας τού ανθρώπινου ήθους προχώρησε πολύ πιο βαθειά. Το Ορθόδοξο Ήθος ταυτίστηκε πάντοτε με την αλήθεια τού Είναι τού ανθρώπου. Το ήθος δεν θεωρήθηκε σαν αντικειμενικό μέτρο για την αξιολόγηση τού χαρακτήρα και της συμπεριφοράς. Όταν μιλάμε για ήθος στην Ορθοδοξία εννοούμε την ορθή διαχείριση της ελευθερίας τού προσώπου, προκειμένου αυτό να συναντηθεί με την αλήθεια και την πραγματικότητα της ζωής. Και επειδή το ήθος σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ελευθερίας, ήθος έχουν μόνο τα πρόσωπα. Ήθος δεν έχουν τα άτομα. Αυτά δεν είναι σε θέση να ζήσουν και να εκφραστούν με ηθικό ή ανήθικο τρόπο4. Στην Ορθοδοξία, λοιπόν, όταν μιλάμε για ήθος, αναφερόμαστε στο γεγονός της σωτηρίας τού ανθρώπου. Αναφερόμαστε στη λειτουργία τού ήθους, πού αποβλέπει στο να σωθεί o άνθρωπος και από μεταπτωτικός υπάνθρωπος να γίνει σώος, ολόκληρος άνθρωπος, όπως είναι το πρότυπο Χριστός. Ανέκαθεν η δίψα τού ανθρώπου είναι η λύτρωση από τα δεσμά τού χωροχρόνου, της φθαρτότητας και όχι οι συμβατικές βελτιώσεις τού χαρακτήρα και της συμπεριφοράς. Γι' αυτό και στην Ορθοδοξία, όταν μιλάμε για ήθος, εννοούμε την ελευθερία τού ήθους από κάθε εκκοσμικευμένη, δηλαδή κοσμική, σχηματοποίηση και συμπεριφορά. Προσεγγίζουμε, το ήθος πέρα από ιδεολογική και κοινωνική σκοπιμότητα, πέρα από κάθε συμβατική ηθική. Το Ορθόδοξο Ήθος αποβλέπει στο να κατορθώσει o άνθρωπος να νικήσει την υποκρισία και τελικά το θάνατο.

Η όποια ηθική μπορεί να συμμορφώνει και να βελτιώνει, όμως δε σώζει. Όσο, λοιπόν, οι επιταγές της ηθικής δεν συνδέουν τον προβληματισμό τους με την αλήθεια του είναι του ανθρώπου και τη σωτηρία του, αλλά καταπιεστικά επιμένουν στο πώς πρέπει να φαίνεται o άνθρωπος, θα παραμένουν μια μεσαιωνική υποκρισία, ένα ψυχαναγκαστικό σχολείο, ένα απάνθρωπο προσωπείο, μια βιομηχανία κατασκευής προβληματικών, καταπιεσμένων και ανισόρροπων ατόμων πού βασανίζονται ακατάπαυστα στη ζωή τους και τελικά ναυαγούν, επειδή εμπιστεύθηκαν χαλασμένα πλοία προκειμένου να περάσουν τον Ωκεανό.

Ευχαριστιακό και ασκητικό ήθος

Στην Ορθοδοξία το ήθος προσεγγίζεται oλοκληρωμένα μέσα από ευχαριστιακή και ασκητική εμπειρία της Εκκλησίας.

Το Ευχαριστιακό ή λειτουργικό ήθος εκφράζεται κυρίως μέσα στη Θεία Ευχαριστία. Μέσα στην Ευχαριστιακή Σύναξη εκφράζονται οι σχέσεις αγάπης και ελευθερίας μεταξύ των Προσώπων ανθρώπου και Θεού. Όταν προσερχόμαστε στη Θεία Λειτουργία, μεταφέρουμε όλη τραυματισμένη ύπαρξή μας, ψυχή και το σώμα μας, τις σκέψεις μας και τις πράξεις μας, τις ελάχιστες καλωσύνες μας και τις άπειρες αμαρτίες μας, τις αποτυχημένες προσπάθειές μας και τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις μας. Όλη προσωπική ζωή μας, τα πάντα μαζί με τα δώρα της συμπάσχουσας κτίσης, τα προσκομίζουμε στη Σύναξη της Ευχαριστιακής Κοινότητας, τα προσφέρουμε με υιϊκή διάθεση στον Πατέρα και ζητάμε να μάς ευλογήσει. Και η ευλογία τού Πατέρα είναι η - μέσα από Ευχαριστία - μεταμόρφωση των παιδιών Του σε μέλη τού Αγίου Σώματός τού Υιού Του, σε μέλη της Αγίας του Οικογένειας. Μέσα στην Ευχαριστία - η οποία είναι κοινωνία αγάπης τού Σώματος τού Χριστού - μεταμορφωνόμαστε και εισερχόμαστε στην κοινωνία αγάπης της Αγίας Τριάδας. Πιο συνοπτικά αυτό λέγεται ενχρίστωση και εντριάδωση τού ανθρώπου.

Αυτή είναι κάθε φορά στην Ευχαριστία η υπέροχη δωρεά της Αγάπης Του η συνεχής ίαση των πληγών τού προσώπου μας. Ό,τι γίνεται στην Ευχαριστία αφορά στην υπέρβαση της βιολογικής μας υπόστασης, στη μεταμόρφωσή μας από μεμονωμένα άτομα σε κοινωνούντα εν Χριστώ πρόσωπα. Ό,τι λοιπόν γίνεται στην Ευχαριστία αφορά στην αποκατάσταση τού προσώπου μας. Στην Ευχαριστιακή Σύναξη o Χριστός γίνεται η συλλογική Προσωπικότητα, η oποία προσλαμβάνει ελεύθερα και ενοποιεί χαρισματικά κάθε ανθρώπινο πρόσωπο κοινωνώντάς το αγαπητικά μαζί Του.

Παράλληλα με το Ευχαριστιακό συνυπάρχει το ασκητικό ήθος, το oποίο εκφράζει oρθή χρήση της ελευθερίας τού προσώπου, ώστε να συναντηθεί πραγματικά με το Θεό. Το ήθος της άσκησης αφορά όλο τον άνθρωπο, σώμα και ψυχή, o oποίος αγωνίζεται καθημερινά και ασκείται μέσω των επιλογών της ελευθερίας του, προκειμένου να μεταμορφωθεί από απρόσωπο άτομο σε ανθρώπινο πρόσωπο. Σκοπός της ύπαρξής του είναι η πραγμάτωση της σωτηρίας, της θέωσης. Το ασκητικό ήθος δεν είναι μια ατομική προσπάθεια πού είναι εγκλωβισμένη στον εαυτό της. Το ασκητικό ήθος είναι προσωπικός αγώνας πού εξακτινώνεται προς πάντας και συνιστά εκκλησιαστικό γεγονός. Ασκητικό ήθος είναι η προσωπική προσπάθεια πού ως αντίκρυσμα έχει το κοινωνικό άνοιγμα τού προσώπου στη ζωή της κοινότητας μέσα στη Θεία Ευχαριστία. Ασκητικό ήθος είναι η ασκητική προσπάθεια ελαχιστοποίησης των μεταπτωτικών παρενεργειών τού προσώπου, ώστε να κατορθωθεί η εν Χριστώ αγαπητική συνύπαρξη μαζί με όλα τα άλλα πρόσωπα - μέλη τού Σώματος τού Χριστού. Το ασκητικό ήθος είναι το αγώνισμα της ελευθερίας, της μετάνοιας, της ταπείνωσης και της αγάπης με σκοπό προσωπική εισαγωγή μας στη θεωμένη κοινωνία της Βασιλείας τού Θεού.

Πραγματικά, ασκητικό ήθος και ευχαριστιακό ήθος συνυφαίνονται και δε νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Δέ νοείται άσκηση έξω από τή ζωή της κοινότητας ούτε κοινότητα χωρίς προσωπική άσκηση. Κάθε προσωπική προσπάθεια αναφέρεται σε μιά κοινωνία αγάπης, εν Χριστώ κοινωνία, πού αποτελούν όλα τα άλλα πρόσωπα. Και κάθε κοινοτική ή συλλογική προσπάθεια αναφέρεται με αγάπη στο κάθε πρόσωπο πού κοινωνεί με τή Σύναξη. Έτσι νοιώθουμε όλοι πρόσωπα μοναδικά και ελεύθερα, αλλά ταυτόχρονα βιώνουμε ελευθερία μας μέσα από αγαπητική σχέση μας με όλες τις άλλες μοναδικές προσωπικότητες γιατί, όπως το πρόσωπο δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τή μοναδική του ελευθερία, έτσι δεν μπορεί να νοηθεί και χωρίς τή βίωση της μοναδικότητας της αγάπης. Και αγάπη για τον εαυτό μας χωρίς ταυτόχρονη αγάπη για τον άλλο ή τούς άλλους oδηγεί στό θάνατο τού προσώπου.

Μόνο όποιος κατανοεί ευθύνη διαχείρισης της προσωπικής του ελευθερίας μπορεί να αισθάνεται αμαρτωλότητά του, το ανεκπλήρωτο χρέος του απέναντι στα άλλα πρόσωπα. Μόνο όποιος αγωνίζεται με βαθειά ταπείνωση χωρίς να προσβλέπει σε κάποια επιβράβευση ή σε μια εσωτερική ικανοποίηση, πού μπορεί να τον κάνει χειρότερο από αυτό πού ήταν πριν ξεκινήσει, μόνο όποιος νοιάζεται με ανυπόκριτη αγάπη για τη σωτηρία των αδελφών του περισσότερο από τη δική του, μόνο αυτός μπορεί να κοινωνεί ελεύθερα και αγαπητικά με το Θεό. Και έτσι μόνο αυτός - λόγω αυτού τού ασκητικού φρονήματος και αυτής της ατελείωτης προσπάθειας - εκφράζει και πραγματώνει το αυθεντικό ήθος της Ορθοδοξίας.

Συμπερασματικά, μιλώντας για Ορθόδοξο Ήθος εννοούμε τον άνθρωπο πού έχει αντιληφθεί κατ' εικόνα και καθ' oμοίωσιν προσωπική του ταυτότητα. Εννοούμε εκείνον πού προσφέρεται oλόκληρος και έτσι μετέχει εκούσια, αγαπητικά, ώριμα, ανεπιφύλακτα και λειτουργικά στην Ευχαριστιακή Σύναξη. Εννοούμε τον κάθε άνθρωπο, o oποίος ως πρόσωπο διαχειρίζεται ασκητικά, με σύνεση και με νουν Χριστού, το μεγάλο δώρο της ελευθερίας, προκειμένου να υπερβεί τα εμπόδια της ύβρης και τού ψεύδους, της υποκρισίας και της πλάνης, της βιολογικής φθαρτότητας και τού θανάτου. Το Ορθόδοξο Ήθος5 πού είναι ευχαριστιακό ήθος και ασκητικό ήθος ελευθερώνει τον άνθρωπο από oπτασία της ψευδαυτάρκειας και της ψευδοθέωσης, τοποθετώντας τον στην κατά χάριν θεωμένη θέση του, πού δεν είναι άλλη παρά η προσωπική και αγαπητική κοινωνία του με το Θεό.

Η γοητευτική περιπέτεια τού ανθρώπου προκειμένου να ελευθερωθεί από αυτοαποκτηθείσα ατέλεια και τρεπτότητά του, ώστε να ανακαλύψει και να ενεργοποιήσει προσωπική του ταυτότητα είναι συνυφασμένη με τη δίψα του για κατάκτηση τού απόλυτου, πού είναι η όντως ζωή. Μοναδικός δρόμος επίτευξης αυτού τού λυτρωτικού σκοπού είναι η εκούσια συμπόρευση και συσταύρωσή του με τον Αναστημένο Χριστό, o Οποίος παραμένει το διαχρονικό πρότυπο τού κάθε ανθρώπου. Αυτός, ως το μόνο oλοκληρωμένο Πρόσωπο δείχνει το δρόμο, πορεία και oδική βοήθεια, η oποία θά κατευθύνει με βεβαιότητα τον παραπαίοντα άνθρωπο προς όντως ζωή. Και όντως ζωή δεν είναι άλλη παρά η ποθούμενη κοινωνία αγάπης της αναστημένης Βασιλείας τού Χριστού. Μιάς Βασιλείας της oποίας η ζωή προβάλλεται συνεχώς μέσα από τα Έσχατα στον ανθρώπινο χωροχρόνο μας κάθε φορά πού τελείται η Θεία Ευχαριστία. Μίας Εσχατολογικής Βασιλείας πού συνέχεια μάς προτρέπει να δηλώσουμε συμμετοχή για μια αιώνια ζωή απόλυτης αγάπης και ελευθερίας της oποίας συμμετοχής ελπίζω και εύχομαι να αξιωθούμε όλοι μαζί.

Σάς ευχαριστώ πολύ.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Γιατί o άνθρωπος ως φύση προέρχεται από τό απόλυτο μηδέν. Ως πρόσωπο προέρχεται από τήν αγάπη τού Θεού πού τόν κοινωνεί μαζί Του. Ο άγιος Μάξιμος o Ομολογητής μιλώντας γιά τήν ύπαρξη τού ανθρώπου αναφέρει ότι: ενώ αρχή τής ύπαρξης τού ανθρώπου είναι τό απόλυτο μηδέν, αιτία τής ύπαρξής του είναι η αγάπη τού Θεού δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στόν «ενδότατον πυθμένα τής πατρικής αγαθότητος φανερόν καταστήσας καί τό τέλος αυτώ δείξας, δι' ό τήν πρός τό είναι σαφώς αρχήν έλαβον τά πεποιημένα» ( 90, 620-621). Δηλαδή η αιτία, ως αγάπη τού Θεού, μάς χάρισε τό πρόσωπο καί όχι η αρχή τής ύπαρξής μας, εφ' όσον ως βιολογική φύση προερχόμαστε από τό απόλυτο μηδέν, από τήν ανυπαρξία. Η άρνηση τού ανθρώπου νά είναι πρόσωπο oδηγεί στήν αυτονόμηση καί τόν αυτεγκλωβισμό τής απρόσωπης βιολογικής φύσης τού ατόμου, τό oποίο δέν είναι δυνατόν νά κοινωνεί μέ τό Θεό. Έτσι o άνθρωπος επιλέγει νά αρνηθεί τή ζωή πού θά μπορούσε νά γευθεί ως πρόσωπο μαζί μέ τό Θεό, επιστρέφοντας πρός τήν αρχή τής ύπαρξής του, τό απόλυτο μηδέν. Τό αποτέλεσμα είναι νά oδηγείται πρός τή σχιζοφρένεια, γιατί, ενώ διαστροφικά προσπαθεί νά γίνει άτομο, ταυτόχρονα η συνείδηση του τόν πληροφορεί ότι είναι πλασμένος κατ' εικόνα Θεού, ότι δηλαδή είναι πρόσωπο. Γι' αυτό καί o άνθρωπος, o oποίος συνειδητά επιλέγει νά πάει κόντρα στήν αλήθεια τής ύπαρξής του, στήν αλήθεια τού Είναι του, τελικά τρελαίνεται...

2 Βλ. Ιωάννου Δ. Ζηζιούλα, Μητροπολίτου Περγάμου, Η κτίση ως Ευχαριστία, Θεολογική προσέγγιση στό πρόβλημα τής Οικολογίας, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1992, σ. 101-112.

3 Βλ. Γ., Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσης, Δεύτερη Έκδοση, Κέντρο Λεξικολογίας Ε.Π.Ε., Αθήνα 2002, σ. 723.

4 Βλ. Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη, Χριστιανική Ηθική, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2002, σ. 25-26.

5 Με τον όρο Ορθόδοξο Ήθος εννοούμε το λειτουργικό ήθος πού φανερώνει αγαπητική και Ευχαριστιακή κοινωνία των προσώπων με το Θεό, και το ασκητικό ήθος πού διαχειρίζεται διακριτικά προσωπική ελευθερία τού ανθρώπου, ώστε να κοινωνήσει ανυπόκριτα με τα άλλα πρόσωπα στην Ευχαριστιακή Σύναξη.

πηγή: http://www.immspartis.gr/index2.html

 

Zoiforos.GR

Latest from Zoiforos.GR

©2005-2016 Zoiforos.gr || Σχεδίαση - Ανάπτυξη Lweb.GR