Θάνατος. Το φαινόμενο του χωρισμού της ψυχής από το σώμα. Ό Θ. είναι συνέπεια του προπατορικού αμαρτήματος.
Ό άνθρωπος δημιουργήθηκε με τη δυνατότητα της αθανασίας (posse non mori, βλ. αρχέγονος δικαιοσύνη). Αυτό σημαίνει, ότι, εάν έμενε σταθερός στο θέλημα και την υπακοή του Θεού, θα έσταθεροποιείτο στη ζωή και θ' αποκτούσε την αθανασία, δεν θα γνώριζε ποτέ το θάνατο.
Ό Θ δεν προήλθε από το Θεό σαν τιμωρία, αλλά ήταν συνέπεια της απομακρύνσεως του ανθρώπου από το Θεό. Ό Θεός είναι ή ζωή. Όταν ο άνθρωπος έφυγε μακριά από το φως της Ζωής, πλησίασε το σκοτάδι του θανάτου.
Ό Θ τελικά αποδείχθηκε ευεργεσία του Θεού προς το ανθρώπινο γένος. Διότι έφ' όσον ό άνθρωπος απομακρύνθηκε από το Θεό και έχασε τα Δώρα της αρχεγόνου δικαιοσύνης, ή ζωή του βυθίσθηκε στον πόνο, το μόχθο, τη φθορά και το θάνατο. Ή έπ' άπειρον λοιπόν συνέχισης της καταστάσεως αυτής θα ήταν μαρτύριο και αιώνια καταδίκη για τον άνθρωπο. Ή δυνατότης του θανάτου, εν συνδυασμώ) με την Ανάσταση υπήρξαν οι μεγαλύτερες ευεργεσίες του Θεού προς τον μεταπτωτικό άνθρωπο.
Ό Θ είναι ακόμα προσωρινό φαινόμενο. Γι' αυτό και ο Ιησούς τον παρομοίασε με το φαινόμενο του ύπνου (Ιω. ια' 11-15). Ό «ύπνος» του Θανάτου θα καταργηθεί οριστικά με την κοινή Ανάσταση (ξύπνημα) των Κεκοιμημένων, κατά τη Β' Παρουσία του Χριστού. Τότε τα δύο συστατικά του ανθρώπου, το σώμα και ή ψυχή (βλ. άνάστασις νεκρών), θα ενωθούν και πάλι, με δημιουργική επέμβαση του Θεού, για να ζήση πια ο άνθρωπος τη ζωή της αθανασίας.

***

Θαύμα. Γεγονός εκπληκτικό, πού γίνεται αντιληπτό με τις αισθήσεις του ανθρώπου, αλλά δεν εξηγείται με τους γνωστούς νόμους της φύσεως και την εμπειρία μας.
Το Θ είναι σημείο της επεμβάσεως του Θεού στον κόσμο και στην ιστορία του ανθρώπου.
Ό σκοπός του Θ είναι πάντοτε σωτηριολογικός, αναφέρεται δηλαδή στη σωτηρία του ανθρώπου και γι' αυτό μπορούμε να πούμε ότι όλα τα εκπληκτικά ή ανεξήγητα γεγονότα δεν είναι απαραίτητα και Θ. Ουσιαστικός παράγων για την πραγματοποίηση Θ στη ζωή του άνθρωπου είναι ή μεγάλη και άδολη πίστις στο Θεό. Ό Κύριος Ιησούς επέμενε ιδιαίτερα στον παράγοντα της πίστεως, σαν βασική προϋπόθεση του Θ.

***

Θαυματουργικές Εικόνες: Στο χώρο της χριστιανικής Εκκλησίας, Ανατολής και Δύσεως, υπάρχουν άγιες Εικόνες πού θαυματουργούν (Παναγία της Τήνου, της Λούρδης κ.λ.π.). Στις περιπτώσεις αυτές ή θαυματουργική ενέργεια δεν προέρχεται από την ύλη της ΕΙκόνας (ξύλο, χρώμα κ.λ.π.), αλλά από την παρουσία (βλ. και Παρρησία) του Αγίου πού εκδηλώνει το θαυματουργικό του χάρισμα δια μέσου της Εικόνος του ή των Λειψάνων του.

***

Θέλησις του Θεού. Ιδίωμα της ουσίας του Θεού πού αναφέρεται στον τρόπο, με τον όποιο ό Θεός ρυθμίζει τις ενέργειες του προς τον κόσμο και τον άνθρωπο. Άλλες σχετικές Ιδιότητες της θελήσεως του Θεού είναι το ελεύθερον και αύτεξούσιον, ή παντοδυναμία και ή άγιότης κ.λ.π. (βλ. Ιδιώματα του Θεού).

***

Θεοδικία. Ή κρίσις ή δίκη του Θεού πού κάνουν οι άνθρωποι, όταν αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του κακού, τις δοκιμασίες των ευσεβών και αντιστοίχως την ευδοκίμηση των άσεβων. Ή κρίσις αυτή διατυπώνεται συνήθως με τα ερωτήματα: «Γιατί ο Θεός πού είναι αγαθός επιτρέπει το κακό;» — «Γιατί οι καλοί υποφέρουν ενώ οι κακοί συνήθως ευημερούν;» κ.λ.π.
Ό Θεός δεν είναι αίτιος του κακού. Το ηθικό κακό (= ή αμαρτία) και το φυσικό κακό (= πόνος, θάνατος, δοκιμασίες κ.λ.π.) είναι αποτέλεσμα της Πτώσεως του ανθρώπου (βλ. προπατορικόν αμάρτημα). Αντίθετα ό Θεός επεμβαίνει και μετριάζει («κολοβώνει» Ματθ. κδ' 22) τις συνέπειες του κακού στον κόσμο και τον Άνθρωπο. Διαφορετικά, ή ζωή θα είχε εκλείψει και ό κόσμος θα είχε καταστραφεί.
Ή μεγαλύτερη κίνησις του Θεού, για την αποκατάσταση της τάξεως και της αρμονίας και για την έξωση του κακού από τον οργανισμό του ανθρώπου και της φύσεως, ήταν ή Ένσάρκωσις του Υιού του, με την οποία ό Δημιουργός αναδημιούργησε, ανέπλασε και ανακαίνισε τον άνθρωπο και τον κόσμο.
Σημ. Γι' αυτό και όταν τελικά ό Θεός «απολογηθεί» στην κρίση αυτή των ανθρώπων, οι εξηγήσεις και οι απαντήσεις πού θα δώσει θα είναι συντριπτικές για τους κριτές του, όπως το προφητεύει ό Δαβίδ: «Και νικήσης εν τω κρίνεσθαί σε» (Ψαλμ. 50,6) και «πάν στόμα φαγή» (Ρωμ. γ' 19).

***

Θεολογία. Ό νοερός, προφορικός και γραπτός λόγος για το Θεό (την ουσία και τις ενέργειες του), και ειδικότερα, ή μεθοδική προσπάθεια για την προσέγγιση, εμβάθυνση και ερμηνεία της θείας Αποκαλύψεως. Θ είναι ή επιστήμη της χριστιανικής Θρησκείας.
Καταφατική ή αποφατική Θ: Κατά τον Άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη, υπάρχουν δύο τρόποι γνώσεως ή προσεγγίσεως του μυστηρίου του Θεού: Ό ένας χρησιμοποιεί βεβαιώσεις (= θετική ή καταφατική Θ) και ο άλλος χρησιμοποιεί αρνήσεις (= αποφατική Θ). Καταφατική Θ είναι ό θετικός τρόπος, με τον όποιο ή ανθρώπινη διάνοια προσπαθεί να γνωρίσει το Θεό, ξεκινώντας από το Θεό και κατεβαίνοντας στα πράγματα του κόσμου. Ή Θ αυτή χρησιμοποιεί την καταφατική ή θετική ή αναλυτική μέθοδο σκέψεως πού ακολούθησε ό Αριστοτέλης, ή οποία ξεκινάει από το ένα και προχωρεί στα πολλά με αναλυτικό τρόπο. Αρνητική ή αποφατική Θ είναι ό αρνητικός τρόπος προσεγγίσεως του μυστηρίου του Θεού. Ή έννοια είναι, ότι ό άνθρωπος δεν μπορεί να προσέγγιση το Θεό με τη δύναμη της λογικής. Για να πλησίαση το Θεό πρέπει να αρνηθεί τις αισθήσεις και όλο τον αισθητό ή νοητό κόσμο και να ενωθεί μυστικά (βλ. μυστικός) με το Θεό, δια της εσωτερικής μελέτης και "θεωρίας (βλ. ησυχασμός). Ή σκέψις προχωρεί προς τη γνώση του Θεού αφαιρετικά, από τα επί μέρους προς τον ένα Θεό. Ή Θ αυτή χρησιμοποιεί την αποφατική ή αρνητική ή συνθετική μέθοδο σκέψεως πού ακολούθησε ο Πλάτων, ή οποία αρχίζει από τα πολλά αντικείμενα και αφαιρετικά καταλήγει στο ένα και απλό. Ή αποφατική Θ λέγεται και «μυστική» Θ.
Κλάδοι της Θεολογικής επιστήμης: Δογματική, Χριστιανική Ηθική, Ερμηνευτική, Εκκλησιαστική και Βιβλική Ιστορία, Πατρολογία, Κανονικόν Δίκαιον, Πρακτική Θ (Κατηχητική, Λειτουργική, Ομιλητική), Ποιμαντική, Αγιολογία, Απολογητική κ.λ.π.

***

Θεολογούμενον. Θεολογική αποψις ή γνώμη πού δεν έγινε ακόμα γενικά αποδεκτή από την Εκκλησία και γι' αυτό δεν έχει καθολικό και απόλυτο κύρος (βλ. *Συμφωνία Πατέρων).

***

Θεοπνευστία. Άμεση ενέργεια του Αγίου Πνεύματος πού ενέπνευσε και καθωδήγησε τους Ιερούς Συγγραφείς της Αγίας Γραφής για να διατυπώσουν και καταγράψουν αλάθητα τη θεία Αποκάλυψη.

***

Θεός, βλ. Θεολογία, Ιδιώματα του Θεού, Άγία Τριάς

***

Θεοτόκος. Ονομασία της Παναγίας Μητέρας του Ιησού Χριστού, πού καθιέρωσαν τέσσαρες Οικουμενικές Σύνοδοι (ή Γ', ή Δ', ή Ε' και ή ΣΤ'). Με την ονομασία αυτή ή Παναγία αναγνωρίζεται σαν μητέρα του Θεού, με την έννοια ότι ο Ιησούς Χριστός, τον όποιον έγέννησε, από τη στιγμή της συλλήψεως του, ήταν Θεάνθρωπος (με τις δύο φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη, ενωμένες).
Την ιδιότητα αυτή της Παναγίας διακήρυξε ή Εκκλησία, για ν' αντίκρουση τις αιρετικές γνώμες του Νεστορίου (βλ. Νεστοριανισμός), πού ονόμαζε την Παρθένο Μαρία «ανθρωποτόκο» (με την έννοια, ότι ό Ιησούς, όταν γεννήθηκε, ήταν μόνο Άνθρωπος) και «Χριστοτόκο» (ότι δηλ. ό Ιησούς ήταν μόνο-Χριστός, όχι όμως και Θεάνθρωπος). Περί της Παναγίας, βλ. Μεσίτρια, ·Πρεσβείαι, Μετάστασις της Θ. (Βλ. Επισκόπου Αχελώου, Ευθυμίου Στύλιου, Ή Πρώτη, Θεομητορικό Ημερολόγιο.)

Θεοφάνεια ή Θεοφανία. Ή φανέρωσις του Θεού στους ανθρώπους δια του Ιησού Χριστού, (= Θεοφάνεια), αλλά και κάθε φανέρωσις του Θεού στη ζωή και την Ιστορία δια μέσου εκτάκτων και εκπληκτικών γεγονότων — σημείων (=Θεοφανία).
Στην Ορθόδοξο Εκκλησία «Θεοφάνεια» ονομάζεται και θεωρείται κυρίως ή Βάπτισις του Ιησού Χρίστου, κατά την οποίαν έφανερώθη ό τριαδικός Θεός (φωνή του Πατρός, παρουσία του Υιού και κάθοδος του Αγίου Πνεύματος, «εν είδει Περιστεράς»), Στη Δυτική Εκκλησία ή Βάπτισις του Χριστού λέγεται Επιφάνεια (epiphany). Θ λέγεται και ή ετήσια εορτή της Βαπτίσεως του Χριστού (6 Ιανουαρίου).

***

Θεωρία. Τρόπος πνευματικής ζωής, με τον όποιο ό άνθρωπος ανυψώνεται προς το Θεό και βλέπει (θεωρεί) τη δόξα του θείου προσώπου. Ή θέα αυτή του Θεού δεν αναφέρεται στην απλησίαστη και απρόσιτη ουσία του Θεού, αλλά στις θείες ενέργειες. Γενικά, ή Θ είναι μέθοδος και στάδιο προχωρημένης πνευματικής ζωής, στο οποίο μπορεί να φθάσει ό άνθρωπος με πολλή και συνεχή άσκηση (βλ. ησυχασμός, μυστικισμός).
Στην πνευματικότητα της Δυτικής Εκκλησίας κάνουν διάκριση ανάμεσα σε δύο βασικούς τρόπους πνευματικής ζωής: Στη ζωή της Θ (=νita contemplativa) και στη ζωή της πράξεως (= νita activa).

***

Θέωσις. Ή πνευματική ανακαίνισις και ηθική μεταμόρφωσις και ομοίωσης του άνθρωπου με το Θεό. Ή Θ δεν έχει την έννοια της θεοποιήσεως του ανθρώπου, άλλα την έννοια της συμμετοχής του στη ζωή και τη δόξα της ζωοποιού Τριάδος.
Ή Θ ήταν ό ουσιαστικός σκοπός της Ένσαρκώσεως («Αυτός ένηνθρώπησεν, ίνα ημείς θεοποιηθώμεν» Μ. Αθανάσιος, ΡG 25,192), αποτελεί δε και τον απώτερο σκοπό της ορθοδόξου πνευματικότητος, «ίνα γενώμεθα θείας κοινωνοί φύσεως» (Β' Πέτρ. α' 4). Διότι ο άνθρωπος έδημιουργήθη μεν κατ' εικόνα» Θεού, αλλά και «καθ' ομοίωσιν» (Γεν. α' 26), για να μοιάση δηλαδή με το Δημιουργό του.

***

Θρησκεία.. Θ είναι ή τάσις και ή προσπάθεια του ανθρώπου να βρει και να πλησίαση το Θεό. Ή Θ είναι πανανθρώπινο φαινόμενο, όπως μαρτυρεί ό Πλούταρχος: «Εύροις δ' αν επιών και πόλεις ατειχίστους, αγράμματους, αβασιλεύτους, άοίκους, αχρημάτους, νομίσματος μη δεομένας, απείρους θεάτρων και γυμνασίων ανίερου δε πόλεως και άθεου, μη χρωμένης ευχής, μηδέ όρκοις, μηδέ μαντείαις, μηδέ θυσίαις έπ' άγαθοίς, μηδ' αποτροπαίς κακών ουδείς εστίν ουδ' έσται θεατής. 'Αλλά πόλις αν μοι δοκή μάλλον εδάφους χωρίς ή πολιτεία της περί Θεών δόξης-άναιρεθείσης παντάπασιν σύστασιν λαβούσα ή λαβούσαι τηρήσαι»!
Θ είναι ή τάσις του ανθρώπου από κάτω (τον κόσμο) προς τα άνω (το Θεό). Στον τύπο αυτό της Θ ανήκουν όλα τα θρησκεύματα, πλην του Χριστιανισμού, πού είναι Θ εξ Αποκαλύψεως (κίνησις του Θεού έκ των άνω προς τα κάτω).

***

Θρησκόληπτος. Το αντίθετο του «θρήσκος» (πού σημαίνει τον ευσεβή, το θεοφοβούμενο άνθρωπο). Ό χαρακτηρισμός Θ έχει αρνητική έννοια και αποδίδεται στους ανθρώπους πού έχουν αρρωστημένες θρησκευτικές αντιλήψεις. Γι' αυτό και ή αντίστοιχη ψυχική αρρώστια λέγεται «θρησκοληψία» (βλ. Φανατισμός).

***

Θυμίαμα. Παχύρρευστο υγρό πού συλλέγεται από το δένδρο «Λίβανος» στην Ασία και Ινδία. Επειδή ευωδιάζει όταν καίγεται, χρησιμοποιείται στη θρησκευτική λατρεία, από την αρχαιότητα. Στη χριστιανική λατρεία το Θ συμβολίζει την ανάταση των ψυχοσωματικών δυνάμεων του ανθρώπου προς το Θεό, κατά την ώρα Ιδίως της προσευχής: «Κατευθυνθήτω ή προσευχή μου, ως θυμίαμα ενώπιον σου» (Ψαλμ. 140). Ό «Λίβανος» ήταν ένα από το τρία δώρα των Μάγων στο Χριστό (Ματθ. β' 11).
Το Ι. σκεύος της Εκκλησίας πού χρησιμοποιείται για το Θ λέγεται θυμιατήριον ή θυμιατό.

***

Θυσία. Προσφορά χρήματος, πράγματος, ζώου ή και ανθρώπου στο ΘΕΟ. Ή Θ είναι ουσιαστικό στοιχείο της λατρείας του Θεού και συναντάται σ' όλες τις Θρησκείες. Ή Θ προσφέρεται συνήθως για την άπομάκρυνσι του κακού (στους πρωτογόνους), την εξασφάλιση της εύνοιας των Θεών (στους αρχαίους Έλληνες) και την αποκατάσταση της επικοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό (στους Ιουδαίους).
Ό Χριστιανισμός μία και μόνη Θ δέχεται, τη σταυρική Θ του Ίησού (Έφεσ. ε' 2. Έβρ. ζ' 27, θ' 26,28), πού διαιωνίζεται με την τέλεσι της Θ. Λειτουργίας.