Αναφέρεται στα συγγράμματα του Αγίου Σωφρονίου, Επισκόπου Ιεροσολύμων (7ος αι.) το εξής: «Αν κάποιος κληρικός συλληφθεί να κάνει την κουρά κάποιου χωρίς να είναι παρών ο ηγούμενος που οφείλει να τον παραλάβει ως υποτακτικό, να καθαιρείται».
Σχολιάζοντας το πιο πάνω, οι Αδελφές της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος στην Κέρκυρα, στο βιβλίο «Ανατολικός Ορθόδοξος Μοναχισμός κατά τα πατερικά κείμενα - Τόμος Α΄», σημειώνουν: «Η παρατυπία αυτή που επιτιμάται με καθαίρεση είναι τεράστιας σημασίας για τη μοναχική ζωή. Αγνοεί το μυστήριο της πνευματικής πατρότητος και υιότητος. Αφήνει έκθετο και μόνο το νεόκουρο στον αγώνα που αναλαμβάνει απέναντι στα «πνευματικά της πονηρίας του αιώνος τούτου». Ο Θεός είναι «ο Θεός των πατέρων ημών».
Βέβαια η μοναχική ζωή είναι -θα πρέπει να είναι- η ακρίβεια στη χριστιανική ζωή. Γι΄ αυτό και όσοι την ακολουθούν κινούνται από τον πόθο να ζήσουν το Θεό, αγωνιζόμενοι να εφαρμόσουν τις εντολές του Χριστού, που συγκεκριμενοποιούνται στις μοναχικές αρετές της υπακοής, της παρθενίας και της ακτημοσύνης. Καθοδηγούμενοι από το Γέροντα ή τη Γερόντισσα (πνευματικός πατέρας και πνευματική μητέρα) βαδίζουν ασφαλισμένα, αν βέβαια ο Γέροντας ή η Γερόντισσα γνωρίζουν εμπειρικά την οδόν του Κυρίου ως «πάσχοντες και μανθάνοντες τα Θεία», αφού κι αυτοί έμαθαν τον τρόπο και το δρόμο από άλλους.
Αν αυτά θεωρούνται αυτονόητα για τους μοναχούς, δεν είναι όμως για τους χριστιανούς που ζουν στον κόσμο ως έγγαμοι ή άγαμοι. Κι όμως είναι σημαντικό για όποιον αληθινά ποθεί να γνωρίσει το Θεό, να καθοδηγηθεί από άνθρωπο που τον γνώρισε. Αν όλες οι τέχνες χρειάζονται το δάσκαλο για να γίνουν κτήμα κάποιου, όσο χαρισματούχος και να είναι, πόσο μάλλον «η τέχνη των τεχνών» που θεωρείται η πνευματική εν Χριστώ ζωή. Κι αυτό, για ν’ αποφευκτεί η πλάνη και η παραπλάνηση, που οδηγεί σε φαντασία Θεού, ψευδαίσθηση εμπειρίας, αιρετική αντίληψη της ζωής.
Ασφαλώς η εξομολόγηση, που γίνεται περιπτωσιακά ως απλή αναφορά των αμαρτημάτων σε πνευματικό ιερέα, δεν συνιστά απαραίτητα και πνευματική καθοδήγηση, που απαιτεί επικοινωνία-σχέση, χρόνο, πόνο και κόπο. Ούτε βέβαια η ιδιότητα του πνευματικού ιερέα, που δίνεται από τον Επίσκοπο για εξυπηρέτηση λειτουργικών και ποιμαντικών αναγκών, εξασφαλίζει αυτόματα και γνώση Θεού, που είναι αναγκαία για την πνευματική καθοδήγηση.
Γι’ αυτό βλέπομε στην παράδοση της Εκκλησίας, εκτός από πνευματικούς ιερείς και απλούς μοναχούς/ές, και κάποτε απλούς λαϊκούς να γίνονται καθοδηγητές άλλων στην «οδόν του Κυρίου», όπως π.χ. ο Συμεών ο Ευλαβής που, αν και απλός μοναχός, ήταν γέροντας του Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου που ήταν ιερέας. Γιατί «ο πνευματικός πατέρας ή γέροντας είναι ουσιαστικά μια «χαρισματική» και προφητική μορφή, που έχει αναλάβει αυτό το λειτούργημα με την άμεση ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Δεν τον χειροθετεί χέρι ανθρώπου, αλλά το χέρι του Θεού. Είναι έκφραση της Εκκλησίας ως «γεγονότος», και όχι της Εκκλησίας ως καθιδρύματος» (Επίσκοπος Κάλλιστος Ware).
Η καθοδήγηση προϋποθέτει το σεβασμό της ελευθερίας εκ μέρους του πνευματικού πατέρα ή της πνευματικής μητέρας, όπως και την εμπιστοσύνη εκ μέρους του ανθρώπου που ζητά την καθοδήγηση.
Μέσα απ’ αυτή την άνεση και την υπακοή, θα αναδυθεί η φώτιση του Αγίου Πνεύματος που θα δώσει λόγον σωτήριο στο Γέροντα ή τη Γερόντισσα. Ο Θεός, ως Θεός των πατέρων μας, μεταγγίζεται σε μας διά μέσου τους. Η παρουσία τους γίνεται ευλογία για όλους και ο λόγος τους Ζωή, ως λόγος δυνάμεως.
Εκτός από τους πνευματικούς-ιερείς, τους μοναχούς ή τις μοναχές, ή τους λαϊκούς, που αναλαμβάνουν έργο ουσιαστικής καθοδήγησης των ανθρώπων-Χριστιανών που θέλουν να ζήσουν Θεό, θα πρέπει να αναφέρω και κάποιους παππούδες και κάποιες γιαγιάδες που η καρδιά τους έγινε κατοικητήριο της Αγίας Τριάδος και το πρόσωπό τους μαρτυρούσε ουρανό. Αυτοί, χωρίς οι ίδιοι να το συνειδητοποιούν, έγιναν για κάποιους ζωντανή μαρτυρία του ζώντος Θεού. Παρέδωσαν εμπειρία κι όχι θεωρία. Γι’ αυτό η ανάμνηση των λόγων ή των προσώπων τους, γίνεται αιτία για ανακούφιση και δύναμη στις δυσκολίες της ζωής.
Όλοι αυτοί, που μπαίνουν στη ζωή του καθενός ως δείκτες και σημεία μιας άλλης εμπειρίας ζωής, γίνονται οι πατέρες και οι μητέρες μας. Έτσι δεν είμαστε μόνοι ως μη έχοντες ελπίδα, ούτε βαδίζουμε στο άγνωστο. Ξέρουμε από πού ερχόμαστε και προς τα πού κατευθυνόμαστε. Ο Θεός γίνεται η αληθινή πραγματικότητα της ζωής και αθόρυβα-μυστικά, όπως τη νύκτα της Γέννησης του Υιού Του και τα ξημερώματα της Ανάστασής Του, γεννιέται και ανασταίνεται μέσα μας, βεβαιώνοντας τη συνέχεια της παρουσίας Του στον κόσμο, ως «Θεός των πατέρων ημών».
