Ζωηφόρος

Η κόλαση κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό στο Κατά Μανιχαίων έργο του, του π. Νεκταρίου Γ. Κουτρουμάνη,

Η κόλαση κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό

στο Κατά Μανιχαίων έργο του

του π. Νεκταρίου Γ. Κουτρουμάνη

Μεταπτυχιακού Φοιτητού Συστηματικής Θεολογίας

της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

                                                         ΚΟΡΩΠΙ 2010

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Πρόλογος........................................................................................ 5

Εισαγωγή........................................................................................ 6

Κεφάλαιο Α

1. Ο Οντολογικός χαρακτήρας του κακού και της αμαρτίας .................... 8  

2. Τα χαρακτηριστικά του κακού............................................................ 10

Κεφάλαιο Β

1. Η Τρεπτότητα και το γνωμικό θέλημα ως πηγή του κακού..................... 13

2. Η φύση της κολάσεως και η ευθύνη του ανθρώπου απέναντι στο κακό....15

3. Το κακό ως παιδαγωγία του Θεού.........................................................17

Επίλογος............................................................................................... 18

Βιβλιογραφία......................................................................................... 19

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η αγάπη οδηγεί στην ζωή. Η γεύση της, μας βεβαιώνει ότι το αγαθό, το καλό στην κτίση, υπάρχει ως μετοχή στην Εκκλησία, ως ένταξη στο Σώμα του Κυρίου μας. Από την άλλη, το κακό, η Κόλαση δεν θα μπορούσε να είναι τίποτα άλλο, παρά το απόλυτο κενό, η απουσία του καλού. Η απουσία της ζωής. Όποιος βιώνει την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία ως μετοχή και κοινωνία κτιστού και άκτιστου, μπορεί μετά από βαθιά σιωπή να ομιλήσει. Αυτήν την εμπειρία, εκφράζει και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός για να επαναφέρει και να ελέγξει όσους αιρετικά και ανθρωπομορφικά θέλουν να ερμηνεύσουν τα πάντα με τον δικό τους απόλυτα ναρκισσιστικό τρόπο. Στο έργο του Κατά Μανιχαίων Διάλογος, απαντάει σε όσους θεωρούν την διαρχία καλού κακού, σώματος και ψυχής ως βάση της ερμηνείας της δημιουργίας του κόσμου. Η ύλη δεν είναι κάτι κακό. Ούτε ο άνθρωπος είναι αναγκασμένος να εξουσιάζεται από ένα αυθύπαρκτο και αιώνιο κακό. Η Κόλαση δεν είναι υπαρκτό μέρος με τα σχήματα του χωροχρόνου, αλλά μόνο ως παρά φύση χρήση του αυτεξουσίου και της ζωής. Ο Θεός είναι η μόνη αρχή και εξουσία που συνεχώς ουσιώνει τα κτίσματα τα συντηρεί και τα διακρατεί ως καλή λίαν δημιουργία και παρέχει το αγαθό πάντοτε σε όλη την πλάση Του. Ο Άγιος Ιωάννης, μας δίνει την ορθόδοξη προοπτική του κόσμου, αισιόδοξα. Βαδίζουμε μέσα από πτώσεις και δεινά, άφοβα τον δρόμο της αγιότητάς μας με αγωνιστικό φρόνημα, γνωρίζοντας ότι το κακό και η αμαρτία λογίζεται μονάχα ως στρέβλωση του αγαθού.

                           π. Ν. Γ. Κ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εποχή μας είναι ταχύτατη. Με πολλές προσδοκίες και ανακαλύψεις. Στην γνωσιολογία και την τεχνολογία της, πρακτική, χρήσιμη και εξειδικευμένη. Μεταβάλλεται συνεχώς. Το επίκεντρο της είναι η υλικότητα και ο άνθρωπος. Σήμερα ο κόσμος ερμηνεύεται ανεξάρτητα από τις γνωστές μας θεολογικές αρχές. Πολλές φορές ανθεί και μία πνευματική αναζήτηση με έντονα ειδωλολατρικά και αρχαία ελληνικά χαρακτηριστικά, αναμεμειγμένα με αγνωστικισμό και ανατολικές παραδόσεις. Συνάμα το κακό ασκεί μία έντονη γοητεία. Αρχίζει να προβάλλεται από τα Μ.Μ.Ε. και την παγκόσμια κοινωνία μας, ως κάτι το γοητευτικό. Ο σατανισμός είτε με την θρησκευτική του μορφή, είτε ως καταναλωτισμός, φαίνεται να επιβάλλεται ως τρόπος ζωής. Ο άνθρωπος σήμερα αισθάνεται καταθλιπτική και απόλυτη την εξουσία του κακού.

Ο Μάνης, Πέρσης ευγενής του 3ου αιώνα, διαμόρφωσε μία διδασκαλία η οποία για περισσότερα από χίλια χρόνια (έως και στις ημέρες μας, θα λέγαμε), έγινε ένα ιδιότυπο σύστημα, μία θρησκείας με Ιερατείο και οπαδούς από τον Ατλαντικό ωκεανό μέχρι τον Ειρηνικό. Ήταν ένα συγκριτικό σύστημα, με ιουδαϊκά, ελληνιστικά, χαλδαϊκά, και ινδουιστικά στοιχεία. Χαρακτηριστική είναι η διδασκαλία του για την ύπαρξη δύο παράλληλων αρχών και Θεών, αιώνια׃ Η διαρχία καλού και κακού, φωτός και σκότους, ύλης και πνεύματος. Θεωρούσαν το κακό αιώνιο και με συγκεκριμένη υπόσταση. Όπως και σήμερα, το κακό δείχνει να υπάρχει αυθύπαρκτα και να έχει παράλληλη θέση απέναντι στον Θεό. Αυτή η θεοποίηση έχει ολέθριες συνέπειες για την πορεία του ανθρώπου και την κατανόηση της ιστορίας του. Εάν δεχθούμε τις θέσεις των Μανιχαίων, ο Θεός όπως τον ξέρουμε, δεν είναι παντοδύναμος. Αποτελεί μια αδύναμη και περιορισμένη θεότητα απόμακρη και ανίσχυρη να βοηθήσει ουσιαστικά τον άνθρωπο. Το Κατά Μανιχαίων έργο του Δαμασκηνού, είναι μία ευθεία απάντηση σε όλες αυτές δοξασίες. Για εμάς, κόλαση είναι στέρηση, διάβρωση ενός κτιστού και πάντοτε αγαθού κατά την μετοχή στον όντως αγαθό Θεό, όντος. Το κακό υπάρχει διότι υπάρχει το αγαθό το οποίο πάντοτε προηγείται. Ο Άγιος μας κινείται σε δύο βασικούς θεολογικούς άξονες׃ 1) Την τρεπτότητα των όντων και 2) Το αυτεξούσιο των λογικών όντων. Υπάρχει μόνον μία αρχή׃ Ο άτρεπτος και άκτιστος Τριαδικός Θεός. Όλα τα κτιστά ( και μόνον αυτά) τρέπονται από την φύση τους. Η κόλαση είναι η αστοχία του ανθρώπου να ξεπεράσει το μηδέν. Είναι η επιθυμία του να κάνει κάτι που θέλει αλλά είναι ανύπαρκτο.

Πολλές ευχαριστίες οφείλω στον αγαπητό μου Καθηγητή της Δογματικής Θεολογίας στην Θεολογική μας Σχολή, κ. κ. Νικόλαο Ξιώνη, ο οποίος με διάκριση και προσωπικό ενδιαφέρον μου ανέθεσε την εκπόνηση του παρούσης εργασίας. Είναι σημαντικό για τον Ποιμένα να γνωρίζει την έννοια της κολάσεως θεολογικά, ώστε να διακρίνει την έννοια της αμαρτίας και να συμβουλεύει σωστά τους ενορίτες του. Τότε θα μπορέσουν όλοι μαζί να αποφύγουν τις ανθρωπομορφικές παρεκτροπές και τους εγκλωβισμούς σε ηθικισμούς, ώστε να αναπτύξουν σωστά το αυτεξούσιό τους.

Το θέμα μας μεθοδολογικά χωρίζεται σε δύο Κεφάλαια. Στο πρώτο, γίνεται μία εισαγωγή στους ορισμούς και τις προϋποθέσεις για να ομιλήσει κανείς ορθόδοξα για την κόλαση. Περιγράφουμε τον μη οντολογικό χαρακτήρα του κακού και τα χαρακτηριστικά του. Στο δεύτερο μέρος, εξετάζουμε τις θέσεις του Δαμασκηνού για την τρεπτότητα και το γνωμικό θέλημα ως πηγές του κακού, περί της φύσης της κολάσεως και σχετικά με την ευθύνη του ανθρώπου. Τέλος βλέπουμε το κακό, ως παιδαγωγία του Θεού. Ως κύριες πηγές της συγγραφής μας, χρησιμοποιήσαμε το Κατά Μανιχαίων έργο του Ιωάννη του Δαμασκηνού, στις δύο σημαντικότερες εκδόσεις του, στην έκδοση του J. P. Migne (P.G), παράλληλα με το γνωστό κριτικό κείμενο του B. Kotter. Ευελπιστούμε τούτη η μικρή συμβολή, να προσφέρει στην θεολογική έρευνα και στην ανάδειξη του σύγχρονου θεολογικού λόγου περί της Χριστιανικής οντολογίας.

Κορωπί, Ιούνιος του 2010,

Πρεσβύτερος π. Νεκτάριος Κουτρουμάνης

Κεφάλαιο Α

1.         Ο Οντολογικός χαρακτήρας του κακού και της αμαρτίας.

Η σκέψη του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού είναι περιεκτική׃ Εκφράζει την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία. Βλέπει τον κόσμο και τον άνθρωπο και την λοιπή κτίση ως την δημιουργία ενός και μοναδικού Θεού. Οι Μανιχαίοι πίστευαν ότι ο κόσμος μας είναι σύνθετος τόσο στην προέλευσή του, όσο και στην μορφή του. Κατά την διδασκαλία τους, η ψυχή είναι δημιούργημα του αγαθού θεού, ενώ ταυτόχρονα και παράλληλα υπήρχε και το κακό που συσχετίσθηκε με την ύλη.1 Σε αυτούς το κακό ήταν αυθύπαρκτο και με συγκεκριμένη υπόσταση. Από την ορθόδοξη σκοπιά καταρχάς, ο Δαμασκηνός απαντά ότι τα κτιστά όντα δημιουργήθηκαν όχι από την ουσία του Θεού, αλλά από το μη όν δια της βουλήσεώς Του.2 Ο κόσμος μας εάν ήταν αποτέλεσμα πολυαρχίας θα είχε αταξία και θα αυτοκαταστρέφονταν.3 Συνεπώς τα κτιστά όντα έχουν μία αρχή, τον Θεό. Το κακό είναι απλά η μη τέλεση του καλού. Ολοκληρωτική κακία δεν εντοπίζεται στα όντα. Ο Θεός ως Δημιουργός δεν έχει κακία. Τα πάντα είναι λίαν καλά. Το κακό επομένως, δεν έχει υπόσταση.4 Το κακό υπάρχει ως ανυπαρξία. Είναι η κακή χρήση των φυσικών μας δυνάμεων. Εάν κάθε κτιστή πραγματικότητα προέρχεται από το μηδέν, το κακό είναι κάθε κίνδυνος εκτροπής και μηδενισμού της κτιστής πραγματικότητας.5

Τα κτιστά όντα δεν αποτελούν προβολή της ουσίας του Θεού. Είναι δημιουργήματα που προέρχονται από τα μη όντα.6 Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο αγαθό.7 Παρέχει το είναι, την αρχή των όντων, από αγάπη αλλά τους δίνει και την ευθύνη της διατήρησης του καλώς είναι, δηλαδή να τελειώσουν την ύπαρξη τους. Ο Αδάμ όσο είχε κοινωνία με τον Θεό, υπερφυσικά ζωοποιούσε την φύση του. Το κακό μπήκε στην ζωή του ως συνέπεια τις απομακρύνσεως του από την πηγή της ζωής, τον Θεό. Έτσι κατέληξε από την αθανασία στην φθορά, στον θάνατο. Ο Θεός όμως, όπως είδαμε, όλους τους δημιούργησε αγαθούς. Παρέχει την ύπαρξη και το καλώς είναι συνεχώς.8 To είναι, την ύπαρξη και την γέννηση δεν τα επιλέγουμε με την ελευθερία μας. Όμως, το καλώς είναι, την ανάπτυξη και την τελείωση μας την κατευθύνουμε ανάλογα με την βούληση μας. Η ύπαρξή μας είναι μία δεδομένη δωρεά του Θεού. Όταν βιώνεται ως επιλογή μη κοινωνίας με τον Θεό, τότε η απουσία του αγαθού γίνεται πόνος, φθορά, θάνατος, κακό.

2.         Τα χαρακτηριστικά του κακού.

Όπως είδαμε προηγουμένως, το κακό δεν έχει ύπαρξη. Είναι απλά, στέρηση του καλού. Κατά αντιστοιχία θα λέγαμε ότι το σκοτάδι είναι στέρηση του φωτός. Το πρώτο είναι απουσία του δευτέρου. Παρόμοια και το κακό, είναι απουσία του καλού.9   Δεν είναι παρουσία, αλλά απουσία παρουσίας. Ο Άγιος, μας δίνει το παράδειγμα του φωτός του λυχναριού׃ Το φώς είναι το αγαθό. Το σκότος είναι η απουσία του φωτός, δηλαδή το κακό. Μεταξύ τους δεν υπάρχει καμία σχέση επειδή απλά το φώς υπάρχει, ενώ το σκότος δεν υφίσταται. Είναι η στέρηση του φωτός ως αγαθού.10   Η κακία είναι φθορά. Είναι ακίνητο μέγεθος. Από την άλλη το αγαθό είναι κίνηση, ζωή. Μόνο ο θάνατος ως ακινησία, είναι φθορά και νέκρωση κάθε κινήσεως.11   Το κακό έχει διπλή σημασία׃ Πρώτα είναι η έκπτωση της κατά φύση λειτουργίας των κτισμάτων. Για παράδειγμα, ο Θεός δημιούργησε ευθείς τους ανθρώπους, αυτοί όμως ζήτησαν πολλούς λογισμούς. Κατά μία δεύτερη έννοια, το κακό είναι η στέρηση της αρετής και της χαράς.12   Το να χρησιμοποιείς το όν ως μη ον. Το κακό υπάρχει πάντοτε σαν διάβρωση του αγαθού. Η κακία είναι μη ον, αλλά του όντος. Στην πράξη παρυφίσταται, ως εθελούσια παρακοή και αναίρεση του όντος.13   Το κακό γίνεται ως παραμόρφωση του αγαθού, με την ελεύθερη γνώμη του υποκειμένου.14   Συνεπώς το κακό, οδηγεί στην στέρηση του Θεού ως ευφροσύνη. Κατά συγκατάβαση ο κακός πράττει το νομιζόμενο για τον ίδιο καλό, δηλαδή το κακό δανείζεται την υπόσταση του καλού, χωρίς από μόνο του να μπορεί να σταθεί.

Η κακία δεν μπορεί να δημιουργεί. Δεν είναι άναρχο μέγεθος, αθάνατο ή άτρεπτο. Αφού είναι φθορά, δεν μπορεί να παράγει κάτι από τα μη όντα׃ Π.χ. το σώμα ή ύλη, όπως υποστηρίζουν οι Μανιχαίοι.15 Ο Άγιος Ιωάννης, συνεχώς υποστηρίζει την ορθόδοξη άποψη ότι η κακία είναι αλλοίωση, κακή χρήση της ελευθερίας του κτιστού. Το κακό δεν μπορεί να υπάρξει αυτόνομα ή σε σχέση ισότητας με το καλό, ούτε το σώμα προς την ψυχή. Το καλό ζωοποιεί και το κακό.16 Το κακό είναι τελείως ακοινώνητο προς το αγαθό. Είναι οντολογικά αδύνατη η μεταξύ τους σχέση.17 Το κακό είδαμε ότι είναι ακίνητο, δηλαδή παράγει θάνατο, φθορά, νέκρωση.18 Το κακό εάν για τους άλλους είναι κακό, για τον εαυτό του είναι αγαθό׃ Συγκροτεί τον εαυτό του και κατά τούτο, δεν είναι εντελώς κακό.19 Το κακό δεν είναι ούτε όν, ούτε αγαθό, ούτε αίτιο πραγμάτων, ούτε κάποια δημιουργική δύναμη των όντων.20 Η φθορά είναι πράγμα συμβεβηκός. Δεν προϋπάρχει, ούτε παραμένει μετά την διάλυση.21 Κάθε κακό ως φθειρόμενο δεν είναι άναρχο. Η κακία ως φθορά, δεν έχει αυτόνομη και δημιουργική ύπαρξη. Η γένεση και η φθορά είναι αντίθετα και ασύμπτωτα μεγέθη.22

Το κακό, χαρακτηρίζεται και ως ραθυμία. Ως απροθυμία να ανταποκριθεί ο άνθρωπος στην δωρεά του είναι, της υπάρξεώς του και να κρατήσει το καλώς είναι, να καλλιεργήσει την Θεία δωρεά.23 Μετά τον θάνατο, η κακία γίνεται άτρεπτη. Δεν υπάρχει μετάνοια. Η ψυχή δεν αλλάζει πια.24 Το κακό είναι, ότι γίνεται έξω από την φυσική τάξη και τον νόμο του Δημιουργού, κατά την οικεία γνώμη του καθενός.25 Είναι η αποτυχία του δέοντος σκοπού της δημιουργίας.26 Κάθε κατάχρηση της δωρεάς του Θεού στην κτίση, αποτελεί έκπτωση από το αγαθό. Για παράδειγμα, η χρήση της βρώσης και της πόσης, όταν γίνονται άσκοπα, με τον τρόπο των αλόγων ζώων, είναι κακά.27 Όταν η κτίση λατρεύεται χωρίς τον Κτίστη, αυτοθεώνεται. Το κακό, εισάγεται ως μη κοινωνία και μετοχή στην ζωοποιό ενέργεια του Θεού. Βιώνεται ως θάνατος, πόνος, φθορά και οδύνη. Τότε η κακία εκδηλώνεται στην ανθρώπινη ιστορία, ως φθόνος, εχθρότητες, κακίες, ψέμα, συκοφαντίες και μίσος.28

Κεφάλαιο Β

1.         Η Τρεπτότητα και το γνωμικό θέλημα ως πηγή του κακού.

Ο Άγιός μας, θέτει ως βασική θεολογική προϋπόθεση για την εμφάνιση του κακού, μέσα στο είναι του αγαθού κτιστού, την τρεπτότητα των όντων. Οτιδήποτε κτιστό, δημιουργήθηκε όχι από την Θεία ουσία, αλλά από το μη όν, μέσω της βουλητικής ενέργειας του Θεού. Μόνος άτρεπτος είναι ο άκτιστος Τριαδικός Θεός.29 Για όλα τα κτιστά, υπάρχει η αλλοίωση, η τροπή σαν κίνηση ή προς την αλλοίωση και τον μηδενισμό τους, ή προς την τελείωση τους. Άρα ότι τρέπεται, δεν είναι άναρχο.30 Τα σωματικά είναι συμβεβηκότα, γίνονται και ξεγίνονται. Η ύλη δεν είναι άναρχη, ούτε άτρεπτη. Αρετή είναι να μείνει κανείς στα όρια της φύσης του. Κακό είναι τα δημιουργήματα, που δεν είναι ο άκτιστος Θεός, να θέλουν ενώ ανήκουν στα κτιστά, να υπερβούν αυτά τα όρια και να γίνουν άκτιστα.31 Η ύλη είναι δημιουργία κατά φύση καλή λίαν. Το κακό για τον εαυτό ενώ είναι τροπή προς το μηδέν, δεν είναι εντελώς κακό,32 διότι ενώ είναι φθορά συγκροτεί τον εαυτό του. Ένα ακόμη δώρο που δόθηκε στον άνθρωπο, είναι και το γνωμικό θέλημα. Έχει μέσα του την δύναμη της θέλησης ως δύναμη δημιουργίας και προόδου στο αγαθό και κίνησης προς τον Θεό, ως δυνατότητα αγιασμού του. Εξαιτίας της τρεπτότητας των όντων, κάθε άνθρωπος, ιδιαίτερα μετά την πτώση, θέλει το ίδιον όφελος. Έχει το λεγόμενο γνωμικό θέλημα. Ανάλογα πώς και πού το κατευθύνει, γίνεται καλό, ως θέωση και ομοίωση Θεού, ή κακό ως εγωισμός και κίνηση προς το μηδέν, ως γεύση του κακού. Εάν προκρίνει την απόλαυση των κτισμάτων από τη απόλαυση του Κτίστη Θεού, ή προκρίνει το δικό του θέλημα, τρέπεται προς την φθορά και τον θάνατο.33

Η τρεπτότητα είναι μία κίνηση οντολογική, χαρακτηρίζει ολόκληρη την δημιουργία από την γέννηση της και αφορά ολόκληρο το κτιστό, τόσο το νοερό, όσο και το υλικό της μέρος.34 Η τρεπτότητα του ανθρώπου, παύει, μετά τον θάνατο, διότι η ψυχή παγιώνεται στην συγκεκριμένη θέση που είχε την στιγμή της εξόδου της από την παρούσα ζωή.35 Το θέλημα είναι μια δωρεά προς την ανθρωπότητα. Ο άνθρωπος την εξέτρεψε από την κατά φύση λειτουργία της και αντί να οδηγηθεί στην θέωση του ανθρώπου με την μετοχή του, στην Αγάπη του Θεού, το διέστρεψε σε φιλαυτία και αυτοθέωση, πράγμα που κατά τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή μας οδήγησε στην πτώση.36 Ο Θεός παρέχει συνεχώς στα δημιουργήματά Του, το είναι και το καλώς είναι. Το πρώτο δεν μπορεί κανένα κτίσμα να αρνηθεί. Το δεύτερο είναι στην ελεύθερη βούληση του καθενός να κατευθύνει το γνωμικό του θέλημα, προς την θέωση ή τον μηδενισμό του. Είναι έργο της ελευθερία μας να διαφυλάξουμε τα αγαθά που μας δόθηκαν.37 Η ελευθερία είναι ένα μεγάλο δώρο, αλλά και μία μεγάλη ευθύνη. Η κατά φύση χρήση της ως μετοχή στις άκτιστες θείες ενέργειες, είναι το αληθινά καλό. Η κατάχρηση και η παραμόρφωση της δημιουργικής προόδου προς την κοινωνία με τον Θεό, ως εγκλωβισμός στην αυτάρκεια του εγωισμού μας, η πορεία προς τον θάνατο, είναι ο πυρήνας του κακού.38

2.         Η φύση της κολάσεως και η ευθύνη του ανθρώπου απέναντι στο κακό.

Η Κόλαση, είναι για τον Δαμασκηνό, η αστοχία και η αποτυχία του ανθρώπου να ξεπεράσει την κακή του αλλοίωση και να νικήσει το μηδέν, το μη όν. Εάν ο Παράδεισος είναι η μετοχή, η τρυφή των θείων αγαθών, η Κόλαση είναι η αμεθεξία τους. Ο κολασμένος έχει παγιωμένη την ύπαρξη του στην στασιμότητα, στο κακό. Έχει σκληρυνθεί από την αμετανοησία. Φλέγεται από την επιθυμία του που δεν μπορεί να ικανοποιήσει, αφού δεν υπάρχει το αντικείμενο της.39 Η Κόλαση είναι φωτιά που βασανίζει χωρίς τέλος, με υλικό την άστοχη επιθυμία, την κακία.40 Εδώ φαίνεται και η ευθύνη του ανθρώπου, αφού αίτιος της κολάσεως, δεν είναι ο Θεός, αλλά η προαίρεση του ανθρώπου, η προσωπική του ευθύνη.41   Ο καθένας μας, ανάλογα με τον τρόπο που δέχεται ή απορρίπτει τον Ζωοδότη, είναι δεκτικός της χάρης του Θεού. Εκείνος δεν κολάζει κανένα.42 Ο Θεός θα παρέχει διαρκώς την παρουσία Του σε όλα τα δημιουργήματα, ακόμη και στον Διάβολο. Η αγαθότητά Του θα είναι διαρκής, ανεξάρτητα της δεκτικότητας ή μη των όντων. Η παρουσία Του θα καταργήσει κάθε κτιστή ηδονή. Αυτό, για όσους τον αρνούνται, θα είναι οδύνη, διότι θα κολάζονται από την απουσία των μάταιων πραγμάτων που στην εδώ ζωή είχαν θεοποιήσει. Χωρίς ο Θεός να είναι αίτιος, οι άνθρωποι θα γίνουν εφευρέτες της κόλασης, του θανάτου, διότι από την φύση τους ως δημιουργικές ενέργειες του Θεού, τρέφονται και συντηρούνται στην ύπαρξη από Εκείνον. Τελικά όμως επέλεξαν την συνθετότητα και όχι την φυσική απλότητα. Με αυτόν τον τρόπο εισχώρησε μέσα τους ο θάνατος.43

Η Κόλαση θα γίνει γεγονός αμετάκλητο και οριστικό μετά θάνατο, όπως οι άγγελοι και οι δαίμονες έγιναν άτρεπτοι στην κατάσταση που βρίσκονται, το ίδιο θα συμβεί και με τους ανθρώπους. Σαν φωτιά και σκώληκας η κόλαση θα κατατρώγει τους κολασμένους, αφού θα επιθυμούν πράγματα που δεν θα υπάρχουν ως αντικείμενα της κακίας τους. Εκεί θα υπάρχει διαβάθμιση της κακίας και της οδύνης, ανάλογα με το μέτρο της αποτυχίας του κάθε κολαζόμενου.44 Τέλος, είναι αξιοπρόσεκτος ο ορισμός της Κολάσεως ως αιώνια και τέλεια αναίρεση της κακίας και της αμαρτίας και των αντικειμένων τους, των σωματικών ηδονών. Δηλαδή στην Κόλαση οι κολαζόμενοι θα φαντάζονται, θα επιθυμούν τις επιθυμίες που εδώ στην γη εκπλήρωναν, χωρίς όμως πλέον αιώνια να μπορούν να τις πραγματοποιήσουν, αφού δεν θα υπάρχει το αντίστοιχο αντικείμενο. Η αμαρτία ως ηδονή έξω από τον φυσικό νόμο, η χρήση τους παρά τον νόμο του Κτίστη Θεού, δημιουργεί την πείρα της Κολάσεως, ως γεγονότος αποκλειστικής επιλογής και ευθύνης του ανθρώπου.45

3.         Το κακό ως παιδαγωγία του Θεού.

Χαρακτηριστική είναι η θέση του Δαμασκηνού, για το κακό ως παιδαγωγία του Θεού. Δεν είναι μόνο η προσωπική ευθύνη του ανθρώπου, το αίτιο των δεινών του παρόντος βίου. Η κακία συναντάται με διπλή έννοια. Υπάρχει το όντως κακό ως παρά φύση εκτροπή από την κατά φύση τάξη και τον νόμο του Θεού, κατά την οικεία γνώμη του καθενός, όπως την εξετάσαμε διεξοδικά παραπάνω, αλλά υπάρχουν και τα ακούσια κακά. Αναλυτικότερα, η εκτροπή του γνωμικού θελήματος στην παρά φύση κατάσταση της αμαρτίας, ονομάζεται ως πρώτο κακό. Τα δεύτερα κακά, που συνήθως ακολουθούν τα πρώτα, τα δίνει ο Θεός ως αποτέλεσμα των πρώτων, αυτά ονομάζονται ακούσια ή επίπονα.46 Ο Θεός δεν είναι αίτιος κανενός κακού, εμείς πέφτουμε με την θέληση μας στα πρώτα, στα εκούσια κακά, Εκείνος στέλνει ως παιδαγωγία τα δευτέρα, τα ακούσια κακά, ως στεναχώριες και λύπες που μας ακολουθούν ενάντια στην επιθυμία μας για ηδονή. Αυτό ο Θεός το κάνει για να μας παιδαγωγήσει προς το συμφέρον μας, ώστε με την στεναχώρια να αποτραπούμε από την επανάληψη της κακίας.47 Η τιμωρία Του είναι στην ουσία παιδαγωγία, δηλαδή ωφέλεια. Μας αφήνει να γευθούμε τις λάθος μας επιλογές, επιτρέποντας τον πόνο της αποτυχίας μας, μήπως και κατανοήσουμε έγκαιρα τα λάθη μας. Στην αιωνιότητα θα έχουμε την τέλεια αναίρεση του κακού, της αμαρτίας σε απόλυτο βαθμό, αφού το κακό δεν μπορεί να είναι αιώνιο. Η έλλειψη του αντικειμένου της κακίας, και η παράλληλη επιθυμία ενός πράγματος που δεν θα υφίσταται, παρά μόνο ως επιθυμία και φαντασία του κολαζόμενου, είναι το περιεχόμενο του κακού. Στην αιώνια του προοπτική ο άνθρωπος που επιλέγει την παρά φύση ζωή, θα βιώνει πόνο και στέρηση, μη κατοχή των ηδονών που στην παρούσα ζωή γεύονταν.48

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Όταν μελετάει κανείς τα έργα του Δαμασκηνού, ανασαίνει με ανακούφιση. Αντιλαμβάνεται κατά τον όρο της 4ης Οικουμενικής Συνόδου, ότι η ελευθερία και η Θ. Πρόνοια, κατά τρόπο αρμονικό στην ανθρώπινη ζωή, συνεργάζονται μεταξύ τους άτρεπτα, αχώριστα, αδιαίρετα και ασύγχυτα. Από την άλλη, το κακό, ως διάβρωση της κτίσης, δεν είναι ολοκληρωτικό, ούτε αιώνιο. Υπάρχει, όχι όμως ως αυθύπαρκτη υπόσταση, αλλά ως δανειζόμενο την υπόσταση του καλού, ως καρικατούρα και παραποίηση της ζωής. Η αγωνία γύρω μας, ο πόνος, η οδυνηρή ανθρώπινη ιστορία, δεν εξουσιάζεται από το κακό. Γνωρίζουμε ότι ο Θεός είναι δίπλα μας και με ακατάληπτο τρόπο, συντηρεί και προνοεί για τα πάντα. Όσο και εάν η ανθρώπινη ανταρσία οδηγεί την κτίση κοντά στον αφανισμό της, εμείς γνωρίζουμε ότι η Δευτέρα παρουσία του Κυρίου μας, θα μεταποιήσει τα πάντα σε καινή ζωή. Ο Μανιχαϊκός τρόπος ζωής και σήμερα μας προκαλεί να δούμε τον κόσμο χωρίς Θεό, με το κακό σαν μοναδική πραγματικότητα, ως Θεό στην θέση του Θεού. Η αγωνία και το άγχος μιας τέτοιας παραδοχής, είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον κόσμο μας που κινδυνεύει να αυτοβυθιστεί στην αυτό-ειδωλοποίηση του. Όσο τρέφουμε το κακό με τις λάθος επιλογές μας, τόσο εκείνο θα φαίνεται αιώνιο ή απόλυτο. Οφείλουμε τις αλήθειες της πίστεως να τις βιώσουμε έμπρακτα, ώστε σαν το αλάτι της γης να συντηρούμε και κυρίως να νοστιμεύουμε με την ζωντανή μας παρουσία τον πεινασμένο και διψασμένο για αλήθεια και Θεό κόσμο, γύρω μας.

π. Ν.Γ.Κ.

Υποσημειώσεις:

  1. 1.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος P.G., 94 1521 B και παράλληλα στο κριτικό κείμενο του B. Kotter, Contra Manichaeos, σ. 360, 361 Κεφ. 28 1-19.
  2. 2.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος P.G., 94, 1513 C και B. Kotter, Contra…,σ. 356 10,9
  3. 3.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος P.G., 94, 1515 B και B. Kotter, Contra…,σ. 357, Κεφ. 11,1-5.
  4. 4.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1517 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 358, Κεφ. 14,7-17.
  5. 5.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1537 C και B. Kotter, Contra…, σ. 370, Κεφ. 31,34-45, την ίδια σκέψη συναντάμε και στον Γρηγόριο Νύσσης, Περί Κατασκευής του ανθρώπου, P.G. 44,184 C.
  6. 6.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1545 A και B. Kotter, Contra…, σ. 374, Κεφ. 37,4-15.
  7. 7.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1568 A και B. Kotter, Contra…, σ. 387, Κεφ. 69,8-9.
  8. 8.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1569 D και B. Kotter, Contra…, σ. 390, Κεφ. 72,14-17.
  9. 9.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1525 C και B. Kotter, Contra…, σ. 361-363, Κεφ. 22.
  10. 10.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1528 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 364, Κεφ. 23.
  11. 11.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1549 D και B. Kotter, Contra…, σ. 378, Κεφ. 53,1-5.
  12. 12.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1552-1553 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 378, Κεφ. 60,1.
  13. 13.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1545 D και B. Kotter, Contra…, σ. 375, Κεφ. 43,6-10.
  14. 14.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1540 D,1541 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 372, Κεφ. 35,5-6.
  15. 15.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1545 Α και B. Kotter, Contra…, σ. 374-375, Κεφ. 42,12-15.
  16. 16.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1549 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 377, Κεφ. 50,2-6.
  17. 17.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1549 C και B. Kotter, Contra…, σ. 378, Κεφ. 52.
  18. 18.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1549 D, 1551 Α και B. Kotter, Contra…, σ. 378-379, Κεφ. 57,1-7.
  19. 19.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1551 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 378-379, Κεφ. 57.
  20. 20.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1551 C και B. Kotter, Contra…, σ. 379, Κεφ. 58.
  21. 21.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1553 C και B. Kotter, Contra…, σ. 381, Κεφ. 62,5.
  22. 22.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1555 D και B. Kotter, Contra…, σ. 381-382, Κεφ. 63.
  23. 23.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1569 D και B. Kotter, Contra…, σ. 389-390, Κεφ. 72,14-20.
  24. 24.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1573 Α-C και B. Kotter, Contra…, σ. 391, Κεφ. 75,7-9.
  25. 25.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1579 C και B. Kotter, Contra…, σ. 395, Κεφ. 81,1-3.
  26. 26.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1580 D/1581 A και B. Kotter, Contra…, σ. 396, Κεφ. 82,4.
  27. 27.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1581 C και B. Kotter, Contra…, σ. 396, Κεφ. 84,1-5.
  28. 28.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1581 D και B. Kotter, Contra…, σ. 397, Κεφ. 85,1-5.
  29. 29.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος, Κείμενο – Μετάφραση – Εισαγωγή – Σχόλια, Νίκου Ματσούκα, Εκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 2007, σ. 14 κ. εξ.
  30. 30.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1528 Α και B. Kotter, Contra…, σ. 364-365, Κεφ. 24,24-28.
  31. 31.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1537 C-D και B. Kotter, Contra…, σ. 370-371, Κεφ. 31.
  32. 32.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1552 C και B. Kotter, Contra…, σ. 378-379, Κεφ. 57.
  33. 33.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1541 D και B. Kotter, Contra…, σ. 372-373, Κεφ. 36,20-26.
  34. 34.Αθανασίου Β. Βλέτση, Το Προπατορικό Αμάρτημα στην Θεολογία του Μαξίμου του Ομολογητού, Έρευνα στις απαρχές μιας οντολογίας των κτιστών, Εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη 1998, σ. 168.
  35. 35.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1573 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 391-392, Κεφ. 75,7-8.
  36. 36.Αγ. Μαξίμου του Ομολογητού, Προς Θαλάσσιον, P.G., 90, 313 Α.
  37. 37.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1568 D, 1569 Α-Β και B. Kotter, Contra…, σ. 387-388, Κεφ. 69,17-20.
  38. 38.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1553 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 379-380, Κεφ. 60,14-17.
  39. 39.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος, Κείμενο – Μετάφραση – Εισαγωγή – Σχόλια, Νίκου Ματσούκα...., ο. π., σ. 16-17.
  40. 40.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1541C και B. Kotter, Contra…, σ. 373, Κεφ. 36,8-10.
  41. 41.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1544 Β και B. Kotter, Contra…, σ. 373, Κεφ. 37,3-5.
  42. 42.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1545 D/1548Α και B. Kotter, Contra…, σ. 376, Κεφ. 44,1-2.
  43. 43.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1569 Β-C και B. Kotter, Contra…, σ. 389, Κεφ. 71,1-15.
  44. 44.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1573 A-C και B. Kotter, Contra…, σ. 391-392, Κεφ. 75,1-24.
  45. 45.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1580 D / 1581 A-B και B. Kotter, Contra…, σ. 396, Κεφ. 82,8-17.
  46. 46.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1580 C, και B. Kotter, Contra…, σ. 395, Κεφ. 81,1-12.
  47. 47.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1581 A και B. Kotter, Contra…, σ. 396, Κεφ. 82,8-17.
  48. 48.Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων... P.G., 94, 1581 A-B και B. Kotter, Contra…, σ. 396, Κεφ. 82,9-12.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α. ΠΗΓΕΣ

1.         Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος, BONIFATIUS KOTTER, DIE SCHRIFTEN DES JOHANNES VON DAMASKOS, IV, CONTRA MANICHAEOS, WALTER DE GRUYTER, BERLIN, NEW YORK, 1981. (Κριτική έκδοση του κειμένου της Ελληνικής Πατρολογίας του J. P. Migne).

2.         J. P. Migne, (P.G.), Ελληνική Πατρολογία, Κέντρο Πατερικών Εκδόσεων, Αθήνα 1989, Τόμοι׃ 44, 90 και 94 .

Β. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

1.         Αθανασίου Β. Βλέτση, Το Προπατορικό Αμάρτημα στην Θεολογία Μαξίμου του Ομολογητού. Έρευνα στις απαρχές μιας οντολογίας των κτιστών, Εκδ. Τέρτιος, Κατερίνη, 1998.

     2. Ιωάννου του Δαμασκηνού, Κατά Μανιχαίων Διάλογος, Κείμενο – Μετάφραση- Εισαγωγή – Σχόλια, Νίκου Ματσούκα, Εκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 2007.

Εικόνες του βιβλίου:

1. Μανιχαίοι κληρικοί, τοιχογραφία, ερείπια του Κχο-τσο της Κίνας, 10ος/11ος αιώνας μ. Χ.

(Museum für Indische Kunst, Berlin-Dahlem).

2. Εικόνα εξώφυλλου׃ Μανιχαίοι ιερείς, κατά το συγγραφικό έργο τους, με επιγραφή στη Σογδιανή γλώσσα. Κινέζικο χειρόγραφο από την περιοχή του λεκανοπεδίου Ταρίμ.

Πηγή εικόνων׃ Βικιπαίδεια. Διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια ελεύθερου περιεχόμενου. Διεύθυνση׃ el.wikipedia.org/

Αγιολογιο

Αγιον Ορος

©2005-2016 Zoiforos.gr || Σχεδίαση - Ανάπτυξη Lweb.GR

Login or Register

Register

User Registration
or Cancel