****

Έκτενής. Τύπος λειτουργικής προσευχής (Δέησις ή Ικεσία) πού αρχίζει με την προτροπή «είπωμεν πάντες εξ όλης της ψυχής και εξ όλης της διανοίας ημών είπωμεν» και περιλαμβάνει 12 αιτήματα, σε δυο σειρές. Ή πρώτη σειρά (6 δεήσεις), υπέρ 1) των Χριστιανών, 2) του Αρχιεπισκόπου, 3) των λοιπών Κληρικών, 4) των κεκοιμημένων, 5) των ενοριτών και κατοίκων της πόλεως και 6) των παρόντων ατό Ναό. Ή δεύτερη σειρά (6 δεήσεις), 1) την έσπέραν, 2) άγγελόν ειρήνης, 3) συγγνώμην και άφεσιν, 4) τα καλά και συμφέροντα, 5) τον ύπόλοιπον χρόνον και 6) χριστιανό τα τέλη.
Ό σύντομος τύπος της Ε περιλαμβάνει συνήθως τΙς δύο πρώτες δεήσεις της πρώτης σειράς.

****

Έκτρωσις ή αμβλωσις. Πρόκειται για τη βίαιη διακοπή της κυήσεως, με χειρουργική επέμβασι.
Ή χριστιανική ηθική θεωρεί την Ε σαν αφαίρεση του δικαιώματος της ζωής από τον κυοφορούμενο άνθρωπο και γι' αυτό την καταδικάζει σαν έγκλημα (= φόνος).
Σημ: Σε καμιά περίπτωση ή Ε δεν αποτελεί λύση, ούτε για τις έγγαμες ούτε για τις άγαμες γυναίκες. Ή Ε εκτός από την ηθική ευθύνη είναι πάντα κα) επικίνδυνη για την υγεία και τη ζωή της γυναίκας. Για τις περιπτώσεις αγάμων γυναικών υπάρχουν ειδικά Ιδρύματα ΠΙΚΠΑ, «ΜΗΤΕΡΑ» κ.λ.π. πού αναλαμβάνουν τη γέννηση και την περίθαλψη των εξωγάμων βρεφών.

****

Έκφώνησις. Ή τελευταία φράση λειτουργικής ευχής πού λέγεται σε εμμελή απαγγελία. Το κύριο μέρος των Ευχών της Θ. Λειτουργίας διαβάζεται «μυστικώς», χαμηλόφωνα.
Σημ: Αυτό συμβαίνει για λόγους αδυναμίας είτε των λειτουργών να αποδώσουν ορθά τα Ιερά κείμενα, είτε του λαού να κατανοήσουν το περιεχόμενοτους. Στην κατανόηση των Ευχών θα συμβολή πολύ ή χρήσις λειτουργικών Εγκολπίων, με παράθεση ερμηνείας των κειμένων στην απλή γλώσσα.

****

Ελλάδος, Εκκλησία. Μία από τις «Αυτοκέφαλες» (= ανεξάρτητες) Ορθόδοξες Εκκλησίες (βλ. 'Ορθοδοξία).
Τα διοικητικά όργανα της ΕτΕ είναι α) ή Ί. 'Σύνοδος της Ιεραρχίας και β) ή Διαρκής Ί. Σύνοδος, πού εδρεύει στην Αθήνα.
Ή Ί. Σύνοδος της Ιεραρχίας, την οποία αποτελούν οΐ 76 Μητρο-πολιται της Ελλάδος, συνέρχεται κανονικά μία φορά το χρόνο. Ή Διαρκής Ί. Σύνοδος έχει 13 μέλη (12 Μητροπολίτες - 6 της «παλαιάς Ελλάδος» και 6 της «Νέας Ελλάδος» — και ό Αρχιεπίσκοπος, Πρόεδρος) και ανανεώνεται κάθε χρόνο, κατά τη σειρά των Πρεσβείων. Στατιστική 1971 (περιλαμβάνονται οι Μητροπόλεις Κρήτης και Δωδεκανήσου).
Όρθόδοξοι 8.000.000.
Ίεραι Μητροπόλεις 81
Ενοριακοί Ιεροί Ναοί 8.416
Παρεκκλήσια έχοντα ίδιους Εφημέριους 113
Εφημέριοι εν ενεργεία 8.137
Κληρικοί Συνταξιούχοι (γενικώς) 3.240
Μοναχοί — Μοναχαί 2.993
Κατηχητικά Σχολεία '. 10.004
Μαθηταί - Μαθήτρια· Κ.Σ 384.166
Εκκλησιαστικά Ιδρύματα 330

****

Ένσάρκωσις. Πρόκειται για το μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Θεού. Ό όρος Ε αναφέρεται στον τρόπο πραγματώσεως του προαιώνιου μυστηρίου (Ρωμ. ιστ' 23), στο ότι δηλαδή ο ΥΙός του Θεού προσέλαβε (βλ. πρόσληψις) από την Παρθένο Μαρία ολόκληρη την ανθρώπινη φύση και έτσι, ενώ ήταν τέλειος Θεός, έγινε και τέλειος άνθρωπος, Θεάνθρωπος. Πήρε όλα τα φυσικά ιδιώματα και συστατικά της ανθρώπινης φύσεως, εκτός από την αμαρτία. Το μεγάλο αυτό μυστήριο ό Ευαγγελιστής Ιωάννης το περιγράφει με τρεις λέξεις: «Ό Λόγος σαρξ εγένετο» (Ίω. α' 14).

****

'Ένωσις των Εκκλησιών. Ή προσπάθεια για την αποκατάσταση της ενότητας της χριστιανικής Εκκλησίας.
Ή διαίρεσις της Εκκλησίας άρχισε το 876 μ.Χ. και ολοκληρώθηκε το 1054 μ.Χ. "Έτσι δημιουργήθηκαν δύο μεγάλα τμήματα: Ή "Ορθόδοξος Ανατολική Εκκλησία κα) ή Ρωμαιοκαθολική Δυτική Εκκλησία.
Όπως όμως είναι γνωστό, τον Ζ' μ.Χ. αιώνα, είχε προηγηθεί το Σχίσμα των ασιατικών και αφρικανικών Εκκλησιών που δεν δέχθηκαν τη χριστολογική διατύπωση της Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451 μ.Χ. βλ. Άντιχαλκηδόνιες Έκκλ., Μονοφυσιτισμός). Έξαλλου, το 1517 μ.Χ. ακολούθησε νέο Σχίσμα στους κόλπους της Δυτικής Εκκλησίας, από το όποιο προήλθε ή Διαμαρτύρησις. "Αλλά και μέσα στο χώρο του Προτεσταντισμού δημιουργήθηκαν πολλές χριστιανικές «Κοινότητες» πού κάθε μία ονομάζεται «Εκκλησία» Ωστόσο δεν έλειψαν οι προσπάθειες για την ένωση των χριστιανικών Εκκλησιών, και πριν και μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.
Κατά τον Κ' αιώνα οι προσπάθειες άρχισαν το 1920 με Επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Το 1948 Ιδρύθηκε στο "Άμστερνταμ το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, στο όποίο συμμετέχουν οι Προτεσταντικές Κοινότατες και οι "Ορθόδοξες (εθνικές) Εκκλησίες, όχι όμως και ή ΡΚ Εκκλησία.
Ή Β' Πανορθόδοξος Διάσκεψις της Ρόδου (1963) απεφάσισε την έναρξη «θεολογικού διαλόγου επί ίσοις όροις» μεταξύ της "Ορθοδόξου και της ΡΚ Εκκλησίας. Το 1979 έγινε ή σύστασις των δύο αντιστοίχων Επιτροπών και το 1980 (29 Μαΐου) έγινε ή πρώτη συνάντησις στη Ρόδο.
Σε προχωρημένο επίσης στάδιο βρίσκονται οι προσπάθειες για την αποκατάσταση της ενότητας μεταξύ των Ορθοδόξων και Άντιχαλκηδονίων.

****

Εξάψαλμος. Σειρά από έξι (6) ψαλμούς, (3,37,62,87,102,142), πού άπαγγέλονται στην αρχή του Όρθρου.

****

Εορτή. Συγκέντρωσις λαού για τον πανηγυρισμό σπουδαίου θρησκευτικού ή εθνικού γεγονότος ή για την ανάμνηση του (επέτειος).
Ή Ε είναι πανάρχαιο έθιμο της ανθρωπότητας. Στο Χριστιανισμό, ή Ε συνδυάσθηκε με τα μεγάλα γεγονότα της ζωής του Ιησού Χριστού (Γέννησις, Πάθος, Άνάστασις = Δεσποτικές Ε), της Θεοτόκου (= Θεομητορικές Ε) και των Αγίων.
Επειδή οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί κατά τη βάπτιση μας παίρναμε ονόματα Αγίων, ή ετήσια Ε του Αγίου είναι και προσωπική εορτή (=ονομαστική Ε) για όσους φέρουν το όνομα του εορταζόμενου Αγίου. Ό εορτασμός των «γενεθλίων» (birthday), είναι ξενική συνήθεια άγνωστη στην ορθόδοξη παράδοση.
Κεντρικό γεγονός της χριστιανικής Ε είναι ή τέλεσις της Θ. Λειτουργίας.

****

Εορτολόγιο. Ό ετήσιος κύκλος των χριστιανικών εορτών πού αρχίζει την 1 Σεπτεμβρίου (αρχή της Ίνδίκτου, κατά τους Βυζαντινούς). Ό κύκλος των κινητών εορτών διαρκεί 127 μέρες ή 18 εβδομάδες και το υμνολογικό περιεχόμενο τους βρίσκεται στο «Τριώδιο» και το «Πεντηκοστάριο». ΟΙ Ακολουθίες των ακινήτων εορτών βρίσκονται στα 12 Μηναία και το Μέγα Ώρολόγιον.

****

Έπανωκαλύμμαυχον. Μαύρο λεπτό ύφασμα πού τοποθετείται πάνω από το καλυμμαύχι των Ορθόδοξων Ιερομόναχων και Αρχιμανδριτών. Το Ε φέρουν και οι Επίσκοποι (ως Μοναχοί).
ΟΙ Ρώσοι, Σέρβοι, Βούλγαροι και Ρουμάνοι Ορθόδοξοι Μητροπολίται και Πατριάρχαι φέρουν Ε σε λευκό χρώμα.

****

Επιθυμία (concupiscentia). Κατάστασις πνευματική πού οφείλεται στο "προπατορικό αμάρτημα. Πρόκειται για την επιθυμία και τη ροπή προς το κακό πού χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο παραμένει και μετά το άγιο Βάπτισμα, χωρίς ομως να έχει το χαρακτήρα της αμαρτίας. Αποτελεί μάλλον πρόκληση για πνευματικό αγώνα. Ή αρρώστια της προπατορικής αμαρτίας θεραπεύεται με το Βάπτισμα. Ή Ε είναι ή ευπάθεια από την αρρώστια της αμαρτίας. Γι’ αυτό και ο Χριστιανός πρέπει πάντα να προσέχει και να αγωνίζεται.

****

Έπίκλησις. Ε λέγεται ή Ευχή, με την οποία ο Ιερεύς επικαλείται τη Χάρη και την παρουσία του Αγίου Πνεύματος για την τέλεση και ολοκλήρωση των Ιερών "Μυστηρίων, Ή Ε στη Θ. Λειτουργία του Ι. Χρυσοστόμου είναι ή εξής: «Κατάπεμψον το Πνεύμα σου το Άγιο εφ' ημάς και επί τα προκείμενα Δώρα ταύτα. Και ποίησαν, τον μεν Αρτον τούτον, τίμιον Σώμα του Χριστού σου, το δε εν τω ποτηρίω τούτω, τίμιον Αίμα του Χριστού σου, μεταβολών τω Πνεύματί σου τω Άγίω. Αμήν. 'Αμήν. Αμήν».
Ή Ε είναι ουσιώδες και απαραίτητο στοιχείο για την τέλεση των Ι. Μυστηρίων της Εκκλησίας.

****

Έπιτίμιον. Πράξεις και έργα πού αποδεικνύουν και κατοχυρώνουν την Μετάνοια ενός Χριστιανού. Γι' αυτό και τα Ε τα ορίζει ο Πνευματικός στον μετανοούντα και εξομολογούμενο Χριστιανό.
Τα Ε είναι ή προσευχή, ή μελέτη της Αγίας Γραφής, οι αγαθοεργίες, ή νηστεία, ή αποχή από τη θ. Κοινωνία κ.λ.π. Τα Ε δεν έχουν ποινικό χαρακτήρα, δεν είναι δηλαδή τιμωρία ή πράξεις για την ικανοποίηση του Θεού, αλλά αποτελούν θεραπευτικά και παιδαγωγικά μέσα, πού υποβοηθούν στην πνευματική ανάρρωση του μετανοούντος Χριστιανού.

****

Ερμηνεία. Ε είναι ή ειδική, επιστημονική προσπάθεια για την απόδοση και κατανόηση των διαφόρων κειμένων. Ή Ε της Άγιας Γραφής γίνεται με παραφράσεις, μεταφράσεις, σχόλια, υπομνήματα, ερμηνευτικά λεξικά, ερμηνευτικές ομιλίες, μελέτες κ.λ.π. 

****

Εσπερινός. Ή έκτη ημερήσια τακτική 1. "Ακολουθία της Εκκλησίας μας. Υπάρχουν δύο τύποι: Ό μικρός Ε (χωρίς Είσοδο ) και ο μεγάλος Ε, κύρια μέρη του οποίου είναι ο Προοιμιακός ψαλμός, τα «Κεγραγάρια» (βλ. Τροπάριον), ή Είσοδος, ή Επιλύχνιος Ευχαριστία (= φως Ίλαρόν), το Προκείμενον της ημέρας και τα Άπόστιχα (βλ. Τροπάριον).

****

Έσχατολογία. Ή διδασκαλία της Εκκλησίας περί των Έσχατων, για το τέλος δηλαδή της Ιστορίας και, ειδικότερα, για τη Β' Παρουσία του Χριστού, την Ανάσταση των νεκρών, την Κρίση και την Αιώνιο ζωή (αιωνιότητα).

****

Εύαγγέλιον. Σύνθετη λ. από το «ευ» και «αγγέλλω», πού σημαίνει την «καλή αγγελία». Ό όρος Ε αναφέρεται κυρίως στα τέσσερα Ιερά βιβλία του Ματθαίου, Μάρκου, Λουκά και Ιωάννου (βλ. κανών, Κ. Διαθήκη), πού για περιεχόμενο τους έχουν τη ζωή, τη διδασκαλία και το απολυτρωτικό έργο του Ιησού Χρίστου. Τα βιβλία αυτά πήραν το όνομα Ε γιατί περιέχουν το χαρούμενο άγγελμα της σωτηρίας του ανθρώπου και της ανακαίνισε ως του κόσμου από τον Κύριο Ιησού Χριστό. «Εύαγγέλιον» λέγεται και το λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας πού περιέχει αποσπάσματα από τα 4 Ι Ευαγγέλια, τα όποια διαβάζονται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Για κάθε δηλαδή μέρα υπάρχει και μια ευαγγελική περικοπή, για την αντίστοιχη Θ. Λειτουργία, ή δύο, οταν υπάρχει και Ευαγγέλιο του Όρθρου (σε περιπτώσεις μεγάλων εορτών).
Έωθινόν Ε λέγεται το Ε του Όρθρου της Κυριακής. Υπάρχουν ένδεκα (11) τέτοια Ε (= «έωθινά»).

****

Ευθανασία. Ό έκ προμελέτης και με πλήρη συνείδηση τερματισμός της ανθρώπινης ζωής, σε περιπτώσεις ανίατης και επώδυνης αρρώστιας. Ή Ε (ή ό «φόνος από οίκτο») είναι απαράδεκτη και από ηθική και από Ιατρική άποψη, διότι είναι άφαίρεσις της ζωής, όπως και ό φόνος. Ή καλύτερη υπηρεσία πού μπορεί να προσφέρει ο γιατρός στις περιπτώσεις αυτές είναι ή άνακούφισις από τους πόνους και ή βοήθεια προς τον άρρωστο ή ετοιμοθάνατο να έχει ένα αξιοπρεπή και ανθρώπινο θάνατο.

****

Ευλογία. Ή έκφρασις ευχής (καλού λόγου, ευ+ λόγος). Το αντίθετο είναι ή έκφρασις κατάρας. Ή Ε έχει μεγάλη δύναμη και επίδραση, πού γίνεται άμεσα αισθητή στο πρόσωπο πού τη δέχεται. Ή Ε φέρνει χαρά, ευτυχία, επάρκεια, γονιμότητα, ενώ ή κατάρα, στέρηση, δυστυχία, συμφορά.
Στην ΠΔ ή Ε ξεκινάει από το Θεό, πού πρώτος ευλογεί τον άνθρωπο και τα άλλα δημιουργήματα του (Γεν. α' 28). Ή Ε αυτή του Θεού μεταδίδεται έπειτα από Πατριάρχη σε Πατριάρχη, και έχει την έννοια της παροχής υλικών και σωματικών ευεργεσιών. Εξωτερικό σημείο της Ε ήταν συνήθως ή "Χειροθεσία (Γεν. κζ' 28-29). Στην ΚΔ ή Ε ξεκινάει από τον Ιησού Χριστό (Ίω. κδ' 50) και είναι πνευματική, αναφέρεται δηλαδή στην οικειοποίηση της χάριτος και της σωτηρίας του Χρίστου (Έφεσ. α' 3).
Στη θ. Λατρεία ή Ε του Θεού ή του Χρίστου μεταδίδεται δια του λειτουργού 'Αρχιερέως ή Ιερέως, με σταυροειδή κίνηση του δεξιού χεριού (και με διάταξη των δακτύλων ώστε να σχηματίζεται σταυρός) ή με το «σταυρό ευλογίας» 
«Ευλογία» λέγεται και ή Προσφορά, αλλά κα) το Άντίδωρον (από την Ευχή του Αντίδωρου «Ευλογία Κυρίου» κ.λ.ττ.).

****

Ευχαριστία, Θεία. Ένα από τα Επτά Ι. Μυστήρια της Εκκλησίας μας (το σπουδαιότερο), πού τελείται κατά τη Θεία "Λειτουργία. ΑΙσθητά σημεία του Μυστηρίου: Άρτος (ένζυμος, βλ. Άζυμα), και οίνος.
Τελεσις του Μυστηρίου: Με την Έπίκλησι του λειτουργού, ό Άρτος και ο Οίνος μεταβάλλονται σε Σώμα και Αίμα του Χριστού. Ή «μεταβολή» δεν έχει την έννοια της φυσικοχημικής μεταβολής, δεν γίνεται δηλαδή «μετουσίωσις» (Ρωμαιοκαθολική άντίληψις), αλλά «μεταβολή, μεταποίησις, μεταστοιχείωσις», πνευματική δηλαδή και ύπέρλογη αλλαγή του Άρτου και του Οίνου σε Σώμα κα) Αίμα Χριστού, χωρίς να άλλάσση ή υλική ουσία του "Άρτου κα) του Οίνου, για λόγους θείας Οίκονομίας (για να είναι προσιτά στον άνθρωπο). 

****

Εύχέλαιον. Ιερό "Μυστήριο της Εκκλησίας μας πού αποβλέπει στη σωματική και ψυχική θεραπεία του Χριστιανού.
Τέλεσις: Δύο ή και περισσότεροι Ιερείς επικαλούνται την αγιαστική και θεραπευτική Χάρη του Αγίου Πνεύματος κα) χρίουν με αγιασμένο έλαιο το σώμα (το μέτωπο, τα μάγουλα, τα χέρια) του αρρώστου ή του πιοτού γενικά.  Το Ι. Ε τελείται επίσημα στην Εκκλησία μία φορά το χρόνο (Μ. Τετάρτη, απόγευμα) και ιδιωτικά (στο σπίτι) σε έκτακτες συνήθως περιπτώσεις.
Ακριβή περιγραφή του Ε δίνει ο αδελφόθεος Ιάκωβος, στην Επιστολή του (κεφ. ε' 14-15).

****

Εύχολόγιον. Λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας, σε δύο τύπους, το Μικρόν Ε και το Μέγα Ε. Το Μικρόν Ε περιέχει τις Ακολουθίες πού τελεί ο Ιερεύς, δηλαδή του Αγιασμού, Βαπτίσματος, Γάμου, Εύχελαίου κα) Νεκρώσιμο (Κηδεία), καθώς κα) διάφορες ευχές πού απευθύνει σε ειδικές περιστάσεις, όπως σε εγκαίνια έργων, έναρξη Σχολείων κ.λ.π.
Το Μέγα Ε περιέχει τις τρεις Θ. Λειτουργίες κα) τις Ακολουθίες Χειροτονίας και Χειροθεσίας, πού τελεί ό Άρχιερεύς.

****

Έφύμνιον. Ό τελευταίος στίχος ύμνου ή ψαλμού πού ψάλλει ή επαναλαμβάνει όλος ο λαός. Ή «επωδός» του ύμνου. Ε μπορούν να χαρακτηρισθούν και οι λέξεις ή σύντομες Ικεσίες, με τις οποίες ο λαός συμπληρώνει τις Ευχές και τους Ύμνους, όπως το «Αμήν», «Αλληλούια», «Κύριε ελέησαν», «Δόξα σοι, Κύριε» κ.λ.π.