από το περιοδικό «Ανάπλασις»,
τεύχος 449, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος-Νοέμβριος 2010
Λαμβάνοντας αφορμή τα όσα γράφτηκαν στα τελευταία φύλλα της «Αναπλάσεως» επί τον θέματος της συμμετοχής μας στον θεολογικό διάλογο με τους Ρωμαιοκαθολικούς, θα είχαμε να προσθέσουμε δύο αξιόλογα ντοκουμέντα, ένα από την Αγία Γραφή και ένα από την Πατρική Θεολογία, προς ενημέρωσιν των αναγνωστών της «Αναπλάσεως».
Α'
Οι Πράξεις των Αποστόλων μας δίνουν επ' αυτού ένα σημαντικό παράδειγμα. Στα τελευταία κεφάλαια ο ιερός συγγραφεύς μας αναφέρει σαφώς αρκετές περιπτώσεις, στις όποιες ο μέγας Απόστολος Παύλος έκανε διάλογο με τους Ιουδαίους, οι οποίοι ήσαν ως γνωστόν «σκληρό καρύδι».
Στη Θεσσαλονίκη, γράφουν οι Πράξεις των Αποστόλων: «Κατά το ειωθός τω Παύλω εισήλθε (εις την Συναγωγήν των Ιουδαίων) και επί Σάββατα τρία διελέγετο αυτοίς από των Γραφών» (17, 2).
«Εν δε ταις Αθήναις... διελέγετο εν τη Συναγωγή τοις Ιουδαίοις... και εν τη αγορά κατά πάσαν ημέραν προς τους παρατυγχάνοντας» (17, 7).
Παρομοίως στην Κόρινθο «διελέγετο εν τη Συναγωγή κατά πάν Σάββατον, έπειθε τε Ιουδαίους και Έλληνας» (18, 4).
Και στην Έφεσο «εισελθών εις την συναγωγήν διελέχθη τοις Ιουδαίοις» (18, 9).
Και πάλι στην Έφεσο (στην άλλη περιοδεία του) «εισελθών εις την συναγωγήν επαρρησιάζετο επί μήνας τρείς διαλεγόμενος και πείθων τα περί της Βασιλείας του Θεού, ως δε τίνες εσκληρύνοντο και ηπείθουν κακολογούντες... αποστάς απ' αυτών... ην καθ' ημέραν διαλεγόμενος εν τη σχολή Τυράννου τινός» (19, 8-9).
Τέλος, στο τελευταίο περιπετειώδες ταξίδι του πού αρχίζει από την Καισαρεία της Παλαιστίνης, ο ακαταπόνητος Απόστολος έχει συνεχείς διάλογους με όλες τις αρχές και εξουσίες, από τους πρεσβυτέρους και τον αρχιερέα των Ιουδαίων μέχρι τον εκπρόσωπο της Ρώμης Φήλικα. Στά κεφάλαια 24-25 θαυμάζει κανείς τις περίφημες δημηγορίες και τους διάλογους του Παύλου με όλους αυτούς τους αντιπάλους του.
Αυτά από την Καινή Διαθήκη.
Β'
Από την Πατερική Θεολογία και πράξη ας σταματήσουμε στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.
Ιδού πως το αναπτύσσει ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Ευάγγελος Θεοδώρου στη μελέτη του «Τι θα έλεγεν ο ιερός Χρυσόστομος για τους σημερινούς Οικουμενικούς διαλόγους;» (περ. Θεολογία, 2008, 1):
«Αυτονοήτως ο Χρυσόστομος ουδόλως δεχόταν, ότι ο διάλογος της αληθείας πρέπει να υποκατασταθή από τις εκδηλώσεις της αγάπης. Ο διάλογος αυτός ουδόλως σημαίνει ότι θα γίνη κάποιος συγκρητιστικός συμφυρμός ορθοδόξων και αντορθοδόξων στοιχείων ή εξωτερική μηχανική συγκόλλησις των πρώην διεστώτων. Το μοναδικόν κριτήριον της δικαιώσεως του διαλόγου είναι το "επαναγαγείν επί το της γνώσεως φώς"1 δια της μαρτυρίας της ορθοδόξου πίστεως, «ίνα... όπερ αν ή προσθείναι ή αφελείν τις επιχειρήσειεν εκείνης, τούτο νόθον είναι νομίσωμεν».2
Ο Χρυσορρήμων δεν διστάζει να διακήρυξη, ότι ο διάλογος με τους ιδίους αντίχριστους αιρετικούς πρέπει πάση θυσία να συνεχίζεται με αγάπην, λεπτότητα και άβροφροσύνην, ακόμη και εάν οι αιρετικοι αντιδρούν κατά τρόπον απαράδεκτον. «Παρακαλώ, λέγει, πάντας νμας καθάπερ τους φρενίτιδι παραπεσόντας νοσώ και παραπαίοντας, κατά δύναμιν την υμετέραν πειράσθαι θεραπεύειν μετά προσηνείας και επιεικείας αυτοίς διαλεγομένους... Τα δε φλεγμαίνοντα των τραυμάτων ουδέ επιβολήν χειρός ανέχεται, ουδέ αφήν υπομένει τραχυτέραν. Δια τούτο οι σοφοί των ιατρών μαλακή τινί σπογγιά τα τοιαύτα καταψήχουσιν έλκη. Επεί συν και τούτοις (= τοις αιρετικοίς) έλκος εστίν εν τη ψυχή φλέγμαιναν, ώσπερ απαλή τινί σπογγιά προσηνές ύδωρ και πόσιμον σπώντες, ούτω... πειρώμεθα καταστέλλειν αυτών το φύσημα και τον όγκον καθαιρείν άπαντα. Καν υβρίζωσι, καν λακτίζωσι, καν εμπτύωσι, καν ο,τιοϋν ποιώσι, μη καταλείπης την ιατρείαν, αγαπητέ. Τους γαρ άνθρωπον παραπλήγα θεραπεύοντας ανάγκη πολλά τοιαύτα υπομένειν, αλλ' όμως ουδέ όντως αφίστασθαι χρή...».3 Είναι φανερόν, ότι στην περικοπήν αυτήν ο ί. Χρυσόστομος συνιστά την -εν αγάπη και υπομονή- εμμονήν εις την διεξαγωγήν του μετά των ετεροδόξων (της εποχής του) διαλόγου της αληθείας.4 Τόσον πολύ πιστεύει σ' αυτό ο ί. Πατήρ, ώστε και εις άλλην συνάφειαν χρησιμοποιεί τις ίδιες εικόνες και παρομοιώσεις.
...Ο διάλογος αυτός πρέπει να είναι μίμησις Παύλου, ο οποίος στην Αθήνα «ουκ από των Προφητών ουδέ εξ Ευαγγελίων αυτοίς διελέγετο, άλλ' από του βωμού την παραίνεσιν εποιείτο... Από των οικείων αυτοίς (τοις Έλλησιν) εχειρώσατο δογμάτων. Δια τούτο, φησί, εγενόμην τοις Ιουδαίοις ως Ιουδαίος, τοις ανόμοις ως άνομος» (Α' Κορ. θ', 20, 21).5 Αυτό εφήρμοσεν ο ί. Πατήρ στις ιεραποστολές, τις οποίες προωθούσε φροντίζοντας για την οργάνωσίν τους.
Έπειτα, όταν διαλεγώμεθα με ετεροδόξους, πρέπει «τοις τοιούτοις μη διδόναι συντόμως τας απαντήσεις, αλλά πρώτον απαιτείν αυτούς λόγον των οικείων προλήψεων και τότε επάγειν λύσιν των ζητημάτων».6 Εξ άλλου πρέπει είτε «αντερωτήσει λύειν τας άτοπους ερωτήσεις»7 είτε να συζητούμε, «μετ' εγκωμίων πλέκοντες τας κατηγορίας».8
...Εάν κατά τον ιερόν Πατέρα πρέπει με αγάπην, επιείκειαν και πραότητα να τείνωμεν το χέρι στους ετεροδόξους και εάν πρέπει να διεξάγωμεν μαζί τους θεραπευτικόν διάλογον, ακόμη, όπως λέγει, και αν μας υβρίζουν, μας λακτίζουν και μας φτύνουν, πώς εμείς θα αρνηθούμε να διαλεγώμεθα λ.χ. με τους Ρωμαιοκαθολικούς, όταν, υπό την επίδρασιν κατά μέγα μέρος των οικουμενικών διαλόγων, δεκάδες κορυφαίων θεολόγων τους, ένεκα της αχρησίας του Ιιηρππι&ΙιΐΓ, κατακρίνουν σε ομιλίες και συγγράμματα τους την Ουνίαν ή το Πρωτείον μοναρχικής δικαιοδοσίας ή το αλάθητον του Πάπα και όταν εκδίδουν τα έργα των Πατέρων της Ανατολής και οργανώνουν τόσες άλλες φιλορθόδοξες εκδηλώσεις;9 Επιτρέπεται να παραθεωρούμε και λησμονούμε ότι Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν είναι μόνον μερικές σκοπιμότητες της πολιτικής και των μηχανισμών του Βατικανού, αλλά και οι μνημονευθέντες φιλορθόδοξοι θεολόγοι, οι όποιοι, δια του στόματος του επιφανούς Βέλγου πατρός Ι,απίββίΐ Βεαίΐάιιίη, διακηρύπουν ότι η Δύσις πρέπει να φοιτήση στο σχολείον της Ανατολής («υ Οοοιάεηί α Γ έοοιε ά& Γ Οπεηΐ») και τρόπον τινά λέγουν προς εμάς: «Διαβάντες εις Εσπερίαν βοηθήσατε ημίν»; 10
Εάν ο ί. Χρυσόστομος συνιστούσε σε χριστιανούς, οι οποίοι ήσαν στερεωμένοι στην πίστιν και γνώριζαν καλώς την Αγίαν Γραφήν, να διαλέγονται ως άτομα με αιρετικούς και να πραγματοποιούν με κάποιον κίνδυνον το έλασσον, πώς εμείς θα κηρύξωμεν την εγκατάλειψιν του πολύ ασφαλέστερου μείζονος της διεξαγωγής του διαλόγου αυτού από επιτροπές επαϊόντων στελεχών της Ορθοδόξου θεολογίας...;»
Δεν είναι άσχετος με όλα αυτά ο τελευταίος πόθος του Λυτρωτού μας, πού εκφράζεται στη λεγομένη αρχιερατική προσευχή Του και περιλαμβάνεται σαν κατακλείδα στο ιζ' κεφάλαιο του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου (στίχοι 21-23). Τονίζει εκεί ο Κύριος τη διακαή επιθυμία Του «Ίνα πάντες εν ώσι... ίνα ώσι τετελειωμενοι εις εν... ίνα ο κόσμος πιστεύση...»
Όπως γνωρίζουμε, διάλογο με τους Δυτικούς και Λατινόφρονες αλλά και με τους μουσουλμάνους έκανε και ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς.
(Βλέπε και μελέτη του Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, «Διάλογοι με ετεροδόξους και αλλόθρησκους». Επετηρίδα Έκκλ. Ακαδημίας Βελλάς, 2007, σσ. 11-26).
Υποσημειώσεις:
1. Χρυσοστόμου, Λόγος β' κατά Ανόμοιων, Μίgne Ε.Π. 48, 718.
2. Χρυσοστόμου, Ομιλία η' εις την προς Εβραίους, Μίgne Ε.Π. 63, 73.
3. Χρυσοστόμου, Λόγος β' κατά των Ανόμοιων, Μίgne Ε.Π 48, 718.
4. Συνάπτοντες διάλογον με τους ετεροδόξους, μιμούμεθα, κατά τον ι. Χρυσόστομον, τον Θεόν.
5. Χρυσοστόμου, Λόγος ε' κατά Ιουδαίων, Μίgne Ε.Π. 48, 886.
6. Χρυσοστόμου, Κατά Ιουδαίων εις τον όφιν τον χαλκούν και εις το, «Εχαρίσατο αυτώ όνομα το υπέρ παν όνομα»• και εις το, «Επεί κατ' ουδενός είχε μείζονος ομόσαι, ώμοσε καθ' εαυτόν», Μίgne Ε.Π. 61, 798.
7. Ενθ' άνωτ., 61, 799.
8. Χρυσοστόμου, Υπόμνημα προς Γαλατάς, Μίgne Ε.Π. 61, 667.
9. Περισσότερα σχετικώς βλεπε π.χ. στις εξής μελέτες: Ηλία Μαστρογιαννοπούλου, Δικαιολογούνται οι επαφές με την Ρώμη;, περ. Φυλογενεια, τεύχος 2. Αθήνα 2007, σσ. 9-12. Του ιδίου, Η Δύσις ανακαλύπτει την Ανατολήν, Αθήνα 2006. Evangelos Theodorou, Annaherung zwischen Orthodoxen und Romisch - Katholiken - - Προσέγγισις μεταξύ Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών, περ. Θεολογία, Ιούλιος - Δεκέμβριος 2006, σσ. 381-436 και Ιανουάριος - Ιούνιος 2007, σσ. 5-56.
10. Ευαγγέλου Δ. Θεοδώρου. Ορθοδοξία και Οικουμενική Κίνησις, εν Αθήναις 1973, σσ. 39-43.
