1. Εἰσαγωγὴ

α) Τὶς τελευταῖες δεκαετίες πολλὰ συνέδρια καὶἡμερίδες ἔχουν διεξαχθῆ μὲ κύριο καὶ μοναδικό τους θέμα τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Τὰ πρακτικὰ πολλῶν ἀπὸ αὐτὰἔχουν ἐκδοθῆ αὐτοτελῶς ἢ σὲἀφιερώματα θεολογικῶν περιοδικῶν. Ἀναφέρομε τὰ κυριώτερα ἐξ αὐτῶν, πρὸς ἐνημέρωσι τῶν συνέδρων. Χρονολογικῶς τὸ παλαιότερο ὑπῆρξε διοργάνωσις τῆς Ἑνώσεως Θεολόγων Βορείου Ἑλλάδος, εἶχε ὡς θέμα «τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν στὴ Μέση Ἐκπαίδευσι σήμερα», διεξήχθη τὸ 1981 καὶ τὰ πρακτικά του ἐξεδόθησαν σὲ εἰδικὸ τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ Κοινωνία. Τὸ 1998 τὸ περιοδικὸ Σύναξη ἀφιέρωσε ἕνα τεῦχος του γιὰ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν μὲ τὸν εὔγλωττο τίτλο: «Μάθημα θρησκευτικῶν: αἴτημα παιδείας ἢ συντεχνίας;». Ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἐκπαιδευτικῆς μεταρρυθμίσεως τοῦὑπουργοῦ κ. Γερασίμου Ἀρσένη καὶ τῆς ἀξιολογήσεως μὲ νέο τρόπο ὅλων τῶν μαθημάτων τοῦἙνιαίου Λυκείου ὠργανώθη στὸν Βόλο ἡ Α’ συνάντησις Θεολόγων Καθηγητῶν τὸ Πάσχα τοῦ 1999 μὲ θέμα: «τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν στὸἑνιαῖο Λύκειο». Τὰ πρακτικά της ἐξεδόθησαν ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Δόμος. Τὸν ἴδιο χρόνο, τὸν Ὀκτώβριο, ὠργανώθη στὴν Ἱερὰ Μονὴ Παναγίας Σουμελᾶἡ Β’ συνάντησις Θεολόγων Καθηγητῶν μὲ θέμα: «Tὸ θρησκευτικὸ μάθημα σὲ μιὰ κοινωνία ποὺἀλλάζει», χωρὶς νὰἐκδοθοῦν μέχρι σήμερα τὰ πρακτικά. Τὸ 2000 διωργανώθη ἡ Γ’ συνάντησις Θεολόγων Καθηγητῶν στὴν Γερμανικὴ ΣχολὴἈθηνῶν μὲ θέμα: «Θρησκευτικὴ παιδεία καὶ σύγχρονη κοινωνία. Θέσεις καὶἀντιθέσεις». Τὰ πρακτικά της ἐξεδόθησαν πέρυσι ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Ἐν πλῷ. Τὸ 2004 στὸν Βόλο ἡ Διακοινοβουλευτικὴ Συνέλευσις Ὀρθοδοξίας διωργάνωσε Σεμινάριο μὲ θέμα: «Tὰ θρησκευτικὰὡς μάθημα ταυτότητας καὶ πολιτισμοῦ». Τὰ πρακτικά του ἐξεδόθησαν ἀπὸ τὴν Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων. Τὸ 2005 τὸ περιοδικὸ Σύναξη ἀφιερώνει καὶ δεύτερο τεῦχος του στὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν μὲ τὸν τίτλο: «παιδείας παιδέματα». Τὸν Μάρτιο τοῦ 2006 διωργανώθη εὐρεῖα σύσκεψις στὴν Ἱερὰ Μονὴ Πεντέλης μὲ τὴν συμμετοχὴ τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, τῶν Θεολογικῶν Σχολῶν, τοῦ ΠαιδαγωγικοῦἸνστιτούτου, τῶν Σχολικῶν Συμβούλων Θεολόγων καὶ τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων, ὅπου συνεζητήθησαν θέματα ἀφορῶντα τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν.

β) Μέσα ἀπὸὅλα αὐτὰ τὰ συνέδρια, ἡμερίδες καὶἀφιερωματικὰ τεύχη, ἀναπτύσσονται ἀπόψεις, γίνονται συζητήσεις, ζυμώσεις καὶ προβληματισμοὶ γιὰ τὸ μάθημα, τοὺς ὁποίους πρέπει νὰἔχη ὑπ’ ὄψιν του ὁἐπιθυμῶν νὰὁμιλήση σήμερα περὶ τοῦ μαθήματος· ἡἄγνοιά τους μᾶς ἐπαναφέρη ἐκ νέου στὰἤδη συζητηθέντα καὶ λυθέντα ζητήματα, χωρὶς νὰ προάγη τὴν συζήτησι γύρω ἀπὸ αὐτά. Κατὰ μία ἄποψι «στὶς σχετικὲς συζητήσεις καὶἀντιπαραθέσεις νευραλγικὴ θέση κατέχει τὸἐρώτημα περὶ τῆς ταυτότητας τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος· ἂν δηλαδὴ (ὀφείλει νά) εἶναι κατηχητικό, πολιτιστικό, θρησκειολογικὸ κ.ο.κ.(1). Προσωπικῶς θεωροῦμε ὅτι οὐδεμία ἐπίπτωσις θὰὑπάρξη ἀπὸ τὴν ἐνδεχομένη ἀλλαγὴ τοῦ χαρακτῆρος τοῦ μαθήματος, ἐὰν συνεχίζεται νὰ διδάσκεται ἀπὸὀρθοδόξους θεολόγους(2].

Ὅλες οἱἀπόψεις, τὶς ὁποῖες μελετᾶ κάποιος στὰ κείμενα, τὰὁποῖα ἀναφέραμε, βοηθοῦν στὴν ἀποσαφήνισι τοῦ σκοποῦ καὶ τῶν στόχων τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν γιὰ τὴν συγκεκριμένη ἐδῶ καὶ τώρα ἐποχή μας.

2. Προϋποθέσεις καὶ πλαίσια τῆς διδασκαλίας του

 Οἱ προϋποθέσεις καὶ τὰ πλαίσια διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν καθορίζονται ἀπὸ κάποιους παράγοντες. Κατὰ συνέπεια γιὰ νὰὁμιλήσωμε γιὰ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν θὰ πρέπει νὰ προηγηθῆἡὑπενθύμισις αὐτῶν τῶν προϋποθέσεων καὶ τῶν πλαισίων βάσει καὶἐντὸς τῶν ὁποίων τὸ μάθημα διδάσκεται σήμερα στὴν χώρα μας.

α) Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν εἶναι ἕνα μάθημα ἐντεταγμένο στὸἑλληνικὸἐκπαιδευτικὸ σύστημα. Ἀποτελεῖ μάθημα τὸὁποῖο διέπουν οἱἐκπαιδευτικοὶ νόμοι τοῦἑλληνικοῦ κράτους. Δὲν ταυτίζεται καὶ δὲν πρέπει νὰ συγχέεται μὲ τὴν κατηχητικὴ διδαχὴ τῆς Ἐκκλησίας πρὸς τὰ μέλη της ἢ μὲ τὸν κηρυγματικὸ - ἱεραποστολικὸ λόγο πρὸς τοὺς ἐκτὸς αὐτῆς ἀνθρώπους. Τὸὅτι εἶναι σχολικὸ μάθημα σημαίνει ὅτι γιὰ παιδαγωγικοὺς λόγους θεωρεῖται σκόπιμος ἡ διδασκαλία του στὰ σχολεῖα τῆς χώρας καὶὅτι ὑπηρετεῖ σκοπὸ καὶ στόχους συγκεκριμένους καὶὁριζομένους ἀπὸ τὶς ἑκάστοτε διατάξεις τοῦὙπουργείου Παιδείας καὶ διδάσκεται - ἐξετάζεται μὲ βάσι τὶς ἑκάστοτε ὁδηγίες τοῦ ΠαιδαγωγικοῦἸνστιτούτου.

β) Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἀποτελεῖ μὲν γνωστικὸἀντικείμενο τοῦἐκπαιδευτικοῦ μας συστήματος, ἀλλὰ σχετίζεται λόγῳ τοῦ περιεχομένου του μὲ τὴν Ἐκκλησία, ἐφ’ ὅσον κατὰ τὸ πλεῖστον τῆς ὕλης του ἀναφέρεται σὲ ζητήματα πίστεως καὶ ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ἐδῶ εὑρίσκεται τὸ σημεῖο συσχετίσεως μὲ τὴν Ἐκκλησία καὶ βάσει τῆς νομοθεσίας ἡἹεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔχει λόγο γιὰ τὸ δογματικὸ (θεολογικὸ) περιεχόμενο τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν. ἩἹεραρχία τῆς Ἐκκλησίας, βάσει τοῦ Καταστατικοῦ της Χάρτου (Ν. 590/1977, ἄρθρο 9), «παρακολουθεῖ τὸ δογματικὸν περιεχόμενον τῶν διὰ τὰ σχολεῖα τῆς στοιχειώδους καὶ μέσης Ἐκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικῶν βιβλίων τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν».

Γιὰ κάποιους συναδέλφους τὸ μάθημα θὰ πρέπει νὰἔχη ἄτυπο ἀναφορὰ στὴν Ἐκκλησία, ἐφ’ ὅσον ἡ διδαχὴ τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως εἶναι λειτούργημα δικό της. Γιὰ κάποιους ἄλλους τὸ μάθημα δὲν ἔχει «ἐκκλησιολογικὴ βάση»[3] οὔτε προοπτική, ἐπειδὴ τὸ βλέπουν αὐστηρῶς ὡς μάθημα καὶὄχι ὡς βῆμα παρουσίας τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἐκπαίδευσι.

Ἡ σχέσις μαθήματος καὶἘκκλησίας (Σώματος Χριστοῦ) εἶναι ὑπαρκτὴ μέν, χαλαρὴ δέ. Πρέπει νὰ ξεκαθαρίσωμε ὅτι τὸ μάθημά μας μεταδίδει μὲν καὶἀλήθειες τῆς Ἐκκλησίας, χωρὶς νὰἀποτελεῖὅμως τμῆμα της (ἐφ’ ὅσον στὶς σχολικὲς αἴθουσες ὑπάρχουν καὶ παρακολουθοῦν τὸ μάθημα καὶἀβάπτιστοι μαθητές, ἀλλὰ καὶ βεβαπτισμένοι ἀγνωστικιστὲς ἢἄθεοι). Ὁ θεολόγος ὡς πρόσωπο μπορεῖ (καὶ πρέπει) νὰ εἶναι ἐνεργὸ μέλος τῆς Ἐκκλησίας γιὰ νὰὑπάρχη ἡ στοιχειώδης συνέπεια καὶἀντιστοιχία διδασκομένων καὶ πραττομένων, ἀλλὰ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν δὲν θὰ πρέπει νὰ συγχέεται ἢ πολλῷ μᾶλλον νὰ ταυτίζεται μὲ τὶς κατηχητικὲς – διαφωτιστικὲς προσπάθειες τῶν Ἐνοριῶν καὶ τῶν Ἐπισκοπῶν τῆς Ἐκκλησίας. Στὸ σχολεῖο τὸ μάθημα διδάσκεται καὶ βαθμολογεῖται, στὸν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας οἱ γνώσεις προσφέρονται ὡς μύησις, εἰσαγωγὴ καὶἑρμηνεία στὴν κατὰ Χριστὸν ζωή.

γ) Τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν σχετίζεται καὶ μὲ τὴν θεολογία μὲ τὴν διπλῆἔννοια τοῦὅρου: εἴτε ὡς λειτουργήματος τῆς Ἐκκλησίας (διακονία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ), εἴτε ὡς θεολογικῆς ἐπιστήμης, τομέως τῶν ἀνθρωπιστικῶν ἐπιστημῶν τῆς ἐποχῆς μας, ἀφοῦ αὐτὴἔν τινι μέτρῳ μεταφέρεται στὶς σχολικὲς αἴθουσες.

Ἡ σχέσις τοῦ μαθήματος μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ θεολογία εἶναι ἡ κηρυγματικὴ - ἱεραποστολικὴ διάστασις τοῦ μαθήματος, τὴν ὁποία ἀποδέχονται καὶ μετέρχονται ἀρκετοὶ συνάδελφοι. Θεωροῦν, δηλαδή, ὅτι ἀποστολὴ τοῦ μαθήματός μας εἶναι καὶἡ μετάδοσις τῶν σωτηριωδῶν ἀληθειῶν τῆς ὀρθοδόξου πίστεως μὲ τὸν κατάλληλο τρόπο στοὺς μαθητές, ὥστε αὐτοὶἐλευθέρως καὶἐνσυνειδήτως νὰἐνταχθοῦν κάποτε στὴν Ἐκκλησία ὡς ζῶντα καὶ συνεπῆ μέλη της.

Ἡ σχέσις τοῦ μαθήματος μὲ τὴν ἀκαδημαϊκὴ θεολογία εἶναι ἀκόμη στενωτέρα. Ὁ θεολόγος καθηγητὴς οὐσιαστικῶς διδάσκει τοὺς μαθητές του ὅσα ὁἴδιος ἐδιδάχθη στὶς θεολογικὲς σχολὲς τῶν πανεπιστημίων. Γι’ αὐτὸ καὶὁ εὐσυνείδητος συνάδελφος ἐνημερώνεται συνεχῶς γιὰ τὰ νέα δεδομένα τῆς θεολογικῆς ἐπιστήμης, διαβάζει τὰ νεώτερα ἐγχειρίδια τῶν θεολογικῶν κλάδων, ἐντάσσει στὰ μαθήματά του στοιχεῖα ἀπὸ τὰ διαβάσματά του.

δ) Τέλος, τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν κατέχει μία ἰδιαιτερότητα: ἐνῶἀναφέρεται στὴν πίστι καὶ πρᾶξι τοῦ Χριστιανισμοῦ παραμένει ἕνα γνωσιολογικὸ μάθημα. Δὲν μποροῦμε νὰἀπαιτήσωμε ἀπὸ τοὺς μαθητές μας τίποτε περισσότερο ἀπὸ τὴν γνῶσι τῶν θεολογικῶν ἀληθειῶν καὶ τῶν θρησκευτικῶν δεδομένων. Κι αὐτὸ θεμελιώνεται καὶ νομικῶς καὶ θεολογικῶς. Νομικῶς μὲν μὲ τὴν συνταγματικὴ κατοχύρωσι τῆς ἐλευθερίας συνειδήσεως καὶ τῆς ἀνεξιθρησκίας. Θεολογικῶς δέ, μὲ τὴν ἀπαγόρευσι ἐκ μέρους τοῦἱδρυτοῦ τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας τῆς χρήσεως τοῦἐξαναγκασμοῦ γιὰ τὴν βίωσι τῶν διδαγμάτων του: «εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν»[4].

--------------------------------------------------------------------------------

* Εἰσήγησις στὸ Θ’ Πανελλήνιο Θεολογικὸ Συνέδριο (Ἀθῆναι, 7-9 Σεπτεμβρίου 2007). Ἐδημοσιεύθη στὸ περιοδικὸ Ἑλληνοχριστιανικὴ Ἀγωγὴ 62 (2009) 11-16, 38-42 καὶ στὰ Πρακτικὰ τοῦ Συνεδρίου σσ. 315-331.

[1] Θ.Ν.Π.[απαθανασίου], «Προλογικό», Σύναξη 93/2005, σ. 7.

[2] Βλ. Ἰωάννου Ἀγγελοπούλου, «Ἐπιπτώσεις ἐκ τῆς ἀλλαγῆς τοῦ ὁμολογιακοῦ χαρακτῆρος τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν», Ἑλληνοχριστιανικὴ Ἀγωγὴ 61(2008) 52-56.

[3] Σταῦρος Γιαγκάζογλου: «Τὸ μάθημα μέσα στὸ κρατικὸ πλαίσιο δὲν ἔχει ἐκκλησιολογικὴ βάση», ἐν: Θρησκευτικὴ παιδεία καὶ σύγχρονη κοινωνία. Θέσεις καὶ ἀντιθέσεις (Ἀθήνα: Ἐν πλῷ, 2006), σ. 175.

[4] Ματθ. 16: 24.

Πηγή: http://www.katixitiko.gr/default.asp?ElementId=480738

Και από: http://exagorefsis.blogspot.com/2011/04/blog-post_859.html