Ο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται το ζήτημα των σχέσεων της θεολογίας με την τεχνολογία είναι η ευκλείδεια λογική. Η θεολογία και η τεχνολογία μοιάζουν με δύο παράλληλες ευθείες: Οσονδήποτε κι αν προεκταθούν, ουδέποτε συναντώνται. Η τεχνολογία προοδεύει προς το μέλλον και η θεολογία προέρχεται από το παρελθόν. Η πρώτη ονομάζεται σύγχρονη, μοντέρνα, προηγμένη ή πρωτοποριακή, ενώ η τελευταία θεωρείται παρωχημένη, παραδοσιακή ή και συντηρητική ακόμα. Η τεχνολογία έχει να κάνει με το "φυσικό" και το "έλλογο", το ενδοκοσμιακό, εμπειρικό, ρεαλιστικό και ορθολογικό. Η θεολογία ασχολείται με το "υπερφυσικό" ή "μεταφυσικό" και το "υπέρλογο", το υπερβατικό, ιδεαλιστικό και ανορθολογικό, με το μυστικισμό ή το δογματισμό.
Η μία χαρακτηρίζεται αντικειμενική και διανοητική, ενώ η άλλη πιστεύεται πως είναι υποκειμενική και συναισθηματική. Δεν χρειάζεται να μακρηγορήσουμε άλλο για να εξαντλήσουμε τον κατάλογο των αντιθετικών και διαζευκτικών ιδιωμάτων θεολογίας και τεχνολογίας. Εκείνο που φαίνεται καθαρά είναι ότι πρόκειται για σαφή εφαρμογή της ευκλείδειας λογικής με το αξίωμα της παραλληλίας ως θεμέλιο του στοχασμού. Είναι επίσης σημαντικό και διόλου παράδοξο το ότι η συντριπτική πλειοψηφία θρήσκων και άθρησκων, θεολόγων και επιστημόνων, υιοθετεί την ευκλείδεια προοπτική στο ζήτημα των σχέσεων θεολογίας-τεχνολογίας. Πρέπει όμως να τονίσουμε ευθύς εξαρχής πως σήμερα πια δεν μπορεί να ισχύσει η ευκλείδεια προοπτική στο θέμα μας, ιδίως μετά την κοπερνίκεια στροφή που έχει συντελεστεί στη θεολογία και την τεχνολογία του 20ου αιώνα, γι’ αυτό χρειαζόμαστε κάποια μη ευκλείδεια ή μάλλον αντί-ευκλείδεια θεώρηση.
Εγκαταλείποντας την ευκλείδεια λογική των σχέσεων θεολογίας-τεχνολογίας, επειδή την θεωρούμε τουλάχιστον ανεπαρκή, προχωρούμε στη διατύπωση μιας άλλης προοπτικής, η οποία πιστεύουμε ότι είναι ρεαλιστική και ουσιαστική, χωρίς αυτό να σημαίνει διόλου ότι είναι ευκολότερη ή απλούστερη. Αρχίζουμε με μία διαπίστωση, ότι δηλαδή ο σύγχρονος πολιτισμός είναι τεχνολογικός και αντιθεολογικός. Υπερεκτιμά την τεχνολογία και υποτιμά την θεολογία. Πιστεύει στην τεχνική και δυσπιστεί στη χριστιανική πίστη. Όταν χαρακτηρίζουμε τον πολιτισμό μας αντιθεολογικό, εννοούμε ότι η θρησκεία έχει περάσει στο περιθώριο της κοινωνίας και στην περιφέρεια της ιστορίας. Η πραγματικότητα δεν ερμηνεύεται με θεολογικές κατηγορίες σωτηρίας του ανθρώπου, ο οποίος έχασε την κοινωνική-κοινοτική αίσθηση της Εκκλησίας.
Χαρακτηρίζοντας τον πολιτισμό μας τεχνολογικό, δεν εννοούμε απλώς την πληθωρική παρουσία της τεχνικής στη ζωή μας. Παραπέμπουμε σε κάποιο άλλο κρίσιμο θέμα: Την εξάρτηση της ζωής μας από την τεχνολογία, η οποία προσδιορίζει την καθημερινότητα μας μέχρι τις μικρότερες λεπτομέρειες και ως τις μυχιότερες στιγμές της. Η ζωή μας στηρίζεται σε πλήκτρα και διακόπτες, συνδέεται με συσκευές, μηχανήματα και εργαλεία. Ο ηλεκτρισμός είναι το αίμα του πολιτισμού μας. Όποια σημασία έχει για το ανθρώπινο σώμα η κυκλοφορία του αίματος στον οργανισμό του, την ίδια ακριβώς σημασία αποκτά η κυκλοφορία του ηλεκτρικού ρεύματος για τη ζωή του κοινωνικού μας σώματος. Φαντασθείτε μόνο το τι συμβαίνει με μιαν απλή, έστω ολιγόλεπτη διακοπή του ηλεκτρικού ρεύματος σε μία σύγχρονη πόλη: Νεκρώνεται η ζωή κατά 90% περίπου. Με αυτή την έννοια ισχυριζόμαστε ότι το ηλεκτρικό ρεύμα είναι το αίμα της σύγχρονης κοινωνίας.
Η εξάρτηση της ζωής μας από την τεχνολογία θέτει με τρόπο άμεσο, ριζικό και τραγικό το πρόβλημα της ελευθερίας του ανθρώπου. Όπου υπάρχει εξάρτηση, εκεί εμφανίζεται η υποτέλεια και βλαστάνει η αυθαιρεσία. Κατάληξη όλου αυτού προβληματικού πλέγματος σχέσεων είναι ο αυταρχισμός, ο ολοκληρωτισμός και η απολυταρχία, δηλαδή η εδραίωση της ανελευθερίας και της απανθρωπιάς. Το τραγικό στην περίπτωση μας είναι ότι έτσι ματαιώνεται ο ανθρώπινος λόγος της τεχνικής, που είναι η μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία. Χάρη στην τεχνολογία ο άνθρωπος απελευθερώθηκε από σωρεία απάνθρωπων καταστάσεων στον καθημερινό βίο, εξανθρωπίστηκαν οι συνθήκες εργασίας, βελτιώθηκαν οι όροι σίτισης, στέγασης κλπ., γενικεύθηκαν οι κοινωνικές παροχές (παιδεία, υγεία) κ.α. Ενώ βραχυπρόθεσμα η τεχνολογία ευχεραίνει τη μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία, όμως μακροπρόθεσμα η τεχνική απειλεί την ανθρώπινη ελευθερία, όπως φαίνεται στις οριακές περιπτώσεις των πυρηνικών εξοπλισμών, της οικολογικής απειλής και των "νέων τεχνολογιών".
Η τεχνολογία υπόσχεται την ελευθερία, αλλά δεν την εγγυάται. Η τεχνική επαγγέλλεται την απελευθέρωση του ανθρώπου από την ανάγκη, αλλά δεν την εξασφαλίζει. Η τεχνοκρατία μπορεί να επιθυμεί ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας, αλλά δεν είναι σε θέση να σιγουρέψει κανέναν μας για την αίσια έκβαση των εφαρμογών της επιστήμης στην καθημερινή μας ζωή. Υπάρχει κάτι που διαφεύγει από τα όρια της τεχνικής. Αυτό είναι η ανθρώπινη ελευθερία. Το καίριο, κύριο και ζωτικό αίτημα δεν είναι η πρόοδος, η ευημερία, η ανάπτυξη, η ποσοτική αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος ή ακόμα και η βελτίωση των βιοτικών όρων της καθημερινότητας , αλλά είναι η ποιότητα της ζωής μας, η ελευθερία και η ανθρωπιά, δηλαδή η βιωσιμότητα του βίου μας. Το πρόβλημα δεν είναι η μετάβαση από τη "σκάφη" στο ηλεκτρικό πλυντήριο, έστω με "βιολογικό πλύσιμο", αλλά είναι η μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία, από τον απανθρωπισμό στον εξανθρωπισμό της κοινωνίας μας, από την ποσοτική αύξηση στην ποιοτική ανάπτυξη, από το οικονομικό κέρδος στο οικονομικό όφελος. Αλλιώτικα μπορεί ο "Θαυμαστός, Καινούργιος Κόσμος" να γίνει μια απέραντη φυλακή πολυτελείας ή ένα ευρύχωρο κλουβί ανέσεων. Σε αυτό όμως το αίτημα για τη μετάβαση από την ανάγκη στην ελευθερία κι από την απανθρωπιά στην ανθρωπιά μπορεί να αποδειχθεί δραστική η παρέμβαση της θεολογίας. Εκεί ακριβώς μπορεί σήμερα πια να γίνει λόγος για τις σχέσεις της θεολογίας με την τεχνολογία. Η τεχνική χρειάζεται τη θεολογία μόνο εκεί που υστερεί, σε κάτι το οποίο διαφεύγει των ορίων της.
Κι αυτό που στερείται η τεχνολογία είναι η διασφάλιση της ελευθερίας του ανθρώπου, η κατοχύρωση της ανθρωπιάς του, η εγγύηση της ποιότητας της ζωής του, με δύο λόγια, η νοηματοδότηση της ανθρώπινης ύπαρξης. Το κοινό σημείο θεολογίας και τεχνολογίας είναι ότι κι οι δύο προλογίζουν την ανθρώπινη ελευθερία, ενδιαφέρονται γι’ αυτήν και ασχολούνται άμεσα μαζί της. Η διαφορά τους έγκειται στον τρόπο πρόσβασης: Ενώ η τεχνολογία κινείται στον άξονα της μετάβασης από την ανάγκη στην ελευθερία, η θεολογία λειτουργεί στο πεδίο των σχέσεων της αγάπης με την ελευθερία. Εκείνο που η θεολογία προσθέτει στην απελευθέρωση του ανθρώπου είναι η αγάπη, με την οποία δυναμιτίζει την ανάγκη και προλογίζει την ελευθερία.
Πηγή: www.antifono.gr
