Το θέμα τής εκκλησιαστικής περιουσίας έχει εξετασθή διεξοδικώς κατά καιρούς, επανέρχεται όμως συχνά στην επικαιρότητα από πολλούς λόγους, είτε από σκανδαλώδεις συμπεριφορές Κληρικών, είτε από κομματικές-πολιτικές σκοπιμότητες. Η αντιμετώπιση τού θέματος είναι πολύπλευρη και στό άρθρο αυτό θά τονισθούν μερικά μόνον σημεία.

Κατ' αρχάς, όταν ομιλούμε εδώ για Εκκλησία σε σχέση με την περιουσία δεν την εννοούμε από θεολογικής και πνευματικής πλευράς, αλλά από νομικής και κοινωνικής. Έτσι εδώ δεν εννοούμε την Εκκλησία ως τον Θεανθρώπινο οργανισμό, αλλά τα συγκεκριμένα Νομικά Πρόσωπα, ήτοι την Ιερά Σύνοδο, τις Ιερές Μητροπόλεις, τις Ενορίες και τις Μονές.

Με αυτήν την έννοια η Εκκλησία έχει περιουσία αφ' ενός μεν για να καλύψη τις λειτουργικές της ανάγκες, αφ' ετέρου δε για να ασκήση το ποικίλο φιλανθρωπικό της έργο. Όσοι ασχολούνται με την διοίκηση τής Εκκλησίας γνωρίζουν ότι οι αναγκες της είναι μεγάλες για να λειτουργήσουν τα Γραφεία, να είναι ανοικτοί οι Ιεροί Ναοί και να συντηρούνται, μερικοί από τούς οποίους είναι μνημεία πολιτισμού και θα δαπανούσε το Κράτος μεγάλα χρηματικά ποσά για να τούς συντηρήση. Επίσης το φιλανθρωπικό έργο τής Εκκλησίας είναι τεράστιο, αφού λειτουργούν γύρω στις 200 Μοναδες προνοιακού χαρακτήρος και γενικά πάνω από χίλια Ιδρύματα, όπως φαίνεται στο βιβλίο «Η μαρτυρία τής αγάπης» πού εξέδωσε η Ιερά Σύνοδος τής Εκκλησίας, και επομένως η Εκκλησία είναι ο μεγαλύτερος φιλανθρωπικός φορέας στην Χώρα μας.

Βέβαια, η εκκλησιαστική περιουσία προέρχεται από τα μέλη της και πρέπει να προσφέρεται στον λαό-πλήρωμά της για την θεραπεία των διαφόρων κοινωνικών πληγών. Αυτό εξασκείται στις περισσότερες περιπτώσεις με υπευθυνότητα. Επίσης, το μεγαλύτερο μέρος τής περιουσίας τής Εκκλησίας έχει διατεθή στην κοινωνία. Αρκεί να σκεφθή κανείς ότι όλα τα μεγάλα Ιδρύματα της Αθήνας (Ακαδημία, Πολυτεχνείο, Μαράσλειος Ακαδημίας, Γενναδειος Βιβλιοθήκη κλπ.) αλλά και πολλά Νοσοκομεία (Ευαγγελισμός, Αρεταίειον, Παίδων, Συγγρού, Λαϊκό, Γ. Γεννηματάς, κλπ) έχουν ανοικοδομηθή σέ χώρους πού παρεχώρησαν οι Ιερές Μονές, ιδιαιτέρως η Ιερά Μονή Πετράκη, και όποιος είναι καλοπροαίρετος μπορεί να το διαπιστώση διαβάζοντας σχετικά κείμενα και καταλόγους με τέτοιες κοινωνικές προσφορές.

Όμως μιά σημαντική παράμετρος τού θέματος είναι τό πώς αποκτά και αυξάνει η Εκκλησία την περιουσία, πώς την διαχειρίζεται και πώς την χρησιμοποιεί. Όπως σέ όλα τά θέματα έτσι και σέ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία ο τρόπος κτήσης και χρήσης και χωρίς αυτόν τά πάντα απαξιώνονται.

Μερικές φορές αυτό τό πώς δείχνει την απληστία διαφόρων Κληρικών, την νεοπλουτιςτικη νοοτροπία τους, τά πάθη τής φιλαργυρίας και τής φιλοκτημοσύνης, την καπιταλιστική διάθεση, την πολυτέλεια κλπ. Ο Max Weber στό περίφημο έργο του «Η προτεσταντική ηθική και τό πνεύμα τού καπιταλισμού» έδειξε ότι ο ευσεβιστικός ατομισμός, ο προτεσταντικός ασκητισμός και τό καθήκον για τό επάγγελμα, γενικότερα η ηθική τού Προτεσταντισμού γέννησε τό «πνεύμα» τού Καπιταλισμού πού είναι προϊόν τής ορθολογιστικής οργάνωσης τής επιχείρησης, καθώς επίσης είναι δημιούργημα τών συμβουλών πού δόθηκαν από πουριτανούς ηγέτες «να θεωρήσουν ότι ο χρόνος είναι χρήμα», «ότι η πίστωση είναι χρήμα», ότι «η περιουσία είναι ευλογία Θεού» κλπ. Έγινε μεγάλη συζήτηση για την αναλυση πού έκανε ο Max Weber, αλλά ο προβληματσμός παραμένει ότι ο Καπιταλισμός έχει μιά μεταφυσική κατοχύρωση.

Μπορεί προσωπικά να φαίνομαι καθυστερημένος, αλλά δέν μπορώ να κατανοήσω Ορθοδόξους Κληρικούς να ασχολούνται μέ εμπορικές επιχειρήσεις, μέ μετοχές στό Χρηματιστήριο, μέ συσσώρευση πλούτου, μέ αγώνες για μιά «ρατσιοναλιστική λογική» τού χρήματος, μέ εμπορικές εταιρείες κλπ. πού αποβλέπουν σέ μιά κοινωνική εξουσία και δύναμη. Σέ μιά τέτοια περίπτωση τό Κράτος πρέπει να θεωρή τούς Κληρικούς αυτούς ως εμπόρους και να τούς μεταχειρίζεται αναλογα. Δέν είναι δυνατόν να σέβεται κανείς την Εκκλησία και ο σεβασμός αυτός να επεκτείνεται και σέ Κληρικούς πού διακρίνονται από τέτοιου είδους ακατανόητες, ακτιβιστικές και ανορθόδοξες δραστηριότητες.

Εάν κανείς εξετάση την σύγχρονη εκκλησιαστική ζωή στην Ελλάδα θά διαπιστώση ότι υπάρχουν πλούσιες Μητροπόλεις, Ενορίες, Μονές από τις οποίες άλλες κάνουν φιλανθρωπικό έργο και άλλες κατασπαταλούν τό χρήμα και τις προσφορές τών πιστών, αλλά υπάρχουν και πτωχές Μητροπόλεις, Ενορίες και Μονές πού δέν μπορούν να ανταποκριθούν στά βασικά λειτουργικά και φιλανθρωπικά έξοδά τους. Υπάρχουν δέ Μητροπολίτες πού καταθέτουν μέρος τού μισθού τους στό ταμείο τών Ιερών Μητροπόλεών τους για να επιτελέσουν στοιχειωδώς τό έργο τους. Γι' αυτό δέν μπορεί να γίνονται γενικεύσεις και απλοποιήσεις, οι οποίες είναι αποσπασματικές και επικίνδυνες. Ακόμη, είναι άδικο να επιβληθή βαρύτατη φορολογία σέ Ιερούς Ναούς τής Επαρχίας, για τούς οποίους καταβάλλεται μεγάλος αγώνας για να λειτουργήσουν και να συντηρηθούν, αλλά και σέ Μονές πού ζούν από την προσωπική εργασία τών μοναχών, τό «εργόχειρό» τους, επειδή μερικές άλλες Μονές έχουν ιδρύσει εμπορικές Εταιρείες.

Ο Ντοστογιέφσκι στούς «Αδελφούς Καραμάζοφ» και μάλιστα στό μονόλογο τού Ιεροεξεταστή ανέλυσε αναγλυφα και τραγικά τούς τρείς πειρασμούς τού Χριστού και τής Δυτικής Εκκλησίας, πού είναι η αγάπη για τόν πλούτο, την δόξα και την εξουσία, και έδειξε ότι ο Χριστός νίκησε τούς πειρασμούς αυτούς, ενώ η Δυτική Εκκλησία υπέκυψε σέ αυτούς. Τό ερώτημα πού έθεσε ο Ιεροεξεταστής στόν Χριστό είναι: «ευτυχία ή ελευθερία» και έδωσε προτεραιότητα στην ευτυχία τών ανθρώπων σέ βάρος τής ελευθερίας τους. Εντελώς κυνικά είπε στόν Χριστό ότι η Εκκλησία (η Δυτική) διόρθωσε τό δικό Του έργο και κατά τρόπο αναλγητο τού είπε: «Γιατί ήλθες λοιπόν τώρα να μάς ενοχλήσης;». «Δίκασέ μας άν μπορείς και άν τολμάς». «Μάθε πώς δέν σέ φοβάμαι».

Σκέπτομαι: Μήπως και μερικοί ορθόδοξοι Κληρικοί σήμερα έχουν την αίσθηση ότι διορθώνουν μέ τις πράξεις τους τό έργο τού Χριστού και μάλιστα θεωρούν τόν Χριστό «ενοχλητικό» και «επιζήμιο» γι' αυτούς και δέν Τόν φοβούνται, γιατί απέκτησαν εξουσία και χρήμα πού Εκείνος αποποιήθηκε;

(Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «Τό Βήμα» τής Κυριακής 21-9-2008)