Εισήγηση στο Ιερατικό Σεμινάριο της Ι. Μητροπόλεως Καισαριανής,
Ι. Ν. Μεταμορφώσεως Σωτήρος Βύρωνος, 1/12/2011
Σεβασμιώτατε,
Αγαπητοί Πατέρες,
<<1Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος. 2Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. 3πάντα δι’ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν ὃ γέγονεν.4ἐν αὐτῷ ζωὴ ἦν, καὶ ἡ ζωὴ ἦν τὸ φῶς τῶν ἀνθρώπων. 5καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν>>. (Ιω. 1,1-5.)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής μας παρουσιάζει, στο πρώτο ευαγγελικό ανάγνωσμα την νύκτα της Αναστάσεως, τον Λόγο του Θεού. Εκείνος είναι η ζωή, το φώς, η αιτία ο σκοπός της δημιουργίας. Στην Βηθλεέμ της Ιουδαίας γεννήθηκε, ο Κύριος μας, ο Ιησούς Χριστός, ανυποψίαστα για τους πολλούς ανθρώπους, ταπεινά και απλά. Προσέλαβε την πεσμένη και ταλαιπωρημένη ανθρώπινη φύση και την ανακαίνισε. Την θεοποίησε. Για να κατανοήσουμε τις συνέπειες της Σαρκώσεως, θα πρέπει πρώτα να μιλήσουμε για το περιεχόμενο της ανθρώπινης φύσεως׃ Ο άνθρωπος, είναι μεθόριος, ένα σύνορο, μία συμπύκνωση ολόκληρης της δημιουργίας, δύο κόσμων, του υλικού και του πνευματικού. Είναι εικόνα του Λόγου του Θεού. Στην Θεολογία, έχουμε την διάκριση κτιστού και ακτίστου.
Ο Θεός στην θεία φύση Του, είναι υπερβατικός, πέρα από κάθε δημιούργημα, άναρχος, άκτιστος και απροσπέλαστος. Ταυτόχρονα, κατά τις ενέργειές Του στην δημιουργία του ανθρώπου και του κόσμου, γίνεται σχετιζόμενος, μεθεκτός, αποκαλυπτόμενος. Συνεπώς η ανθρώπινη φύση είναι κτιστή με δύο υποστάσεις׃ Την υλική και την πνευματική. Ισορροπεί ανάμεσα στα ορόμενα ως σώμα και στα μη ορόμενα ως ψυχή. Η συνεργασία τους κρατάει στην ύπαρξη την ζωή όπως την γνωρίζουμε. Ως προτύπωση της σαρκώσεως του Θεού Λόγου, η ανθρώπινη δημιουργία συντάσσει σε αρμονία δυο διαφορετικούς κόσμους, τον υλικό και τον άυλο. Προφανώς, η αναζήτηση του Θεού δεν είναι μια υπόθεση που αφορά μόνο την μισή μας ύπαρξη, την ψυχή, αλλά και το σώμα μας. Όμως η ύλη υπήρξε πάντα το μεγάλο σκάνδαλο׃ Οι Μανιχαίοι, για παράδειγμα, μια πρωτοχριστιανική αίρεση, την ταύτιζαν υποτιμητικά με την αμαρτία, με την κακία, ως κάτι το κατώτερο σε σχέση με την καλή ψυχή, και την πνευματικότητα.
Οι Αρχαίοι Έλληνες αντιμετώπιζαν το σώμα ως την φυλακή που καταπιέζει την ανώτερη ψυχή. Στην Νεώτερη εποχή, ιδιαίτερα από την Αναγέννηση και ύστερα, βρεθήκαμε στο άλλο άκρο׃ Το σώμα, η ύλη, απολυτοποιήθηκαν ακραία. Με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας λατρεύτηκαν ως Θεοί. Η ανθρωπότητα πριν την έλευση του Μεσσία αλλά και μετά, παλεύει ακατάπαυστα ανάμεσα σε δύο Θεούς. Στην ύλη και στο Πνεύμα. Αυτή η διαμάχη, η ανισορροπία, είναι αποτέλεσμα ενός υπαρξιακού διχασμού, της πτώσεως από τον Παράδεισο. Ο θάνατος, είναι ο διαιρέτης της φυσικής αρμονίας ψυχής και σώματος.
Ο Άνθρωπος από την αρχή της δημιουργίας αναζητάει την κοινωνία με τον δημιουργό Θεό. Είναι απόλυτα, λειτουργικά εξαρτημένος, από αυτήν την σχέση ׃ Όλα τα χαρίσματα που του έδωσε, ενεργοποιούνται όταν ο Τριαδικός Θεός συμπορεύεται μαζί του. Ο Παράδεισος είναι η πρώτη εμπειρία μιας άμεσης κοινωνίας Θεού και ανθρώπου. Εκεί ο Θεός αν και ασώματος, αμέθεκτος κατά την ουσία Του, γίνεται προσιτός. Δημιουργεί από αγάπη, κατ’ εικόνα και καθ΄ ομοίωση Του το αρχικό ανθρώπινο ζευγάρι, τον Αδάμ και την Εύα, ώστε να έχουν μια απτή και συγκεκριμένη σχέση μαζί Του.
Με την έξοδο, από τον Παράδεισο, ο άνθρωπος καλείται να δοκιμάσει την γεύση της απουσίας του Θεού από την ζωή του. Ο θάνατος, το μίσος, η μοναξιά, οι ασθένειες, οι κακουχίες είναι τα πρώτα αποτελέσματα της απομάκρυνσής από την πηγή της ζωής. Παρόλα αυτά, εξακολούθησε να αναζητάει τον Θεό, διατήρησε αμυδρά την εικόνα Του και προσπάθησε να τον συναντήσει στα υλικά φυσικά φαινόμενα, με την θεοποίηση του Αέρα, του Νερού, του Ηλίου και της Γής. Παράλληλα ο Θεός, πράγμα που φαίνεται στις διηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης, εξακολούθησε να σχετίζεται και να καθοδηγεί, συγκεκριμένους ανθρώπους αλλά και λαούς, όπως τους Εβραίους׃ Αν και ασώματος, επικοινωνεί συχνά την περίοδο αυτή με τον αγαπημένο Του λαό, με υλικό τρόπο, όπως την καιόμενη και μη φλεγόμενη βάτο, με έκτακτα θαυματουργικά γεγονότα, που δηλώνουν την παρουσία Του, όπως η φωτιά που κατέκαυσε τον βωμό του Ηλία, οι πλάκες του Νόμου του Μωυσή, και πολλά άλλα. Ταυτόχρονα μας πληροφορεί με πολλά γεγονότα, ότι είναι απροσπέλαστος στην κτιστή πραγματικότητα μας, όπως με την απαγόρευση της προσηγορίας Του από τους Ισραηλίτες, με την εντολή της μή προσκυνήσεως των ειδώλων ή με την απαγόρευση της εικονογραφήσεως Του. Η επαφή με τον Περιούσιο λαό γίνεται με την μεσολάβηση ανθρώπων, των Προφητών.
Στην Σάρκωση του Λόγου, η Παναγία, είναι ο πρώτος άνθρωπος, το πρώτο σκήνωμα, η γέφυρα που ενώνει τα διεστώτα, που έκανε εφικτή την μετάβαση από το κατ’ εικόνα στο καθ’ ομοίωση.
Ο Θεός βλέπουμε ότι αποκαλύπτεται διπλά στον άνθρωπο ׃ Ως αμέθεκτος και άκτιστος αλλά και ως σχετιζόμενος και προσιτός. Η ουσία Του παραμένει ακατάληπτη, οι ενέργειες Του, είναι μεθεκτές κατά παραχώρηση. Η προ- Χριστού πνευματική κατάσταση της ανθρωπότητας, δεν επέτρεπε ακόμη, μια ουσιαστικότερη προσέγγιση του Θεού. Οι αρχαίοι Έλληνες προσπάθησαν με την νόηση να πλησιάσουν τον Θεό, να τον περιγράψουν. Αποπειράθηκαν να τον σαρκώσουν με τα δικά τους νοητικά σχήματα׃ Ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, οι Νεοπλατωνικοί, ιχνηλάτησαν αμυδρά το περιγραπτό και το απερίγραπτο του Θεού, τις ιδιότητές και την σχέση Του με τον κόσμο. Μίλησαν για το υπερβατικό του Θεού. Μέσα στην πολυθεΐα τους, για την μοναδικότητα Του. Πλησίασαν προφητικά τον Λόγο του Θεού, ακουμπώντας τα αντίστοιχα μεσσιανικά προφητικά αναγνώσματα των Ισραηλιτών για τον ερχομό του Μεσσία, του λυτρωτή των ανθρώπων.
Η Ενσάρκωση του Λόγου, στην φιλοσοφική σκέψη έχει την προτύπωση της, στα πρόσωπα του Προμηθέα και του ημίθεου Ηρακλή, που εκφράζουν την παγκόσμια επιθυμία για την συμφιλίωση Ουρανού και Γής και την θέωση του ανθρώπου. Όμως υπάρχει ένα απόλυτα απροσπέλαστο όριο στην αρχαία Ελληνική φιλοσοφία׃ Εκφράζεται με (2) δύο θεμελιώδεις Αριστοτέλειες ρήσεις׃ Η πρώτη, <<Θεώ ανθρώπω, (η ανθρώπινη κτίση και η θεϊκή φύση), ου μίγνυνται>>, η δεύτερη,׃ <<Δύο τέλεια έν γενέσθαι ού δύνανται>>! Τελικά, μπορεί η λογική, να ερμηνεύσει με επάρκεια την πορεία της ανθρωπότητας και τον σκοπό της; Τον Θεό και τις ιδιότητες Του; Η Ενσάρκωση του Θεού Λόγου, η είσοδος Του στην ιστορία κατά συγκεκριμένο τρόπο, υπήρξε η μεγαλύτερη ευκαιρία για την ανακαίνιση του ανθρώπου׃ Ο διχασμός σώματος και ψυχής, η έχθρα ουρανού και γης, μεταμορφώνεται σε γόνιμη συνάντηση׃ <<Αυτός ενηνθρώπησε, ίνα υμείς Θεποιηθώμεν>>, μας επεξηγεί ο Άγιος Αθανάσιος. Το απροσπέλαστο χάσμα μεταξύ Ακτίστου Θεού και κτιστού ανθρώπου, αίρεται οριστικά, με την αγαπητική πρωτοβουλία του Θεού.
Ο αδημιούργητος και άπειρος Θεός γίνεται περιγραπτός και γεννητός. Ο Θεάνθρωπος σώζει και επισυνάπτει ολόκληρη την δημιουργία μέσα στον εαυτό Του. Δεν χρειάζεται να αγωνιούμε εάν ακούει από μακριά τις φωνές μας, ούτε υπάρχει η ανάγκη για εναλλασσόμενους μεσολαβητές.
Κατοικεί πλέον ανάμεσα μας, ενωμένος μαζί μας.
Η Μητέρα του Θεού, εγγυάται την ελεύθερη αποδοχή της Σαρκώσεως εκ μέρους ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Η ανθρώπινη φύση βρίσκεται θεωμένη και σωσμένη, στο πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μέσα στην Αγία Τριάδα! Θεός και άνθρωπος ενώνονται κατά τρόπο ασύγχυτο, άτρεπτο, αχώριστο και αδιαίρετο, κατά τον Όρο της 4ης Οικουμενικής Συνόδου. Αυτό που προσπάθησαν να διαφυλάξουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, ήταν η κοινή συνείδηση, το Consensus Patrum, η πίστη ότι η Σάρκωση του Λόγου συμφιλίωσε τα διεστώτα την ψυχή με το σώμα, και έφερε σε σωστική σχέση την κτίση με τον άκτιστο Θεό. Ο Θεός κατέρχεται και ο άνθρωπος ανέρχεται. Προσέλαβε ολόκληρο τον άνθρωπο για να τον σώσει. Το απρόσληπτο είναι φυσικό, εάν δεν προσληφθεί, παραμένει αθεράπευτο. Η πρωτοβουλία, είναι του Θεού, η συνέργια και η σύμφωνη γνώμη, του ανθρώπου, δια της Παναγίας. Η εμπειρία της Θείας Ευχαριστίας, αποτελεί την συνέχιση της Σαρκώσεως του Λόγου του Θεού. Μας κάνει ομόαιμους και σύσσωμους του Σώματος Του. Είναι ένας αυθεντικός τρόπος ζωής που συνεχώς μπολιάζει στο Σώμα του Χριστού, τον σημερινό κόσμο μας. Η δογματική διατύπωση της Σαρκώσεως του Λόγου του Θεού, δεν είναι μια θεωρητική φιλοσοφική συζήτηση׃ Εάν για παράδειγμα, κατά μια μονοφυσιτική ερμηνεία, ο Λόγος του Θεού, απορροφούσε την ανθρώπινη υποδεέστερη φύση, παραμένοντας μόνον Θεός, τότε η πνευματικότητα που εκλύεται, θα ήταν υποτιμητική του υλικού μας κόσμου, γεμάτη ενοχές και μίσος για οτιδήποτε βιολογικό. Εάν πάλι, δεν αποδεχθούμε την ουσιαστική αντίδοση των ιδιωμάτων, των δύο φύσεων, έχουμε έναν Χριστό που ουσιαστικά δεν υπάρχει, που δεν ενώθηκε κατά κυριολεξία με τον άνθρωπο, παρά μόνο επιφανειακά, εξωτερικά, κατά μια Νεστοριανική εκδοχή. Το αποτέλεσμα θα ήταν, ο εκκλησιαστικός λόγος να παρέμενε μια άσαρκη πραγματικότητα και η Θεολογία μία άσχετη ηθικολογία, αφού δεν θα έφερνε σε σχέση τον Θεό με τον άνθρωπο. Μια τέτοια Εκκλησία δεν σώζει, αλλά μετατρέπεται σε μια ηθική πολιτική με αποτέλεσμα να εκκοσμικέυει κάθε απόπειρα πίστεως. Σήμερα υπάρχουν αντίστοιχες πνευματικότητες που παρεκκλίνουν σε μία υποτίμηση της ύλης και σε υπερτίμηση του πνεύματος (κατά μία Μονοφυσιτική απόκλιση), όπως και πνευματικότητες που πλειοδοτούν σε κοινωνική δράση και σε μία υπερτίμηση του εγκόσμιου και την υποτίμηση του πνευματικού στοιχείου (κατά μια Νεστοριανική ή και Αρειανική απόκλιση). Η σωστή Χριστολογία οδηγεί στην σωστή Πνευματικότητα. Η αίρεση είναι ένας λανθασμένος τρόπος ζωής. Ο καθρέπτης μιας αιρετικής Θεολογίας ή Χριστολογίας, αντανακλά άμεσα στην ανθρωπολογία׃ Ο Άνθρωπος που κατανοεί λάθος τον Θεάνθρωπο, ενεργεί ανισόρροπα μέσα και γύρω του.
Η λανθασμένη πίστη, παράγει λανθασμένη στάση ζωής και το αντίστροφο.
Σεβασμιώτατε,
Σε αυτό το σημείο οι αγαπητοί Συμπρεσβύτεροι θα μπορούσαν να θέσουν τρία τουλάχιστον ερωτήματα προς τον ομιλούντα Ιερέα׃
Πρώτον׃ Τι σχέση έχουν όλες αυτές οι θεωρητικές αναλύσεις για την Σάρκωση του Λόγου με το ποιμαντικό μας έργο; Δεύτερον׃ Σε έναν κόσμο που ετοιμάζεται να εορτάσει τα Χριστούγεννα χωρίς τον Χριστό, ποια είναι η δική μας θέση; Τρίτον׃ Πρακτικά, τι θα κρατήσουμε από την σημερινή εισήγηση;
Αγαπητοί Συμπρεσβύτεροι,
Ο Θεός ως αγάπη, είναι απλός και ασύνθετος.
Με συγκατάβαση εξήλθε των ορίων Του για να σώσει τον άνθρωπο. Καλούμαστε και εμείς, σε κάθε θεία Λειτουργία, σε κάθε εξομολόγηση, να συνεχίσουμε την Σάρκωση, το έργο Του, χωρίς να θεωρούμε τους εαυτούς μας ανώτερους, καθαρότερους από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Συνήθως μεμψιμοιρούμε κουρασμένοι για την κατάντια του κόσμου, ίσως διότι δεν οδηγούμε στον Χριστό, αλλά στα πρόσωπα μας. Θα κλείσουμε τις σκέψεις μας με ένα ασυνήθιστο Πατερικό κείμενο, για τα Χριστούγεννα, αυτό του αγ. Ιωάννη του Χρυσοστόμου׃ Μας παρουσιάζει τον Χριστό, ως Νυμφίο που αγαπάει μια πόρνη, την ανθρωπότητα, τόσο, ώστε δεν τις καταλογίζει τον πρότερο ανέντιμο βίο και που ομορφαίνει την ασχήμια της με την αγάπη και την ένωση Του μαζί της.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Καλά Χριστούγεννα!
***
ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Ομιλία Ιω. Χρυσοστόμου : « Ότε της Εκκλησίας έξω ευρεθείς Ευτρόπιος …»
Επιλογή (από P.G. 52, 404 Α-411 Β): +Παναγιώτης Νέλλας. Μετάφραση: Ελ. Μαϊνάς.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό ‘ΣΥΝΑΞΗ’ τεύχος αρ. 2, 1982".
Πόρνη επιθυμούσε ο Θεός; Ναι πόρνη. Εννοώ τη δική μας φύση. Ήταν τρανός και αυτή ταπεινή. Τρανός όχι στη θέση αλλά στη φύση. Πεντακάθαρος ήταν, ακατάστρευτη η ουσία του, άφθαρτη η φύση του. Αχώρητος στο νου, αόρατος, άπιαστος από τη σκέψη, υπάρχοντας παντοτεινά, μένοντας απαράλλακτος. Πάνω από τους αγγέλους, ανώτερος από τις δυνάμεις των ουρανών. Νικώντας τη λογική σκέψη, ξεπερνώντας τη δύναμη του μυαλού, αδύνατο να τον δεις, μόνο να τον πιστέψεις …
Έριχνε το βλέμμα του στη Γη και την έκανε να τρέμει … Ποτάμια έβγαζε στην έρημο … Κι αυτός ο τόσο μέγας και τρανός πεθύμησε πόρνη. Γιατί; Για να την αναπλάσει από πόρνη σε παρθένα. Για να γίνει ο νυμφίος της. Τι κάνει; Δεν της στέλνει κάποιον από τους δούλους του, δεν στέλνει άγγελο στην πόρνη, δεν στέλνει αρχάγγελο, δεν στέλνει τα χερουβείμ, δεν στέλνει τα σεραφείμ. Αλλά καταφθάνει αυτός ο ίδιος ο ερωτευμένος.
Επεθύμησε πόρνη. Και τι κάνει; Επειδή δεν μπορούσε να ανέβει εκείνη στα ψηλά, κατέβηκε στα χαμηλά. Έρχεται στην καλύβα της. Τη βλέπει μεθυσμένη. Και με ποιό τρόπο έρχεται; Όχι με ολοφάνερη τη θεότητά του, αλλά γίνεται εντελώς ίδιος μαζί της, μήπως βλέποντάς τον τρομοκρατηθεί, μήπως λαχταρήσει και του φύγει. Τη βρίσκει καταπληγωμένη, εξαγριωμένη, από δαίμονες κυριευμένη. Και τι κάνει; Την παίρνει και την κάνει γυναίκα του. Και τι δώρα της χαρίζει; Δαχτυλίδι. Ποιο δαχτυλίδι; Το Άγιο Πνεύμα.
Έπειτα λέγει. Δεν σε φύτεψα στον Παράδεισο;
Του λέγει ναι
Και πώς ξέπεσες από εκεί;
΄Ήλθε και με πήρε ο Διάβολος από τον Παράδεισο!
Φυτεύτηκες στον Παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να σε φυτεύω μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει και ο λύκος δεν έρχεται πια.
Αλλά είμαι λέγει αμαρτωλή και βρώμικη
- Μη μου σκοτίζεσαι, είμαι γιατρός.
Δώσε μεγάλη προσοχή. Κοίταξε τι κάνει. Ήλθε να πάρει την πόρνη, όπως αυτή – το τονίζω – ήταν βουτηγμένη στη βρώμα. Για να μάθεις τον έρωτα του Νυμφίου. Αυτό χαρακτηρίζει τον ερωτευμένο: το να μη ζητάει ευθύνες για αμαρτήματα, αλλά να συγχωρεί λάθη και παραπατήματα.
Πιο πριν ήταν κόρη των δαιμόνων, κόρη της Γης, ανάξια για τη Γη. Και τώρα έγινε κόρη του βασιλιά. Και αυτό γιατί έτσι θέλησε ο ερωτευμένος μαζί της. Γιατί ο ερωτευμένος δεν πολυνοιάζεται για τη συμπεριφορά του. Ο έρωτας δεν βλέπει ασχήμια. Γι’ αυτό και ονομάζεται έρωτας, επειδή πολλές φορές αγαπά και την άσχημη. Έτσι έκανε και ο Χριστός. Άσχημη είδε και την ερωτεύτηκε και την ανακαινίζει.
Την πήρε ως γυναίκα, και ως κόρη του την αγαπά, και ως δούλα του την φροντίζει, και ως παρθένα την προστατεύει, και ως παράδεισο την τειχίζει, και ως μέλος του σώματός του την περιποιείται. Τη φροντίζει ως κεφαλή της που είναι, τη φυτεύει ως ρίζα, την ποιμαίνει ως ποιμένας. Ως νυμφίος την παίρνει γυναίκα του, και ως εξιλαστήριο θύμα την συγχωρεί, ως πρόβατο θυσιάζεται, ως νυμφίος τη διατηρεί μέσα στην ομορφιά, ως σύζυγος φροντίζει να μην της λείψει τίποτα.
Ώ, Συ Νυμφίε, που ομορφαίνεις την ασχήμια της νύφης!
